چرا سرمایه‌گذاران خصوصی رغبت چندانی به دانش بنیان‌ها ندارند؟

به گزارش خبرنگار مهر، موضوع تأمین مالی و سرمایه گذاری، اگر اولویت اول شرکت‌های دانش‌بنیان نباشد بدون شک در اولویت‌های بعدی از اهمیت بالایی برخوردار است. در سال‌های گذشته عمده تأمین مالی این شرکت‌ها بر روی تسهیلات بانکی دولتی متمرکز شده بود و بخش خصوصی نقش پررنگی را ایفا نمی‌کرد.

طبیعتاً هم با توجه به سوددهی بالا و بدون ریسک بازارهای غیر مولد و سوداگرایانه مثل بازار مسکن، ارز و سکه، انتظار سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این بازار انتظار دور از ذهنی است. با این حال به نظر می‌رسد در سال‌های گذشته بستر ورود بخش خصوصی به این حوزه فراهم شده است.

به گفته امیر ناظمی، رئیس سابق سازمان فناوری اطلاعات ایران سیاست‌های توسعه نوآوری همواره در لبه مرزی است که یک سوی آن کاهش مداخله دولت است و سوی دیگر آن نیاز به پشتیبانی دولتی برای کاهش ریسکی که در نوآوری همیشه نهفته است! به همین دلیل هم سیاست نوآوری کار ساده‌ای نیست.

وی اضافه می‌کند: همین موضوع در سیاست تأمین مالی نوآوری پیچیدگی دوچندان دارد؛ چرا که تأمین مالی مستقیم دولتی می‌تواند پر از فساد باشد؛ خصوصاً وقتی ارزیابی‌های انسانی جایگزین معیارهای عینی و شفاف شود. از سوی دیگر تأمین مالی با استفاده از برخی از روش‌ها مانند وام دادن نیز اساساً برای استارت‌آپ‌ها روش مطلوبی نیست. در حقیقت بهتر است استارت‌آپ‌ها از سرمایه‌گذاری جسورانه به جای وام استفاده کنند.

ارزیابی دارایی‌ها و ریسک بالا؛ دو مشکل اصلی دانش‌بنیان‌ها

بررسی‌ها نشان می‌دهد ارزیابی دارایی‌های نامحسوس و ریسک‌های بالا از مهمترین مشکلات سرمایه‌گذاری در این حوزه هستند.

ارزیابی یک کسب‌وکار در شروع فعالیت، یعنی زمانی که کسب‌وکار هنوز به سوددهی نرسیده است، کاری دشوار و پیچیده است زیرا باید فاکتورهای مهمی همچون تیم مدیریتی، روند بازار و تقاضا برای محصول، ریسک‌های فنی و بازاریابی و همچنین بودجه لازم برای توسعه محصول، مورد بررسی قرار داده و سپس توافقات لازم را صورت دهند.

به گفته سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، ارزش گذاری چالش بزرگی برای اقتصادی است که به دارایی‌های نامشهود شرکت‌ها فکر نکرده است.

افشین کلاهی، رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق ایران در این باره می‌گوید: باید که دارایی‌های نامشهود شرکت‌ها رسمیت پیدا کند. در چند سال گذشته بانک‌ها ارزش‌گذاری درستی در مورد شرکت‌ها نداشته‌اند. باید در نظر داشته باشیم سرمایه‌های نامشهود یک شرکت است که در اولویت قرار دارد و سرمایه‌گذاری باید برای دانش بنیان بودن و نیروی انسانی شرکت‌ها اتفاق بیفتد. در صورتی در فضای سنتی بازار فقط دنبال این هستند که هزینه ملک و وسایل اداری را پرداخت کنند.

در موضوع ریسک هم ابزارهایی مثل صندوق‌های پوشش ریسک، ابزارهای مشتقه و بیمه‌های تضمین سرمایه به منظور پوشش ریسک در دنیا استفاده می‌شود که تاکنون در ایران مورد استقبال قرار نگرفته است.

صندوق‌های جسورانه

در بازار سرمایه این نوع سرمایه گذاری ها، در حوزه سرمایه‌های جسورانه یا خطر پذیر ( Venture Capital) و به اختصار VC جای می‌گیرد که دو ویژگی بارز دارند: اولاً مستعد جهش و رشد ارزش هستند و ثانیاً دارای ریسک فراوانی است.

در واقع سرمایه گذاری مخاطره پذیر عبارت است از عرضه وجوه مالی به شرکت‌های تازه تأسیس که سابقه تاریخی چندانی برای جذب سرمایه از منابع تأمین مالی سنتی مانند بازارهای عمومی یا مؤسسات وام دهنده ندارند.

شرکت‌های تازه تأسیس، شرکت‌های دانش بنیان یا کارآفرینانی می‌باشند که برای توسعه برنامه‌های تجاری خود نیازمند وجوه مالی بوده و اغلب فاقد دارایی‌های مشهود هستند که بتوان از آنها برای تضمین وام استفاده نمایند. علاوه بر این، جریان وجه نقد منفی در این شرکتها دلیل دیگری است که بانک‌ها و سایر مؤسسات وام دهنده و همچنین بازار سهام، تمایلی به تأمین مالی و پشتیبانی از طرح‌های این شرکت‌ها ندارند.

لازم به ذکر است شرکت‌های سرمایه گذاری VC قبل از قبول سرمایه گذاری، ارزیابی همه جانبه ای بر تمام مؤلفه‌های اقتصادی شرکت نوپا انجام می‌دهند.

عمر سرمایه گذاری خطرپذیر در جهان به بیش از ۷۰ سال پیش باز می‌گردد. با این وجود سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران بیش از ۱۰ سال سن ندارد و اولین صندوق VC در سال ۱۳۹۱ تشکیل شد. سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران حوزه‌ای جوان است که البته در طی سالیان گذشته بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضر بیش از ۱۰۰ سرمایه گذار خطرپذیر در کشور مشغول به فعالیت هستند.

در حال حاضر ارزش کل صندوق‌های جسورانه(VC) که در بازار سرمایه قابل معامله هستند، حدود ۲۴۰ میلیارد تومان است که نسبت به رقم ۱۰ هزار میلیارد تومانی صندوق‌های ETF رقم قابل توجهی نیست.

تأمین مالی جمعی؛ جدیدترین شیوه

همچنین یکی دیگر از بسترهای حمایتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای توسعه زیست بوم اقتصاد دانش بنیان و خلاق، ابزار تأمین مالی جمعی یا کراد فاندینگ است. در این روش، پروژه‌های توجیه‌پذیری که به دلیل کمبود منابع اجرا نشده، با جمع‌آوری سرمایه‌های خرد از عموم مردم، تأمین مالی شده تا پروژه به بهره‌برداری برسد و در پایان، سود و زیان پروژه بین صاحب طرح و سرمایه‌گذاران تقسیم خواهد شد.

علی ناظمی، معاون سرمایه گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی با بیان اینکه مردم با حداقل سرمایه ۵۰۰ هزار تومانی می‌توانند روی طرح‌های دانش بنیان سرمایه گذاری کنند، اضافه می‌کند: در صورت پیش رفتن پروژه، مردم در سود شرکت سهیم خواهند بود و اگر پروژه با شکست مواجه شود، صندوق نوآوری و شکوفایی صددرصد پول سرمایه گذاری شده را به سرمایه گذاران از قشر مردم باز می‌گرداند.

به گفته وی تاکنون ۲۴ طرح دانش بنیان بعد از داوری‌ها انتخاب شدند که امکان سرمایه گذاری از سوی مردم را دارند.

ظرفیت‌های دیگری هم موجود است

پیشنهاد دیگر ایجاد یک تابلوی اختصاصی برای دانش‌بنیان‌ها در بازار فرابورس است.

به گفته میثم فدایی، مدیرعامل شرکت فرابورس ایران برای شرکت‌های کوچک‌تر در فرابورس تابلویی در سالهای گذشته ایجاد شده به نام تابلوی بازار شرکت‌های کوچک و متوسط، که نیاز به باز طراحی دارد زیرا در این بازار افراد حقیقی به سختی می‌توانند ورود پیدا کنند و همچنین حجم سفارش‌های این بازار باید ۵۰۰ میلیون تومان باشد که برای یک شرکت استارتاپی کوچکی عدد بالایی است.

مدیر عامل فرابورس افزود: ضوابط پذیرش استارتاپ ها در بازار سرمایه نیز در سازمان بورس مصوب شده و تا یک ماه آینده ابلاغ می‌شود.

در پایان باید تأکید کرد استفاده از منابع بانکی دولتی در راستای حمایت از دانش‌بنیان ها هرچند لازم است ولی قطعاً ساده‌ترین و پرآفت‌ترین راهی بوده که در سال‌های اخیر انتخاب شده است. همچنین که به گفته برخی فعالان دانش‌بنیان این حمایت‌های مالی در اولویت شرکت‌های دانش‌بنیان نیست و بحث‌هایی مثل تأمین بازار اولویت بالاتر دارد. خبرگزاری مهر در گزارشی به این موضوع پرداخته است. با این حال آنچه که قطعی است افزایش مشارکت بخش خصوصی در طرح‌های دانش‌بنیان قطعاً به رشد و نمو این بخش مهم از اقتصاد کمک خواهد کرد.