آیا با بت‌وارگی پیکاسو باید وداع کرد؟

امروز پیکاسو را برای ماجراهایی که با زنان داشته، یک مردسالار و سکسیست می‌دانند: دو همسر رسمی داشت، چندین معشوقه و پرشمار روابط جنسی جانبی. وقتی ۷۹ ساله بود با همسر ۲۷ ساله دوم خود ازدواج کرد. نقل قول‌های زیادی درباره زنان از او می‌شود، از جمله این‌که گفته بود زن‌ها برایش دو نوع هستند، یا در عرش یا در فرش: «الهه یا پادری‌.»

سِسیل دبره، مدیر موزه پاریس پیکاسو می‌گوید، هیچ یک از این حرف‌ها تازه نیستند و از مرگ او در سال ۱۹۷۳ در کتاب‌ها و مقاله‌ها بارها ذکر و تحلیل شده‌اند. اما از زمان جنبش "#من‌هم" (#MeToo) بدین سو، نقل قول‌های پیکاسو در دنیای هنر بار دیگر جان گرفته‌اند.

به کانال تلگرام دویچه وله فارسی بپیوندید

دبره می‌افزاید: «این حملات بدون تردید بسیار شدید است، زیرا پیکاسو مشهورترین و محبوب‌ترین چهره هنر مدرن است، بت‌واره‌ای که باید نابود شود.»

موزه پاریس پیکاسو نه تنها قصد لاپوشانی این حملات را ندارد، بلکه نمایشگاهی از نقاشان زن برپا کرده؛ نمایشگاهی که برای مثال تابلوی "زن گریان" پیکاسو را در تابلویی از اورلان، نقاش زن فرانسوی به چالش می‌کشد؛ تابلویی با عنوان "زنانی که می‌گریند و خشمگین‌اند".

موزه همتای بارسلون نیز در ماه مه یک ورکشاپ و یک جلسه بحث گروهی از کارشناسان تاریخ هنر و جامعه‌شناسان در همین زمینه برگزار خواهد کرد.

این پرسش که آیا بتوان زندگی شخصی پیکاسو را از کار هنری‌اش تفکیک کرد، مسئله‌ای است که نوادگان این نقاش پرآوازه را نیز به خود مشغول داشته است.

مارینا پیکاسو، نوه او زمانی درباره زنان پدربزرگش نوشته بود: «او آن‌ها را زیر یوغ حیوانی سکسوالیته خود می‌انداخت، آن‌ها را رام می‌‌کرد، می‌فریفت، از آن‌ها کام می‌گرفت و مچاله آن‌ها بر روی بوم نقاشی می‌انداخت.»

نوه دیگر پیکاسو، اولیویر ویدمایر-پیکاسو، اما در مورد هیولاسازی از پیکاسو هشدار می‌دهد.  پسر "مایا" دختر پیکاسو می‌گوید، این خطر هست، برای زنانی که به او عشق می‌ورزیدند، هیچ گونه اراده‌ای قائل نباشیم: «برخی از این زنان سرنوشت خوبی داشتند و برخی دیگر پایان خوبی نداشتند. مسئله بغرنج‌تر از این‌هاست، هیچ زنی همانند دیگری نیست.»

به کانال اینستاگرام دویچه وله فارسی بپیوندید

ویدمایر-پیکاسو می‌گوید، آثار پیکاسو خود بیانگر این پیچیدگی هستند: «هم آثار پرخشونت را می‌بینیم و هم آثار لطیف و بسیار نرم. برای آفرینندگی به زنان نیاز داشت و بدون زنان از آفرینش هنری بی‌بهره بود.»

ویدمایر-پیکاسو اضافه می‌کند که دو کتاب خود را به پدربزرگش تقدیم کرده؛ کتاب‌هایی که در آن‌ها از "اطرافیان هنوز زنده او پرس‌وجو و به آرشیو خانوادگی رجوع شده" تا "همه چیز را در جای درست خود قرار دهد".

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  عکسی به‌یادماندنی

  این عکس که روبرت کاپا آن را گرفته، یکی از تصاویر معروف و به‌یادماندنی از پابلو پیکاسو و فرانسواز ژیلو است که به سال ۱۹۴۸ برمی‌گردد. ژیلو اما زنی نبود که در زندگی واقعی نیز پیوسته در زیر سایه پیکاسو حرکت کند. "زنی که نه می‌گوید" نام کتابی است از مالته هرویگ، پژوهشگر آلمانی که به تازگی منتشر شده. این اثر درباره زنی هنرمند است که ۱۰ سال زندگی مشترک با پیکاسو را تجربه کرد و در نهایت نیز او را ترک گفت.

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  زنی جوان در کنار نقاش بزرگ

  مالته هرویگ در کتاب خود در باره آشنایی این دو می‌نویسد: «پیکاسو استاد بود و ژیلو منبع الهام او. ژیلو ۲۲ ساله بود که پیکاسو او را کشف کرد؛ زنی جوان و تأثیرنگرفته و باکره مانند یک بوم سفید نقاشی که پیکاسو دوست داشت آن را پر کند.»

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  خودشیفته‌ی بزرگ

  به اعتقاد این محقق آلمانی، پیکاسو بزرگ‌ترین نقاش دوران خود و شاید حتی همه‌ی دوران‌ها بود و استعداد فوق‌العاده‌ای در "خودنمایی" داشت. در کنار خود او و هنرش جایی زیادی برای دیگران نبود. خودشیفتگی این نابغه سبب می‌شد که دیگران به درجه سیاهی‌لشکر تنزل یابند. فرانسواز ژیلو زنی بود که این روند را دگرگون کرد.

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  آغازی نه چندان آسان

  می‌گویند پیکاسو در زمان آشنایی با ژیلو به او گفته بود: «دخترانی که ظاهری همانند تو دارند، نمی‌توانند نقاش باشند.» ژیلو که امروز ۹۳ سال دارد در گفت‌وگوهای خود با مالته هرویگ اظهار می‌دارد که پیکاسو اما او را در نهایت به کارگاه نقاشی‌اش دعوت کرد. ژیلو نیز به‌‌رغم سخن پیکاسو دست از نقاشی نکشید و هنوز هم روزهای خود را به نقاشی می‌گذراند. پرتره‌ای از فرانسواز ژیلو که به سال ۱۹۴۳ میلادی برمی‌گردد.

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  زنی پرکار

  فرانسواز ژیلو در طول ۷۵ سال فعالیت هنری خود بیش از ۵ هزار طرح و ۱۶۰۰ تابلوی نقاشی خلق کرد. آثار او در طی ۵۰ سال گذشته همواره به نمایش گذاشته شده‌اند. اکثر این آثار در تملک شخصی قرار دارند و شماری از آنها نیز در موزه‌، از جمله موزه متروپولیتن نیویورک، در معرض نمایش گذاشته شده‌اند. یکی از پرتره‌هایی که ژیلو از خود در سال ۱۹۴۱ میلادی کشیده است.

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  "من و پیکاسو در آغوش"

  یکی دیگر از طرح‌هایی که ژیلو آن را در سال ۱۹۴۸ کشیده، "من و پیکاسو در آغوش" نام دارد. این دو در آن زمان زوجی خوشبخت بودند، اگر چه هرگز باهم ازدواج نکردند. در سال ۱۹۴۷ کلود، پسر مشترک آنها به دنیا آمد و در سال ۱۹۴۹ نیز پالوما پیکاسو، دختر آنان. ژیلو میلی به بچه‌دار شدن نداشت، اما پیکاسو او را سرانجام متقاعد کرد. او اما همواره به هنر خود وفادار ماند و حاضر نشد از آن دست بکشد، حتی به خاطر پیکاسو.

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  زنی هنرمند و با اعتماد‌به‌نفس

  پیکاسو عشق بزرگ او بود، اما ژیلو حاضر نبود هر چه را که پیکاسو می‌خواهد بپذیرد. او هم حد و مرزی برای خود قائل بود. چهره‌ی مصمم او در این تصویر نشاندهنده‌ی اراده و اعتمادبه‌نفس اوست. تابلویی که ژیلو در این عکس سرگرم خلق آن است، "به من دست نزنید" نام دارد.

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  اولین تابلوی رنگ‌ روغن

  در کتاب "زنی که نه می‌گوید" به نقل از فرانسواز ژیلو آمده است: «حتی پیکاسو هم به‌رغم ۱۰ سال زندگی مشترک مرا نمی‌شناخت، چرا که من آدم بسته‌ای بودم. من هرگز کاملا از خود پرده برنمی‌دارم؛ آخر چرا باید این کار را بکنم؟» تصویری از فرانسواز ژیلو در سن ۱۵ سالگی. او دو سال بعد نخستین تابلوی رنگ روغن خود را کشید.

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  "هیچ زنی مردی مثل من را ترک نمی‌کند ..."

  ژیلو در گفت‌وگو با مالته هرویگ می‌گوید: «پابلو با چشمان تیره و براق خود به من گفت: هیچ زنی مردی مثل من را ترک نمی‌کند. مردی ثروتمند و مشهور؛ معروف‌ترین نقاش دنیا و شاه عالم هنر و شاید بتوان گفت شخصیتی خداگونه.»

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  استاد خودشیفته

  "زنی که نه می‌گوید" اثری است که نوری تازه بر زندگی پابلو پیکاسو می‌تاباند و جنبه‌های انسانی و شکست‌پذیری او را نشان می‌دهد. ژیلو در پی گفته‌ی پیکاسو که از آن یاد شد، لبخند زده و فکر کرد که چطور نابغه‌ای چون پیکاسو می‌تواند چنین حرف ساده‌لوحانه‌ای بزند.

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  پیکاسو بدون ژیلو

  فرانسواز ژیلو سرانجام در سال ۱۹۵۳ پیکاسو را ترک گفت. پیکاسو چندی بعد تابلویی با عنوان "نیم‌تن یک زن" خلق کرد که در نمایشگاهی در برلین در معرض نمایش قرار دارد.

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  پیکاسو و زنان

  فرانسواز ژیلو تنها زنی است که این استاد بزرگ عالم هنر را ترک کرد و همچنین بیشتر از خود پیکاسو عمر کرد. ژاکلین روک، آخرین شریک زندگی پیکاسو خودکشی کرد. ماری ترز والتر، معشوقه پیکاسو خود را حلق‌آویز کرد. اولگا کوکلووا، بالرین روس و دورا مار، هنرمند عکاس که به خاطر عشق به پیکاسو از همه چیز گذشته بودند، در نهایت دچار جنون شدند. تصویر: پرتره‌‌ی معروف پیکاسو از دورا مار.

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  "پشیمانی هدر دادن وقت است"

  فرانسواز ژیلو اما به‌رغم آنکه ۹۳ سال سن دارد، هنوز هم سرشار از شور زندگی است. او در گفت‌وگو با مالته هرویگ می‌گوید: «من می‌دانستم که این جدایی فاجعه‌آمیز خواهد بود، اما فاجعه‌ای که می‌صرفد برای آن زندگی کرد.» از دید او "پشیمانی هدر دادن وقت است. از آن گذشته بهتر است که آدم با انسانی خاص رویدادی تراژیک را تجربه کند تا آنکه زندگی‌‌ای خوش با انسانی متوسط را بگذراند".

• فرانسواز ژیلو، تنها زنی که پیکاسو را ترک کرد

  "خسته‌کننده نباش!"

  ژیلو با نگاه به گذشته می‌گوید: «اگر واقعا می‌خواهی زندگی کنی، باید دست به کاری دراماتیک بزنی، اگر نه زندگی نمی‌صرفد. از این طریق است که خسته‌کننده نمی‌شوی. بدترین چیز این است که خسته‌کننده شوی.» مالته هرویگ، محقق آلمانی نیز ظاهرا این اصل را اساس کار خود قرار داده و اثری روانه‌ی بازار کرده که جذاب و خواندنی است. این کتاب در ماه مارس ۲۰۱۵ توسطه موسسه انتشاراتی Ankeherz منتشر شده است.

  نویسنده: Sarah Judith Hofmann / SA