احیا نسخه نفیس «مرقع گلشن» مهم‌ترین کار موسسه متن در سال جدید است

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران بر اساس وظایف اساسنامه‌ای خود در سال ۱۳۸۳ پروانه نشرش را اخذ و به طور مستقل به چاپ و انتشار کتاب‌های تألیفی و ترجمه‌ای با رویکرد جبران خلاءهای مطالعاتی دانشجویان و اهالی هنر اقدام کرد. با این وجود پس از مدتی فعالیت با توجه به کمبود ناشران تخصصی در حوزه هنر و همچنین ضرورت گسترش فعالیت‌های انتشارات فرهنگستان هنر، با موافقت شورای عالی انقلاب فرهنگی، مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن» تأسیس و در سال ۱۳۸۷ اساسنامه آن در شورای هنر تصویب شد. بدین ترتیب، انتشارات فرهنگستان هنر از اوایل مرداد ۱۳۸۸ در قالب مؤسسه وابسته به فرهنگستان هنر به عنوان ناشر تخصصی کتاب‌های هنری به فعالیت خود ادامه داد.

هدف از تأسیس این مؤسسه، تألیف، ترجمه و انتشار کتاب‌ها و نشریات در موضوعات و رویکردهای مختلف هنری، از جمله در حوزه‌های فلسفه هنر و زیبایی‌شناسی، هنرهای تجسمی، معماری و شهرسازی، کلیات و تاریخ هنر، هنرهای صناعی، هنرهای نمایشی، و موسیقی بود که در این راستا این مؤسسه تا ابتدای سال ۱۴۰۰ بیش از ۶۰۴ عنوان کتاب و نشریه را در کنار مجموعه مقالات هنر و سایر آثار تحقیقی معاونت پژوهشی فرهنگستان چاپ و منتشر کرده است. کتاب‌هایی که اغلب توسط استادان و مدرسان دانشگاه‌ها و دانشکده‌های هنر به عنوان منبع درسی به دانشجویان معرفی می‌شوند.

از دیگرفعالیت‌های مؤسسه متن شناسایی و بررسی رسالات کهن و تصحیح نسخه‌های هنری و تلاش برای بازنشر این آثار ارزشمند و نفیس است که می‌تواند ضمن احیا و حفظ و اشاعه سنّت ارزشمند کتاب‌آرایی، در الگوسازی و خلق آثار جدید هنرمندان معاصر کشورمان نیز الهام‌بخش و راهگشا باشد. مؤسسه متن در سال‌های اخیر برای شناسایی و معرفی نسخ مهم هنری، فعالیت‌های درخور توجهی را به انجام رسانده است و تاکنون بیش از بیست اثر نفیس را منتشر کرده است که از جمله آنها می‌توان به «شاهنامه شاه طهماسبی»، «خمسه نظامی شاه طهماسبی» و «مرقع هند و ایرانی» اشاره کرد که از جمله نفیس‌ترین و مهم‌ترین نسخ مصور فرهنگ ایران هستند.

شناسایی، آماده‌سازی و چاپ اشیا و آثار هنری موجود در موزه‌های داخل و خارج کشور نیز بخش دیگری از فعالیت‌های مؤسسه متن است که به‌رغم اهمیت و ارزش بالای آنها به دلیل عدم دسترسی و شناخت، مغفول واقع شده‌اند. این آثار پس از شناسایی و استخراج کامل مشخصات آنها، به دو زبان فارسی و انگلیسی و به صورت نفیس چاپ و منتشر شده و در دسترس پژوهشگران هنر و علاقه‌مندان قرار می‌گیرند. در این خصوص تاکنون چندین عنوان کتاب چاپ و منتشر شده است؛ از جمله کتاب «شاهکارهای هنر ایران در مجموعه‌های لهستان» در دو جلد که با همکاری موزه ملی ورشو برای اولین بار در ایران و جهان منتشر شده است. همچنین می‌توان به کتاب‌های «نگاره‌های ایرانی گنجینه آرمیتاژ» و «جلوه‌هایی از هنر ایران در مجموعه‌های مجارستان» اشاره کرد.

با نادر قربانی مدیرعامل این مؤسسه به مناسبت سال جدید گفت‌وگویی داشته و چند و چون فعالیت‌های این نشر در سال ۱۴۰۰ و برنامه‌های سال جدید را بررسی کرده‌ایم که می‌توانید آن را در ادامه مطالعه کنید:

* تداوم وضعیت کرونایی باعث شد تا بحران‌های صنعت نشر ایران سال ۱۴۰۰ نیز ادامه پیدا کند. این مؤسسه نیز کماکان با اثرهای بحران کرونا بر صنعت نشر ایران دست و پنجه نرم می‌کند. سال ۱۴۰۰ را چگونه پشت‌سر گذاشتید؟

همانطور که فرمودید فراگیری کرونا و اوضاع اقتصادی، در حوزه نشر را نیز متأثر ساخته است و شاهد کاهش قدرت خرید کتاب و افزایش بی‌رویه قیمت کتاب‌ها مخصوصاً در کتاب‌های نفیس و رنگی بودیم. با وجود این، مؤسسه متن تعداد ۱۵ عنوان کتاب مهم را برای نخستین بار به چاپ رساند. از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به نسخه نفیس «مرقع هند و ایرانی» موجود در کاخ موزه گلستان، «گلستان هنر» قاضی احمد منشی با تصحیح سیدکمال حاج سیدجوادی، «مجموعه مقالات همایش خمسه نگاری؛ بازنمود خمسه نظامی در هنر»، «مهرهای موزه ملی ایران در دوران اسلامی» اثر آقای محمدجواد جدی و خانم سحر جدی، «فن جمیل: زندگی و آثار استاد علی محمد اصفهانی، کاشی ساز و نقاش دوره قاجار» نوشته مهدی مکی نژاد، اشاره کرد.

* تصحیح کتاب «گلستان هنر» قاضی احمد منشی کار بزرگی بود. این کتاب به شدت مورد احتیاج دانشجویان هنر در تمامی رشته‌هاست، نسخه‌ای پیشتر از این کتاب منتشر و البته همان هم نایاب بود، اما این تصحیح بسیار عالی است و توضیحات مصحح هم راهگشای فهم کتاب است.

کتاب گلستان هنر از مشهورترین و مهم‌ترین کتاب‌های تاریخ هنر خوشنویسی و نگارگری ایرانی تألیف قاضی احمد منشی است که با تلاش و کوشش سید کمال حاج‌سیدجوادی و بر اساس ۹ نسخه معتبر تصحیح شده است و در تیراژ ۱۰۰۰ نسخه در قطع وزیری و جلد گالینگور با تعداد ۵۵۴ صفحه منتشر شد.

همچنین کتاب‌های ارزشمند دیگری همانند مجموعه «هنر در دانشنامه بریتانیکا» مدخل «نقد هنر» اثر دانلد برتون کاسپیت با ترجمه مجید پروانه‌پور و مدخل «تاریخ سینما از قرن نوزدهم تا امروز» تألیف رابرت اسکلار نیز با ترجمه ستاره نوتاج منتشر و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت.

از دیگر کتاب‌های مهم سال ۱۴۰۰ مؤسسه متن می‌توان به «رساله در علم موسیقی: ترجمه الادوار فی الموسیقی» اثر عمادالدین یحیی بن احمد الکاشی با تصحیح و تحشیه کاوه خورابه، «یادنامه منوچهر طیاب: عضو جاوید فرهنگستان هنر»، «مارکسیسم و هنر آوانگارد» اثر تی‌یری دو دوو با ترجمه مشیت علایی، «فرار از مدرسه: بررسی احوال و آثار محمدکریم پیرنیا از منظر تاریخ‌پژوهی معماری ایران» تألیف محمدمهدی عبدالله‌زاده، «مجموعه مقالات هم اندیشی سبک زندگی و هنر» به کوشش فاطمه بنویدی و «مجموعه مقالات هم‌اندیشی هنر و رسانه‌های دیجیتال» به کوشش معصومه تقی‌زادگان و آقای مسعود ناصری، مناسبات معماری و علوم در ایران دوران اسلامی تألیف روح‌الله مجتهدزاده اشاره کرد.

بیش از ۱۰ عنوان هم آثار تجدید چاپی داشتیم که از مهم‌ترین آنها می‌شود به چاپ هشتم کتاب «دانشنامه زیبایی شناسی»، و ویراست جدید «سیر تحول نقاشی ایرانی»، چاپ پنجم درس گفتارهای زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر: «هنر در نظر افلاطون»، «خیال، مثال و جمال در عرفان اسلامی»، «هنر و زیبایی شناسی در شرق آسیا» و، چاپ چهارم «جامعه شناسی هنرها: شرحی بر اشکال زیبا و مردم پسند هنر» ویکتوریا الکساندر، چاپ سوم «فلاسفه و موسیقی»، چاپ دوم «باختین در قابی دیگر»، چاپ دوم «پندنامه لقمان حکیم» و چاپ سوم «معماری و اندیشه نقادانه» اشاره کرد.

* با چه مشکلاتی دست به گریبان بودید؟

در شرایط کرونایی صنعت نشر بیشترین آسیب را در بین اصناف مختلف دید. از جمله هزینه بالای نشر مخصوصاً کتاب‌های هنری و نفیس، کاهش سرانه مطالعه در کشور، عدم برگزاری حضوری نمایشگاه کتاب تهران، ابتلاء همکاران به ویروس کرونا و تعطیلی‌های فروشگاه کتاب، عدم ثبات در قیمت کاغذ و حتی تأمین برخی کاغذهای خاص که از ملزومات چاپ آثار نفیس است، تنها بخشی از مشکلات موجود بود.

* وضعیت مؤسسه متن در نمایشگاه مجازی سال ۱۴۰۰ را چطوری ارزیابی می‌کنید؟

نمایشگاه مجازی کتاب را می‌توان از کارهای خوب در حوزه نشر قلمداد کرد که به همت معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب و ادبیات ایران در شرایط کرونایی به وقوع پیوست و این تلاش و تغییر ستودنی است. از مزایای برگزاری نمایشگاه ارتباط مستقیم و بی‌واسطه مخاطب با ناشر است و همچنین امکان دسترسی برای عموم علاقمندان، مخصوصاً در نقاط دور دست کشور و ارسال رایگان برای مخاطبان وجود دارد. البته مشکلاتی همچون عدم دسترسی مخاطبان به همه کتاب‌های ناشران و بعضاً در نحوه ارسال در پست وجود دارد که امیدواریم در سال‌های بعد این مشکلات کاهش یابد.

* یکی از مشکلات اساسی مؤسسه متن که در سال ۱۴۰۰ هم وجود داشت، پخش ضعیف کتاب‌هاست. همانطور که می‌دانیم این کتاب‌ها مورد نیاز دانشجویان هنر است و باید حداقل در همه شهرهایی که دانشکده هنری دارند، نمایندگی فروش مؤسسه متن فعال باشد، اما در واقعیت این‌گونه نبود و توزیع کتاب محدود می‌شد به تهران و یکی دو شهر دیگر مانند اصفهان و تبریز.

بله درست می‌فرمایید مؤسسه در زمینه پخش کتاب ضعف‌هایی داشته و دارد و برای برطرف کردن این نقیصه از برنامه‌های سال ۱۴۰۱ مؤسسه متن برگزاری نمایشگاه‌های کتاب در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های هنری مراکز فرهنگی، دسترسی و گسترش فروش از طریق وبگاه، برگزاری نمایشگاه‌های موردی و تخصصی شامل هفته کتاب و هفته پژوهش، تبلیغ کتاب از طریق فضای مجازی و تقویت مراکز پخش اشاره کرد.

* برنامه کاری سال آینده مؤسسه متن طراحی شده است؟

بیش از ۶۰ عنوان کتاب را در دست آماده سازی و اقدام داریم که امیدوارم با تأمین مالی بتوانیم بیش از ۳۰ عنوان را امسال منتشر کنیم. مهم‌ترین برنامه ما انتشار نسخه‌نفیس «مرقع گلشن» است که امیدوارم امسال روانه بازار کتاب گردد. عکاسی از برگه‌های این مرقع انجام شده و از برنامه‌های فرهنگستان هنر جمع‌آوری تمام برگه‌های این کتاب است که در موزه‌ها و مجموعه‌های شخصی از کشور نگهداری می‌شود، تا به این مجموعه اضافه کنیم و کتاب به صورت کامل منتشر شود.

مذاکراتی نیز با مسئولان کتابخانه و موزه ملی ملک انجام داده‌ایم تا دو نسخه خطی محفوظ در گنجینه این موزه نیز منتشر کنیم. کتاب‌های دیگری را نیز در دست اقدام داریم از جمله: «حکمت آداب معنوی در هنر اسلامی» تألیف استاد محمدعلی رجبی، «زیبایی‌شناسی از منظر نجم الدین کبری» نوشته دکتر احمد پاکتچی، «هنر مانوی در مجموعه‌های برلین» ترجمه خانم سونیا میرزایی و «حسین طاهرزاده بهزاد تبریزی» تألیف دکتر علی‌اصغر میرزایی‌مهر.

* در زمینه نقد و نظریه‌های هنر چه آثاری را دست انتشار دارید؟

«هنر و ابژه‌هایش» با ترجمه مریم خدادادی، «زیبایی شناسی در هنر و معماری اسلامی» اثر مهم والری گونزالس با ترجمه حمیدرضا بسحاق، «حکمت معماری» تألیف حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه دزفولی و نسیم اشرافی که با همکاری پژوهشکده هنر و دانشگاه فرشچیان به چاپ خواهد رسید، «گفتمان هنر اسلامی مدرن» نوشته محمدرضا مریدی که با همکاری دانشگاه هنر منتشر می‌شود، مدخل‌های «تاریخ عکاسی» و «عکاسی خیابانی» از دانشنامه بریتانیکا با ترجمه مسعود ابراهیمی مقدم، مدخل «طراحی و نقاشی» با ترجمه نسرین طباطبایی و «مجسمه و مجسمه سازی» با ترجمه خانم کیانوش تقی‌زاده انصاری و «چینی مآبی در هنر اسلامی» با ترجمه امین خسروی.

برای سال ۱۴۰۱ حدود ۲۰ عنوان کتاب تجدید چاپ نیز خواهیم داشت.

از جمله می‌توان به کتاب «تاریخ زشتی» و «تاریخ زیبایی» اومبرتو اکو، «سبک‌شناسی خوشنویسی قاجار»، «رضا عباسی اصلاح‌گر سرکش» و «مکتب نگارگری هرات» اشاره کرد.

* تجدید چاپ‌ها بر اساس مطالعه نیازهای دانشجویان است؟

بله، علاوه بر نیاز بازار و فروشگاه‌ها، اگر دانشجویان نیز درخواست‌هایی برای برخی کتاب‌ها داشته باشند که در برنامه چاپ ما نیست، می‌توانیم آنها را به صورت دیجیتال به صورت محدود تجدید چاپ کنیم.

در پایان تشکر ویژه‌ای از شما به دلیل پوشش خبری مناسب از آثار و اتفاقات مؤسسه دارم و امیدوارم این همکاری تداوم داشته باشد.