چهل سال پس از فاجعه چرنوبیل؛ چرخش دوباره جهان به سوی نیروگاه‌های هسته‌ای

سال ۱۹۸۶ در چنین روزی، راکتور شماره چهار نیروگاه «چرنوبیل» اوکراین که آن زمان بخشی از اتحادیه جماهیر شوروی محسوب می‌شد، منفجر شد. حادثه‌ای که از آن به عنوان «بدترین فاجعه هسته‌ای» یاد می‌شود. در انفجار اولیه دو کارگر جان خود را از دست دادند. ۲۸ نفر از آتش نشانان و کارگران پاکسازی نیز در سه ماه اول بر اثر بیماری ایجاد شده ناشی از تشعشعات درگذشتند. ترکیبی از سهل‌انگاری و نقص‌های کلیدی در طراحی راکتور شماره ۴ چرنوبیل، باعث شد یک واکنش زنجیره‌ای هسته‌ای کنترل نشده رخ بدهد.

این حادثه تاثیر زیادی در افکار عمومی جهانی نسبت به انرژی هسته‌ای داشت و یکی از عواملی بود که رشد نیروگاه‌های هسته‌ای در دنیا را کاهش داد. چرنوبیل توجه زیادی را به خود جلب کرد و نگرانی‌ها در مورد انواع راکتور‌ها را افزایش داد. هرچند راکتور منفجر شده در چونوبیل طراحی غیر عادی داشت، اما ترس و تردید افکار عمومی سبب شد پیشنهاده‌هایی هم که برای طراحی انواع دیگری از راکتور ارائه شده بودند، به طور کلی کنار گذاشته شود. با افزایش هزینه‌ها برای سیستم‌های جدید ایمنی و هزینه‌های سیاسی برخورد با افکار عمومی که نسبت به انرژی هسته‌ای حالتی تدافعی داشتند، نرخ ساخت راکتور‌های جدید پس از سال ۱۹۸۶ افت شدیدی پیدا کرد. ترس ناشی از تکرار فاجعه چرنوبیل و ذهنیت منفی نسبت به نیروگاه‌های هسته‌ای در برخی کشور‌ها تا جایی بود که به برگزاری تجمعات کشید.

بحران امنیت انرژی: اولین چالش جهان غیر هسته‌ای

در سال ۲۰۱۹، بیش از ۶۰ درصد انرژی اروپا وارداتی بوده است. در این میان، ۴۷ درصد مربوط به ذغال سنگ روسیه، ۴۱ درصد گاز طبیعی مایع و ۲۷ درصد نفت خام وارداتی از روسیه بوده است.

قیمت انرژی نیمه دوم سال ۲۰۲۱ در اروپا به شدت افزایش یافت. در این مدت برای گاز، نفت و ذغال سنگ هر کدام به ترتیب ۲۹۰، ۵۰ و ۴۷ درصد افزایش قیمت ثبت شده است. گفته می‌شود تنش‌های ژئوپولیتیک در اوکراین مهم‌ترین دلیل افزایش قیمت بوده است. به بیان بهتر، جنگ اوکراین به بحران انرژی اروپا دامن زد. از سوی دیگر، سطح موجودی گاز اروپا به شدت فصلی است، اما تقاضا برای انرژی همواره رو به افزایش است.

هشتم آوریل امسال بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس اعلام کرد تا سال ۲۰۳۰، هشت نیروگاه هسته‌ای جدید در انگلیس ساخته خواهد شد. یعنی هر سال یک نیروگاه. جانسون دلیل تصمیم خود را این گونه اعلام کرد: «می‌خواهیم دیگر در معرض نوسان قیمت‌های جهانی نفت و گاز قرار نگیریم».

بلژیک از پروژه متوقف کردن دو راکتور خود منصرف شد. جمهوری چک از شرکت‌های غربی دعوت کرد تا سوخت هسته‌ای را جایگزین منابع روسیه کنند. لهستان در حال مذاکره برای ساخت راکتور‌های جدید در یک شهر ساحلی آرام است و همه این اقدامات به یک علت است: امنیت انرژی

تغییرات اقلیمی، یک دلیل دیگر برای چرخش به سمت نیروگاه‌های هسته‌ای

سوخت‌هایی مثل ذغال سنگ و نفت که کربن آزاد می‌کنند، از جمله مهم‌ترین عوامل گرمایش زمین هستند. در سراسر اروپا اکنون مردم در حال پذیرش این واقعیت هستند که انرژی هسته‌ای راهی حیاتی برای مبارزه با تغییرات اقلیمی و گرم شدن کره زمین است.

برخی دانشمندان می‌گویند راه‌حل ایده‌آل، جایگزینی ذغال‌سنگ و نفت با انرژی‌های تجدیدپذیر مثل باد، خورشید و جزر و مد است. با این حال، هنوز راه حلی برای «ذخیره» انرژی‌هایی از این دست وجود ندارد. به بیان بهتر، سبد انرژی هر کشور به یک عنصر محکم و تغییر ناپذیر نیاز دارد. انرژی هسته‌ای نه تنها در برابر تغییرات قیمت نفت و گاز مصون است، بلکه یک فناوری کربن صفر نیز محسوب می‌شود. یعنی سوزاندن آن کربن دی اکسید تولید نکرده و به لایه ازون آسیبی نخواهد رساند.

سوخت هسته‌ای و فسیلی: مقایسه آسیب‌ها

بر اساس پژوهشی که سال گذشته منتشر شد، آلودگی ناشی از کربن، علاوه بر آسیب غیر قابل اندازه‌گیری که به سلامت و زندگی مردم وارد کرده است، سالانه منجر به مرگ ۸.۷ میلیون نفر می‌شود. این در حالی است که تلفات تاریخی ناشی از صنعت هسته‌ای تنها در محدوده هزاران نفر باقی مانده است.

فوریه امسال، اتحادیه اروپا انرژی هسته‌ای را در رده «انرژی‌های سبز» طبقه‌بندی کرد.

انرژی هسته‌ای یکی از راه‌حل‌هایی است که اخیرا آژانس بین‌المللی انرژی برای کاهش وابستگی انرژی پیشنهاد کرده است. حتی قبل از جنگ در اوکراین، این آژانس اعلام کرده بود ظرف دو دهه آینده، توسعه هسته‌ای باید دو برابر شود تا به هدف «کربن صفر» برسیم. در سال ۲۰۱۸، هیات بین‌المللی تغییرات اقلیمی گزارشی ۴۰۰ صفحه‌ای منتشر کرد که نشان می‌داد گرمایش جهانی باعث می‌شود تا انتهای قرن اخیر، میانگین دمای هوا ۱.۵ درجه افزایش یابد. در این گزارش چهار راه برای کاهش گرمایش جهانی ارائه شده و در هر چهار راه، افزایش استفاده از انرژی هسته‌ای توصیه شده است. کای وتر، استاد مهندسی هسته‌ای در دانشگاه کالیفرنیا، می‌گوید: «اکثر کشور‌های اروپایی در حال حاضر بیشتر از قبل طرفدار انرژی هسته‌ای هستند».

مخالفان نیروگاه‌های هسته‌ای، مرددتر از همیشه

شاید مهم‌ترین کشور مخالف انرژی هسته‌ای آلمان باشد که اتفاقا بزرگ‌ترین مصرف کننده انرژی روسیه در اتحادیه اروپا نیز هست. حزب سبز آلمان یکی از مهم‌ترین مخالفان نیروگاه‌های هسته‌ای است. با این حال، با شروع جنگ اوکراین و با این که آلمان در آستانه به حداقل رساندن نیروگاه‌های هسته‌ای خود بود؛ روبرت هابک، معاون صدراعظم آلمان و یکی از رهبران حزب سبز، گفت که تمدید عمر سه نیروگاه هسته‌ای باقی‌مانده آلمان را به دلایل «ایدئولوژیکی» رد نمی‌کند. هرچند با فشار بقیه اعضای حزب این اقدام کمی بعد با عقب نشینی مواجه شد.

اتریش، دانمارک، لوکزامبورگ و پرتغال همچنان به دلایل تاریخی از مخالفان انرژی هسته‌ای هستند. با این حال، سایر کشور‌های اروپای غربی مانند فنلاند، سوئد، فرانسه، اسپانیا و بلژیک همگی تا کنون از این فناوری حمایت کرده‌اند. در اروپای شرقی نیز، رومانی، جمهوری چک، اسلواکی و مجارستان همگی در حال شروع یا گسترش توانایی‌های هسته‌ای خود هستند.

زهرا نجفی

 

منابع:

https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2022/04/15/nuclear-energy-europe-ukraine-war/

https://theconversation.com/atomic-disruption-how-russias-war-on-ukraine-has-rattled-the-nuclear-world-order-179939

https://www.caixabankresearch.com/en/economics-markets/commodities/energy-crisis-europe

https://www.bruegel.org/2022/02/europes-energy-crisis/

https://time.com/6169164/ukraine-nuclear-energy-europe/

https://world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-t-z/ukraine-russia-war-and-nuclear-energy.aspx

https://en.wikipedia.org/wiki/Chernobyl_disaster#Nuclear_debate

باشگاه خبرنگاران جوان بین‌الملل بین‌الملل