هیأتی از عربستان و ایران بازگشایی سفارتخانه‌ها را بررسی می‌کنند، ادامه گفت‌وگوها در هفته‌های آینده

ایران و عربستان سعودی پنج شنبه گذشته، ۱ اردیبهشت/ ۲۱ آوریل با وجود بن‌بست سیاسی ادامه‌دار در عراق و سرکوب مخالفان شیعه توسط ریاض، مذاکرات رسمی را در بغداد از سر گرفتند.

مذاکرات میان دو کشور که به ابتکار عراق و میانجیگری مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر این کشور آغاز شده است در پایان دور چهارم در آذرماه سال ۱۴۰۰ متوقف شد. دلیل توقف این مذاکرات فراهم شدن فضا برای تشکیل دولت جدید در بغداد بود. دولتی که قرار بود تبلور نتیجه انتخابات پارلمانی مهرماه عراق باشد. در آن انتخابات دو ائتلاف نزدیک به ایران ناکام ماندند و ائتلاف مقتدی صدر با رشدی خیره‌کننده به‌عنوان بزرگترین فراکسیون شیعیان پارلمان دست‌کم روی کاغذ می‌بایست با همپیمانی با کردها و سنی‌ّ‌‌ها دولتی همسو را شکل دهند. البته این اتفاق تا اکنون رخ نداده و مقتدی صدر در تشکیل دولت ناکام بوده است.

اما این تنها دلیل توقف مذاکرات امنیتی عربستان و ایران نبود. در ۲۵ اسفندماه نیز قرار بود دور پنجم مذاکرات برگزار شود که به‌دلیل اعدام ده‌ها تن از مخالفان شیعه در عربستان به تعویق افتاد.

عربستان سعودی از دی‌ماه ۱۳۹۴ روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد و به دیپلمات‌های ایرانی ۴۸ ساعت فرصت داد تا خاک عربستان را ترک کنند. این تصمیم را عادل الجبیر، وزیر خارجه وقت عربستان سعودی پس از حمله همزمان شامگاه روز ۱۲ دی‌ماه ۱۳۹۴ به کنسولگری و سفارت عربستان در تهران و مشهد اعلام کرد.

در تهران و مشهد، معترضان که بعدتر مشخص شد عمدتاً از نیروهای وابسته به حکومت بوده‌اند از اعدام شیخ باقر النمر، روحانی شیعه اهل عربستان سعودی خشمگین بودند. عربستان باقر النمر را به اتهام دست داشتن در اقدامات تروریستی اعدام کرد. مقام‌های ایرانی می‌گویند اعدام النمر بخشی از سیاست همیشگی سعودی‌ها در سرکوب شیعیان این کشور بوده است.

اما به رغم همه دشواری‌ّ‌ها در روابط ریاض و تهران، دور پنجم مذاکرات مقامات ارشد امنیتی و اطلاعاتی ایران و عربستان در پنجشنبه گذشته بر دو چالش اصلی متمرکز بود: عادی سازی روابط و جنگ به رهبری عربستان سعودی در یمن.

خالد الحمیدان، رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان سعودی ریاست هیأت این کشور را در مذاکرات به عهده داشت و در طرف ایرانی نیز سعید ایروانی، سفیر اسبق ایران در عراق و معاون فعلی شورای عالی امنیت ملی مذاکرات را اداره می‌کرد.

گفته شده است که تهران در این دور برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارت‌ها فشار آورده است. ریاض ابتدا اقدامات عملی بیشتری می‌خواهد.

اکسیوس گزارش کرده که عربستان سعودی موافقت کرده است که به ایران اجازه دهد سفارت خود را در ریاض بازگشایی کند، اما فقط برای فعالیت‌های مرتبط با سازمان همکاری اسلامی مستقر در جده. پیش از این در بهمن‌ماه ۱۴۰۰ سه دیپلمات ایرانی برای حضور در دفتر سازمان همکاری‌های اسلامی در عربستان مستقر شده بودند.

یک منبع آگاه در مورد محتوای گفت‌وگوها به امواج‌مدیا گفت که دو طرف تصمیم گرفته‌اند «طی ۳۰ روز آینده یک هیأت به هر کشور بفرستند تا در مورد بازگشایی سفارتخانه‌ها گفت‌وگو کنند.»

عربستان سعودی همچنین موافقت کرده است که به ۴۰ هزار ایرانی اجازه دهد تا برای زیارت سالانه حج در ماه ژوئیه وارد این کشور شوند.

اولویت اصلی عربستان سعودی جنگ این کشور علیه حوثی‌های مورد حمایت ایران در یمن است. پس از هفت سال جنگ، حوثی‌ها حملاتی را به عمق جده در عربستان سعودی انجام می‌دهند.

مهمترین چالش فعلی در روابط دو کشور، ماجرای یمن است. از سال ۲۰۱۵ عربستان سعودی ائتلافی کم‌رمق از کشورهای عربی شکل داده تا دولت همسو با خودش را مجدداً به قدرت بازگرداند. ایران در جبهه مقابل و پشت سر انصارالله یمن ایستاده است. گروهی زیدی و نزدیک به ایران که سعودی‌ها بارها گفته‌اند نخواهند گذشت بر یمن مسلط شوند. وضعیت یمن مدت‌ها است که در بن‌بست باقی مانده، نه عربستان توان غلبه بر ایران را دارد و نه انصارالله می‌تواند نیروهای ائتلاف را شکست دهد.

در ابتدای ماه رمضان، با میانجیگری سازمان ملل یک آتش بس دو ماهه در یمن اعلام شد. منابع اکسیوس گفته‌اند، در جریان مذاکرات هفته گذشته، مقامات سعودی از نقش ایران در یمن ابراز ناامیدی کردند و تاکید کردند که تهران باید در تسهیل تمدید توافق آتش‌بس فعال‌تر باشد.

ایران دست‌کم در بیان نسبت به برقراری آتش‌بس موضع مثبتی اتخاذ کرده ولی تاکید دارد که باید گام‌های عملی برای حرکت به سوی صلح پایدار برداشته شود.

عربستان سعودی در سال گذشته در بحبوحه سرد شدن روابط با ایالات متحده پس از روی کار آمدن دولت بایدن، سیاست‌های منطقه‌ای خود را تغییر داده است.

ایران هم مایل است نشان دهد که روابط با همسایگان را بدون توجه به وضعیت برجام در اولویت قرار می‌دهد.

مقام‌های ایرانی و سعودی «در هفته‌های آینده» دوباره در بغداد گرد هم می‌آیند. رسانه‌های دولتی ایران تاکید کرده‌اند که با توجه به «گفت‌وگوی سازنده»، امکان برگزاری دیداری بین وزرای خارجه وجود دارد.

اما «فضای سازنده» کنونی تا حد زیادی به پیشرفت گفت‌وگوها در یمن، از جمله تمدید آتش‌بس و حرکت به سمت مذاکرات صلح، متکی است.