زندگی پس از زندگی از منظر کلام جدید

به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام حیدر همتی در یادداشتی اختصاصی که در اختیار مهر قرار داده است به بررسی برنامه زندگی پس از زندگی از منظر کلام جدید پرداخته که در ادامه با هم می‌خوانیم:

یکی از برنامه‌های شبکه تلویزیون در ماه مبارک رمضان که مخاطبین زیادی را به خود جذب کرده زندگی پس از مرگ است که پرسش‌ها و مواجه‌های مختلفی را با خود داشته است.

این برنامه که محور آن مربوط به موضوع مرگ و اتفاقات مربوط به آن است از ابعاد مختلفی در نسبت با انسان مدرن قابل تحلیل است. با غلبه تجربه گرایی در نگاه انسان مدرن بنیان معرفتی ادیان که بر پایه عالم نامحسوس است به چالش کشیده شد چرا که غیرمادی بودن نفس و نیز عالم بعد از مرگ نقش اساسی در معنا دهی به معرفت دینی دارد. با غلبه نگاه تجربه گرایی در انسان مدرن حجیت متون دینی و نیز استدلال‌های عقلی برای اثبات وجود امر غیر مادی از اعتبار روانی ساقط شد.

در این میان علم کلام قدیم که متکفل تبیین و دفاع از اصول اعتقادی و گزاره‌ای دینی است در برابر تجربه گرایی خلع سلاح گردید چرا که استدلال‌هایش در برابر انسان مدرن تجربه گرا کارآمد نبود از این رو لازم بود تا دستگاه جدید معرفتی ای در مواجه با تجربه گرایی ایجاد کند چرا که انسان مدرن معرفتی را صادق می‌داند که اولاً قابل مشاهده, تکرار پذیر, عمومی و قابل تفاهم اهل علم باشد و این در حالی بود که بیشتر گزاره‌ای دینی مبتنی بر گزارش‌های تاریخی و یا امر درونی و و حیانی می‌باشد و از چنگ تجربه خارج است.

در این میان یکی از مقولاتی که می‌توانست زبان مشترک انسان دین دار و مدرن قرار گیرد مقوله مرگ بود که از ابعاد مختلفی دستگاه ذهنی و روانی انسان مدرن را با چالش‌هایی مواجه کرده و در جهت تقویت الهیات قرار گیرد که از جمله. آنها:

الف: مرگ در چالش با سبک زندگی مدرن؛

از جمله مبانی انسان مدرن ساخت بهشت دنیایی و این جهانی برای انسان بود و این که بهشت ادیان امری توهمی و نسیه است با این پیش فرض توجه به آن جهان را به فراموشی سپرد.

در این میان مواجه با مرگ به جهت ویژگی‌هایی که دارد سبک زندگی دنیای مدرن را دچار چالش کرده است تاکید دنیای مدرن بر خوش باشی این جهانی و وعده ساختن بهشت این جهانی با چالش مرگ مواجه گردید چرا که مرگ در تقابل با لذت و اراده معطوف به زندگی انسان مدرن قرار دارد. امری غیر قابل انکار که در تعارض با اصالت لذت و اراده معطوف به زندگی است از این رو دنیای مدرن در تلاش است تا مرگ را از فرهنگ و سبک زندگی بیرون کند بیرون بردن قبرستان‌ها از شهرها و دور کردن آنها از زندگی در جریان مردم و نیز سپردن کفن و دفن به گروهی مجهز و متخصص عملاً به دنبال قطع ارتباط انسان مدرن با مسأله مرگ است.

ب: مرگ و اثبات امری غیر مادی؛

اثبات جاودانگی انسان و نابود نشدن انسان با مرگ بنیان الهیات است.

این مقوله با غلبه نگاه تجربه گرایی و مرجعیت روش حسی با چالش مواجه شد. از این رو مرگ با توجه به این که امری دو بعدی است یعنی قسمتی از آن حسی و قسمتی دیگر غیر محسوس است توانست زبان مشترک با تجربه گراها برقرار کند این امر بر اساس گزارش تجربه محتضرینی که به نوعی تا مرز مرگ رفته بودند در جهت اثبات بعد غیر مادی انسان به کار گرفته شد.

در گزارش محتضرینی شاخصه‌های وجود دارد که در اقناع و اثبات بعد غیرمادی انسان برای دنیای مدرن کارآمد است. این گزارش‌ها برای افراد مختلف در زمان‌ها و مکان‌های مختلف تجربه شده است. از این رو مؤلفه‌های روش تجربی را برای اثبات بعد غیرمادی انسان را دارا می‌باشد.

ج: محتوای تجربه گر؛

اما بعد دیگر چالش‌های آموزه‌ای ادیان درباره محتوای مشاهده است.

این گزارش‌ها از منظر طرفداران ادیان محل بحث و تأمل است به گونه‌ای که محتوای گزارش‌ها و نوع تفسیر از آنچه که شخص تجربه کرده است نیازمند تفسیر و بلکه تعبیر و تأویل است آنچه که در این میان اتفاق نظر است تأثیر آموزها و احساسات و معرفت انسان تجربه گر در تفسیر مشاهدات عالم دیگر است که این تفسیر نمی‌تواند حجیت عمومی قلمداد شود.

این امر با خیال اتفاق می‌افتد و مشاهده گر این دیده‌ها را بر اساس فرهنگ حاکم پیش فرض‌ها و معرفت‌هایی که دارد خوانش می‌کند. همانند تعبیر خواب اما تجربه تجربه گرایان مرگ به دلیل مشاهده پذیری تکرار پذیر و عام که در افراد و زمان‌های مختلف به وقوع پیوسته است می‌تواند در جهت محاجه با مادی گرایی قرار گیرد.

با تحولاتی که در جهان صورت گرفت دستگاه علم کلام با چالش‌های مواجه شد از این رو لازم بود مطابق با انسان مدرن به بازخوانی دستگاه معرفتی خود بپردازد و با روش تجربی مبانی دینی را اثبات کند. تجربه و گزارش تجربه گرایان از مرگ به روش تجربی مشاهده و تکرار و عمومیت می‌تواند در اثبات امر غیر مادی انسان کارآمد باشد.