نجات خلیج گرگان و تالاب میانکاله با لایروبی کانال‌ها

تالاب میانکاله در سال ۱۳۵۴ به عنوان یکی از تالاب‌های بین المللی ایران در کنوانسیون رامسر ثبت و در همان سال درجه حفاظتی آن به پناهگاه حیات وحش میانکاله ارتقاء یافت. این تالاب که در سال ۱۳۵۵ به عنوان ذخیره گاه زیست کره با بالاترین درجه حفاظتی در یونسکو ثبت شده است، به دلیل مشکلات فراوان مانند سایر تالاب‌های ایران در وضعیت مناسبی قرار ندارد.

بر اساس مطالعات فراوان سال‌های گذشته، پیشنهادات مختلفی برای احیای تالاب میانکاله انجام شده است، روش‌هایی مانند انتقال و پمپاژ آب دریا، احداث کانال ارتباطی جدید با دریای خزر و لایروبی ورودی‌های تالاب که اجرای این پروژه در مناطق حفاظت شده ممنوع است اما در نهایت توسط مسئولان استان گلستان، تصمیم به لایروبی کانال چپاقلی گرفته شد.

مدیر اسبق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر گفت: از ۱۵۰۰ سال قبل، کانال‌های منتهی به تالاب میانکاله نقش انتقال آب از دریای خزر به داخل تالاب را داشته اند اما به دلیل کاهش سطح آب دریای خزر از سال ۱۳۷۴ شمسی تا کنون، دریای خزر ۱۴۰ سانتی متر افت تراز داشته، همین امر موجب خشک شدن این کانال‌ها شده است.

همایون خوشروان گفت: کانال‌های آشوراده و چپاقلی در بخش کم عمق دریای خزر قرار دارد و زمانی که در دریا طوفان رخ می‌دهد، پدیده مد صورت می‌گیرد، این پدیده تحت تاثیر باد، فشار هوا و امواج، باعث هدایت رسوبات کف دریای خزر با سرعت بالا به داخل کانال آشوراده و چپاقلی و مسدود شدن آن‌ها می‌شود.

دریای خزر عقب نشینی می‌کند

عضور هیئت مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه‌های دریایی گفت: لایروبی یک عمل جهانی است و در کشور‌های مانند هلند، آمریکا، بریتانیا و فرانسه برای عبور کشتی‌ها در کانال‌های ارتباطی میان تالاب و دریا اقدام به لایروبی می‌کنند. در کشور ایران هم در دهه ۶۰ شمسی، سازمان بنادر و دریانوردی اقدام به لایروبی کانال آشوراده کرد اما این لایروبی در شرایطی صورت گرفت که در بازه زمانی سال‌های ۵۷ تا ۶۴ سطح آب دریای خزر ۲ متر افزایش داشت و این افزایش سطح تراز به این امر کمک کرد.

اکنون با عقب نشینی آب دریای خزر با میانگین ۵ سانتی متر در سال که تا ۱۰ سال آینده با کاهش ۵۰ سانتی سطح آب دریا مواجه می‌شود، دیگر آبی وارد این کانال‌ها نخواهد شد و لایروبی یک کار بیهوده است.

عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات آب گفت: در سال ۹۴ هزینه لایروبی برای این کانال‌ها ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیارد تومان برآورد شده بود که اکنون این رقم به ۴۰۰ الی ۵۰۰ میلیارد تومان رسیده است. عجیب است که استانداری گلستان و مازندران به دنبال لایروبی کانال چپاقلی هستند، چون با شرایط فعلی این کار بیهوده و پر هزینه است، در صورتی که می‌توان با روش‌های بسیار آسان و ارزان‌تر این تالاب را احیا کرد.

نیروگاه برق قابل دسترس ترین راه برای احیای خلیج گرگان

به گفته‌ خوشروان، نیروگاه برق نکاء مازندران برای خنک کردن توربین‌های حرارتی خود روزانه ۱۰ متر مکعب از آب دریا استفاده می‌کند و آب برگشتی را به دریا برمی‌گرداند. با توجه به پمپاژ آب توسط نیروگاه، اگر یک خط لوله ۱۴ کیلومتری به سمت خلیج گرگان ایجاد شود آب در طول مسیر خنک و مشکل تراز آب خلیج گرگان برطرف می‌شود و با سر ریز شدن آب، باعث تخلیه رسوبات کانال‌ها می‌شود.

۸۶ درصد آب دریای خزر از کانال ولگا روسیه تامین می‌شود

حر منصوری، دیده بان میانکاله گفت: ۸۶ درصد آب دریای خزر از کانال ولگا روسیه تامین می‌شود. در سال‌های گذشته تراز سطح آب دریای خزر به دلیل کشاورزی در روسیه کاهش داشته است و بسیاری از اسکله‌های استان گلستان، مازندران و گیلان کارایی خود را از دست داده اند، این کاهش سطح آب دریا به صورت مستقیم در روند احیا یا نابودی خلیج گرگان یا تالاب میانکاله تاثیرگذار است.

این تالاب ۳ کانال متصل به دریا با نام‌های چپاقلی، خزینی و آشوراده دارد که پس از کم آب شدن کانال‌های آشوراده و خزینی فقط کانال چپا قلی سالم مانده است.

جریان آب دریای خزر بر خلاف عقربه های ساعت

دیده بان میانکاله گفت: در صورت لایروبی کانال‌ چپاقلی، جریان قوی آب دریا که از غرب به شرق بر خلاف عقربه های ساعت در جریان است، می‌تواند رسوب بیشتری را وارد تالاب میانکاله کند و این کانال برای همیشه نیازمند لایروبی خواهد شد. در ابتدا دستگاه‌های لایروب  برای فعالیت لایروبی در این کانال نیازمند تخریب و برداشت پوشش گیاهی هستند، که همین امر باعث ورود حجم زیادی از آب با رسوب فراوان به داخل کانال می‌شود.

این حجم انباشت رسوب، علاوه بر مسدود کردن کانال چپاقلی و بالا آمدن کف تالاب ، در نهایت منجر به خشک شدن تالاب میانکاله خواهد شد.

از سال ۸۶۴ تا ۹۱۳ میلادی، روس‌ها بیش از ۵۰۰ کشتی به تالاب میانکاله ارسال کردند که به دلیل عمق کم آب، کانال‌های طبیعی چپاقلی و خزینی را لایروبی کرده و در کنار آن پایگاه‌های نظامی احداث کردند.

لایروبی کانال خزینی راهی  برای نجات تالاب 

به گفته‌ منصوری ، راه های ارزان تر و آسان تری برای احیای تالاب میانکاله وجود دارد و لایروبی آخرین گزینه است. کانال خزینی که به دلیل پایین رفتن سطح آب دریای خزر ارتباطش را در قسمت شمالی دریا از دست داده است، بهترین مسیر جایگزین برای لایروبی کانال چپاقلی است. با لایروبی این کانال علاوه بر صرف هزینه کمتر و حفظ پوشش گیاهی کانال چپاقلی، می‌توان با ایجاد یک گردش آب، رسوب تالاب را از کانال خزینی خارج کرد.

با توجه به میان قاره ای بودن دریای خزر و متصل نبودن آن به آب های آزاد ، تنها راه ورود آب به این دریا کانال ولگا و شرایط جوی و بارش  است با توجه به تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین  سطح آب دریای خزر کاهش یافته و تالاب های شمال کشور مانند خلیج گرگان، تالاب میانکاله، تالاب انزلی و غیره در شرایط کم آب و خشکی قرار دارند؛ علاوه بر کمبود آب، فاضلاب استان های شمالی در این تالاب ها تخلیه می شوند که این امر موجب افزایش رسوب گذاری می‌شود و خشکی این تالاب ها را تسریع می بخشد،  این درحالی است که این تالاب ها در کنوانسیون رامسر ثبت شده اند و نیاز به توجه بیشتری دارند.

گزارش: حسام مهرپور

باشگاه خبرنگاران جوان اجتماعی محیط زیست