نبردی که روز عید فطر انجام شد

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: نخستین روز ماه مبارک شوال به جز عید سعید فطر، مناسبت‌های دیگری هم دارد. منابعی چون مجلد دوم «تاریخ طبری» و کتاب «المُحبّر» اثر ابن حبیب روایت کرده‌اند که در نخستین روز از ماه مبارک شوال در سال دوم هجری نبرد «قَرقَرة الکُدر» رخ داده است.

این نام مربوط به برکه و آبی بود به قبیله بنی سلیم که در سه منزلی مدینه سکونت داشتند. دلیل این جنگ این بود که به مأموران خفیه به پیامبر مکرم اسلام (ص) خبر دادند که جمعی از بنی سلیم و بنی غطفان در «قَرقَرة الکُدر» جمع شده‌اند تا به مدینه شبیخون بزنند. پیش از روایت این نبرد باید به معرفی این دو قبیله بپردازیم.

بنی غطفان از تبار غطفان بن سعد بن قیس از عرب عدنانی بودند که از قضا نسبتی هم با پیامبر مکرم اسلام (ص) داشتند. این قبیله از جمله قبایل بزرگ از عدنانی نجد بودند و هم‌پیمان با یهودیان شبه جزیره. بنی سلیم نیز یکی دیگر از قبایل عدنانی ساکن حجاز بودند.

آنها از تبار سُلیم بن منصور بن عِکرمة بن خَصْفَة بن قَیس بن عیلان محسوب می‌شدند، به همین دلیل به آنها سلمی می‌گفتند. بنی سلیم عمدتاً در مناطق بالای نجد، نزدیک مدینه و سپس خیبر در همسایگی غطفان (در شمال نجد) و هوازن (در جنوب نجد) و در میان حرّه‌هایی (زمینهای سنگی) با آب‌های فراوان و معادن متعدد و زمین‌های حاصلخیز زندگی می‌کردند، از این رو مردمانی ثروتمند و در ارتباط کامل با یهودیان مدینه و بزرگان مکه بودند، به ویژه آنکه منازل سُلمی‌ها در مسیر عبور کاروان‌های تجاری عرب بود.

قبیله دیگر هم تبار با سلمی‌ها و بنی غطفان، هوازن‌ها بودند. آنان در منطقه نجد نزدیک یمن سکونت داشتند و حنین از سرزمین‌های مهم‌شان بود. مهمترین بت‌شان در قبل از اسلام «جهار» بود که در بازار عکاظ قرار داشت.

قبیله هوازن در عصر جاهلیت جنگ‌های زیادی کردند که مشهورترین و مهمترین آن، یوم أنتان و یوم شمطه و یوم فجار چهارم بود. آنان در این سه جنگ به ترتیب با قبیله کنانه و قریش نبرد کردند. پیامبر مکرم اسلام (ص) در ماه شوال سال هشتم هجری، پس از فتح مکه، در منطقه حنین با هوازن به پیکار پرداخت که به شکست هوازنیان منتهی شد و روایت است که ۶ هزار نفر از آنها در این نبرد اسیر سپاه اسلام شدند. این نبرد که در تاریخ اسلام به نام «نبرد حنین» مشهور است، برای سپاه اسلام بسیار سخت بود، تا جایی که در این نبرد جان مبارک پیامبر مکرم اسلام (ص) به خطر افتاد.

اما پیامبر (ص) پس از شنیدن خبر اجتماع جنگی این دو قبیله برای شبیخون زدن به مدینه منوره، پرچم نبرد را به دست امیرالمومنین (ع) داد و آن حضرت با دویست نفر مرد جنگی به نبرد شتافت. اما پیش از آنکه حضرت (ع) به آنجا برسد، آن اجتماع گریخته بودند. سبب گریختن هم این بود که گویا پیش از شروع حرکت امیرالمومنین (ع) آنها خبردار شدند و به دلیل خوف از آن حضرت گریختند.

امیرالمومنین (ع) و افرادش مدتی را آنجا ماندند و وقتی دیدند که کسی برای نبرد بازنگشت، منطقه را ترک گفتند. در این حرکت ۵۰۰ شتر را که آن دو قبیله نتوانسته بودند در فرار همراه خود به ببرند، به دست سپاه اسلام ضبط و غنیمت گرفته شد. شتران را به مدینه انتقال دادند و حضرت رسول (ص) پس از تخمیس این غنیمت، باقیمانده را بین اصحاب تقسیم فرمودند.

غزوه حنین نیز همانطور گفته شد با قبیله هوازن رخ داد که جمعی از قبیله ثقیف نیز آنها را همراهی می‌کردند. در منابعی چون «مُسْتَدرَک سَفینَةُ الْبِحار» اثر آیت الله شیخ علی نمازی شاهرودی و «تقویم شیعه» شیخ عبدالحسین نیشابوری روایت شده که این نبرد در روز چهارم شوال سال هشتم هجری و ۱۵ روز پس از فتح مکه به وقوع پیوست و سپاه اسلام چون برخی از مشرکان تازه مسلمان شده مکه نیز به آن پیوسته بودند، هنوز انسجام لازم را نداشت. در این نبرد نیز حضرت امیرالمومنین (ع) جنگجوترین اصحاب رسول الله بود و رشادت بسیاری کرد.

حضور امیرالمومنین (ع) در سپاه رسول الله قدرت نظامی فوق العاده‌ای به نیروهای آن حضرت می‌بخشید و این ویژگی میان دیگر صحابه حضرت رسول (ص) مانند نداشت. امیرالمومنین (ع) تا پای جان در نبردها حماسه سازی می‌کردند و یار پیامبر (ص) در گسترش اسلام بودند. به همین دلیل است که باید عید سعید غدیر را نیز پس از عید فطر بزرگ نگه داشت.