ایران - مصر؛ از فرازونشیب‌های یک رابطه تا زمان گفت‌وگوی دو تمدن

۱۴ اردیبهشت امسال، حجت الاسلام رئیسی رئیس جمهور کشورمان که هنوز یک سال از تاریخ شروع دولت خود را پشت سر نگذشته در دیدار با سفرا و روسای نمایندگی‌های کشورهای اسلامی گفت: تمدن‌های بزرگی همچون ایران و مصر که به برکت اسلام، غنا و تعالی یافته‌اند و تمدن بشری وامدار آنهاست نقش بی‌نظیری در ترویج دوستی و همکاری در امت اسلامی می‌تواند ایفا کنند.

ایفای نقشی که داستان آن از سال ۱۳۰۰ شمسی شروع شد که مصر از انگلیس مستقل شد و ایران از اولین کشورهایی بود که این کشور را به رسمیت شناخت.

به همین جهت رابطه دو کشور به همین دلیل و باتوجه به پیشینه تمدنی ایران و مصر تا پیش از اینکه مصر قرارداد سازشکارانه «کمپ دیوید» را با رژیم صهیونسیتی امضا کند حتی با وجود ایجاد قضایایی که باعث سردی یا گرمی بیشتر و کمتر این رابطه شود، در بالاترین سطح  قرار داشت.

انور سادات در آغوش مناخیم بگین، نسخت وزیر اسبق رژیم صهیونسیتی در حضور رئیس جمهور آمریکا 

از جمله این قضایا می توان به اعتراض مصر نسبت به شناسایی رژیم صهیونسیتی از سوی حکومت پهلوی و قطع رابطه مصر با ایران در سال ۱۳۳۹ اشاره کرد که البته سال ۱۳۴۹ شمسی رابطه دو کشور به حالت عادی بازگشت و سفارتخانه ها بازگشایی شد.

 اما پس از امضای این قرارداد بین قاهره و تل آویو، این بار ایران روابط خود را با مصر، دو ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و نه سال پس از بازگشایی مجدد مناسبات تهران و قاهره، روابط به دستور امام خمینی (ره) و در اعتراض به اقدام سازشکارانه این کشور قطع کرد.

حضور دانشجویان عرب مقيم ايران در محل سفارت مصر در تهران

در اعتراض به قرارداد کمپ دیوید

قرارداد کمپ دیوید پس از مذاکرات مخفیانه مقامات مصر و رژیم صهیونسیتی و با میانجی‌گری آمریکا در یکی استراحتگاه‌های نهاد ریاست جمهوری آمریکا به همین نام نهایی شد.

این قرارداد به اولین پیمان صلح میان طرفین جنگ کشورهای عربی و رژیم صهیونسیتی بود و انور سادات رئیس جمهور مصر اولین مقام رده بالای یک کشور عربی از طرفین جنگ شش روزه با رژیم صهیونسیتی بود که به سازش با این رژیم و به رسمیت شناختن آن اقدام می‌کرد‌.

اتحادیه در عرب پس امضای کمپ دیوید بلافاصله مصر را اخراج کرد

اقدامی که کاملا خلاف مواضع سایر کشورهای عربی درگیر با رژیم صهیونسیتی، و ایرانی بود که با وقوع انقلاب اسلامی یکی از آرمان های اصیل خود را دفاع از فلسطین می دانستند.

امضای کمپ دیوید و عادی انگاری رابطه با رژیم اشغالگر قدس باعث طولانی شدن اشغال سرزمین زیتون شد و طرح ها و قراردادهای سازشکارانه بعدی مثل معامله قرن، پیمان ابراهیم یا اسلو را پایه ریزی کند تا باقی کشورهای عربی مثل امارات، بحرین، اردن، سودان و مراکش هم به پیروی از مصر ۴ دهه بعد اقدام به عادی سازی روابط با رژیم صهیونسیتی کنند.

امضای پیمان عادی سازی روابط با رژیم صهیونسیتی موسوم به ابراهیم

با حضور مقامات بحرین، امارت، آمریکا و رژیم صهیونسیتی

اینجا دقیقا همان نقطه ای بود که فواصل بین تهران و قاهره و البته مابقی کشورهای عربی مسلمان خودش را بیش از پیش نشان می داد.

بیشتر بخوانید:

• دشمنی با ایران را کنار بگذارید اسرائیل حتی قادر به حمایت از خودش نیست
• اینجا فلسطین به وقت محلی با چاشنی دموکراسی ایرانی

جنگ ایران و عراق که شروع شد و حمایت حکومت مصر از صدام حسین و فرستادن سربازان مصری به جبهه های جنگ تحمیلی علیه ایران، عامل دیگری شد تا اختلافات میان تهران و قاهره عمیق تر شود.

حدود ۲ دهه پس از پایان دفاع مقدس، حسنی‌ مبارک رئیس جمهور وقت مصر اعتراف کرد که ۱۸ هزار سرباز مصری در کنار بعثی‌ها در مقابل ایران می‌جنگیدند.

اما بنا به گزارش روزنامه واشنگتن پست، بیش از سی هزار نیروی مصری در ارتش عراق همکاری کردند.

سربازانی که در جنگ تحمیلی که پس از اسارت

 با منش ایرانی با آنان برخورد می شد

سال ۱۳۸۲ وزارت امور خارجه مصر اعلام کرد، ايران تمام اسرای مصری را كه در جنگ ۸ ساله عليه ايران می جنگيندند، آزاد كرده است.

این کمک ها علاوه بر مبالغ و تجهیزاتی به میزان ۵/۳ میلیارد دلار موشک و تسلیحات بود که در طول دهه ۸۰ میلادی حسنی مبارک رئیس جمهوری مصر در اختیار رژیم صدام قرار داد.

اما حکام مصری که پس از امضای قرارداد سازش با رژیم صهیونسیتی خود را مطرود کشورهای مسلمان به خصوص خویشاوندان عرب خود یافته بودند، با انجام این اقدامات تلاش کردند تا ایرانی که حالا در فضایی انقلابی و ضد اشغالگری صهیونیست‌ها به سر می‌برد را از طریق جنگ ایران و عراق مقابل اعراب قرارداده، خود را از انزوای کشورهای عربی خارج کرده و به جای مخاطب قراردادن رژیم صهیونسیتی صف بندی جدیدی از مجموع کشورهای عربی بر ضد ایران با کمک رژیم بعث عراق ایجاد کند.

دیدار صدام حسین و حسنی مبارک در زمان جنگ تحمیلی

 صف بندی مقابل ایران چندی بعد موثر واقع شد و امارات اولین کشوری بود که تحریم مصر را شکست و به دنبال آن دیگر کشورهای عربی، یکی بعد از دیگری روابط خود را با این کشور از سر گرفتند.

اما قطع روابط ایران و مصر ادامه داشت تا با آغاز به کار دولت اصلاحات رابطه تهران و قاهره کمی رو بهبودی بگذارد.

در این دوره بود که مصر حامی درخواست ایران برای پیوستن به گروه «G15» (مجموعه‌ای از کشورهای در حال توسعه‌) شد و در جلسه ای که در خرداد ۱۳۷۹ در قاهره برگزار شد، درخواست ایران علیرغم مخالفت کشورهای آمریکای لاتین که خواستار عضویت کلمبیا به جای ایران در این گروه بودند با حمایت مصر تصویب شد.

برگزاری چهاردهمین دوره اجلاس گروه ۱۵ در تهران

این جنس اقدامات از اولین نشانه‌های مثبت بهبود رابطه دو کشور بود که البته مدت‌ها بعد نیز با دیدار وزرای وقت خارجه ایران و مصر در حاشیه اجلاس وزرای خارجه کشورهای سازمان کنفرانس اسلامی واقع در کوالالامپور ادامه دار شد.

عمرو موسی و کمال خرازی در این دیدار به توافق رسیدند که هر چه زودتر روابط کامل سیاسی میان دو کشور را از سر گیرند. 

با این وجود کارشکنی های حسنی مبارک باعث شد تا تلاش‌ها برای برقراری روابط بازهم به در بسته بخورد.

سفر رسمی رئیس دولت‌های نهم و دهم به مصر

دولت نهم که بر سرکار آمد محمود احمدی نژاد رئیس جمهور وقت کشورمان اردیبهشت ۸۶ اعلام کرد که در صورت همکاری طرف مصری حاضر است ۲۴ ساعته سفارت ایران در مصر را بازگشایی کند و حتی در صورت دعوت رسمی به این کشور سفر نماید.

در این دوره و با وقوع بیداری اسلامی در مصر و برکناری حسنی مبارک و به قدرت رسیدن محمد مرسی که به دنبال اعتراض های وسيع مردم مصر صورت گرفت علائم بهبود روابط بیش از گذشته هویدا می‌شد.

محمد مرسی در سفر رسمی به تهران 

محمد مرسی پس از گذشت بيش از ۳۰ سال، اولین رئيس جمهور مصر بود که شهریور ۹۱ به تهران سفر کرد تا رياست اجلاس سران جنبش عدم تعهد را به ايران تحويل دهد.

محمود احمدی نژاد نیز به عنوان نخستین رئیس جمهور ایران لقب گرفت که بهمن ۹۱ به مصر سفر کرد و در این سفر ضمن ابراز امیدواری برای ترمیم روابط گفت امیدوار است با مجوز محمد مرسی، همتای مصری اش، به نوار غزه برود.

تصویری از مردم مصر در استقبال از رئیس جمهور کشورمان

پیش از این سفرها و به قدرت رسیدن مرسی در مصر  البته دیدار علی اردشیر لاریجانی نماینده رهبر انقلاب در شورای عالی امنیت ملی با حسنی مبارک و سفر علی اکبر محرابیان وزیر وقت صنایع و کنونی نیرو به مصر همین از همین جنس اقدامات در راستای ایجاد رابطه با مصر و ایران ارزیابی می شدند.

 هرچند اولین دیدار رسمی و سطح بالا میان روسای جمهور ایران و مصر - در زمان ریاست جمهوری رئیس دولت اصلاحات و حسنی مبارک در حاشیه اجلاس داووس سوئیس صورت گرفت.

با برکناری محمد مرسی از ریاست جمهوری مصر این بار با کودتای نظامی و روی کار آمدن ژنرال السیسی بازهم کار ترمیم روابط مصر و ایران به تعویق افتاد.

شرکت حسین امیرعبداللهیان در مراسم تحلیف السیسی رئیس جمهور مصر

البته پالس های مثبتی از طرف مصری مثل دعوت از حجت‌الاسلام حسن روحانی رئیس جمهور وقت کشورمان برای حضور در مراسم تحلیف ژنرال السیسی رئیس جمهور این کشور فرستاده شد که البته حسین امیرعبداللهیان، معاون وقت عربی و آفریقای وزیر امور خارجه در مراسم تحلیف، عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور منتخب مصر شرکت کرد.

این افتان و خیزان در روابط قطع شده ادامه داشت تا اینکه ۲۱ تیر پارسال سایت «العربیه جدید» اعلام کرد که مقامات امنیتی دو کشور ایران و مصر در قاهره با یک دیگر گفتگو و مذاکره کردند.

این رسانه عربی گفته مهم‌ترین موضوعی که در آخرین دیدار مقامات امنیتی دو کشور بررسی شده پرونده یمن و مسائل مرتبط با آن و از همه مهم‌تر امنیت دریانوردی در تنگه باب المندب بوده است.

گفتگوی کوتاه حسین امیرعبداللهیان وزیرخارجه و السیسی

رئیس جمهور مصر در حاشیه نشست منطقه‌ای حمایت از عراق 

اوضاع امنیتی نوار غزه و حمایت تهران از گروه‌های فلسطینی به خصوص حماس و جهاد اسلامی از دیگر موضوعات مورد بحث در این دیدار بوده است.

یکی از این منابع تأکید کرده که مصر اخیرا به اسرائیل توصیه کرده که دست به اقدامات خشونت‌آمیز علیه ایران نزند چون این موضوع برای کل کشورهای منطقه هزینه در پی خواهد داشت.

حجت‌الاسلام رئیسی در دیدار با سفیران کشورهای اسلامی به ظرفیت همکاری ایران و مصر اشاره کرد

احتمال ایجاد برقراری روابط ایران و مصر درحالی است که روابط دو کشور در حد فعالیت‌های دفاتر حافظ منافع در تهران و قاهره پیگیری می‌شود اما باتوجه به اینکه دولت سیزدهم با اتخاذ سیاست اول همسایگان به دنبال توسعه و بهبود بیش از پیش روابط با همسایگان خود است، ایجاد رابطه دوباره با مصر نیز می تواند در چارچوب این سیاست تعریف شود.

باشگاه خبرنگاران جوان سیاسی سیاست خارجی