خواب زمستانی یک طرح؛ سد تنگ سرخ که روبان بهره برداری را ندید

طرح ساخت سد در نقاط مختلف از سال‌های گذشته به منظور ذخیره آب حاصل از بارش باران و برف، تامین آب آشامیدنی و بخش کشاورزی  مطرح و در جای جای کشور اجرا شد.

در سال ۱۳۹۰ در قرن چهاردهم و در جریان سفر‌های استانی دولت وقت، صدای کلنگ در حوالی رودخانه بشار در کهگیلویه و بویراحمد به گوش رسید، رودخانه‌ای که سرچشمه رودخانه کارون در جلگه خوزستان محسوب می‌شود و خود نیز از چشمه‌های زاگرس جنوبی و روستای تنگ سرخ و کوه‌های دهنو سرچشمه می‌گیرد.

جمعی از مسئولان کشوری و استانی در آن روز زیبا و به یادماندنی به صف شده بودند و با افتخاری وصف ناپذیر، اجرا و بهره برداری ۳ ساله این سد را به عنوان اقتصادی‌ترین سد خاکی کشور نوید می‌دادند.

روز‌ها و شب‌ها گذشت و این طرح بزرگ طلوع و غروب‌های زیادی را به چشم دید، رحمت الهی به شکل باران و برف بارید، اما قطره‌ای از آن نماند و قطره قطره آن‌ها غزل خداحافظی خواندند و به رود پیوستند، قطره‌های برف و بارانی که قرار بود پس از ۳ سال پشت دیوار‌های سد بمانند و برای رسیدن به آن سوی دیوار‌های بلند، بی قرار باشند.

اما گویی پایان ساخت این سد رویایی بیش نبود و با گذشت بیش از ۱۰ سال، فقط ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است، اگرچه قرار بود این سازه عظیم، بهانه‌ای شود برای جلوگیری از هدررفت آب و شاید اشتغالزایی برای جوانان منطقه.

سدی که می‌خواست گره‌ای مشکلات باز کند، حالا خود به گره‌ای کور تبدیل شده و عزم جدی برای باز شدن آن لازم است.

برای بررسی پستی‌ها و بلندی‌های این طرح بزرگ، مسئولان را به میدان آوردیم تا علت را جویا و به رفع مشکل آن کمک کنیم.

کهگیلویه و بویراحمد، گنجینه‌ای از ظرفیت‌های آبی

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد گفت: این استان از جمله استان‌های دارای ظرفیت‌های آبی در کشور محسوب می‌شود و با وجود اینکه فقط یک درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده، اما حدود ۱۱ میلیارد متر مکعب بارندگی و حدود ۸ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب روان آب را در خود جای داده است.

آرش مصلح می گوید: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مسئولان استانی و کشوری، مطالعه، بررسی و اجرای سازه‌های مناسب نظیر سدسازی برای مدیریت روان آب‌ها و سیلاب‌ها کردند.

سد مخزنی تنگ سرخ یکی از طرح‌های عمرانی و راهبردی جنوب کشور محسوب می‌شود که از مخزنی با حجم ۱۲۵ میلیون مترمکعب و حجم مدیریت شده ۱۵۷ میلیون مترمکعب برخوردار است.

سد تنگ سرخ، پایانی برای مشکلات تامین آب

او گفت: با ساخت این سد و ذخیره این حجم از آب، نیاز‌های آشامیدنی، صنعت و کشاورزی مناطق پایین دستی را تامین خواهد شد، ضمن اینکه شرایط مدیریت سیلاب و توسعه محیط زیست و گردشگری را فراهم می‌کند.

به گفته مصلح، هم اکنون برای تامین آب آشامیدنی شهر یاسوج و روستا‌های اطراف آن مشکلاتی وجود دارد، به گونه ای که گاهی ناچار به اعمال جیره بندی هستیم، اما با بهره برداری از این سد بزرگ، با حجمی معادل ۲۰ میلیون مترمکعب در سال شاهد رفع کامل این مشکل خواهیم بود.

براساس برنامه ریزی‌های انجام شده، مقرر است بیش از ۱۳ میلیون مترمکعب از حجم مخزن سد تنگ سرخ برای بخش صنعت و تامین آب مورد نیاز شهرک‌های صنعتی یاسوج، کارخانه بزرگ سیمان مارگون که در حال با مشکل آب مواجه هستند، اختصاص داده شود.

او می گوید: کهگیلویه و بویراحمد با اقلیم متفاوت و خاص و خاک حاصلخیز یکی از مناطق مستعد کشور برای انجام فعالیت‌های باغداری و زراعت محسوب می‌شود، اما به دلیل اینکه آب پایدار در اختیار کشاورزان قرار نیست، اغلب کشت‌ها به صورت دیم صورت می‌گیرد.

بهبود و توسعه فعالیت‌های کشاورزی در ۴ هزار و ۲۰۰ هکتار از دیگر مزایای بهره برداری از این طرح به شمار می‌رود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان گفت: تکمیل این سد می‌تواند در رفع بخشی از مشکلات تولید و اشتغال با رفع بیکاری جوانان و اهالی منطقه نقش ایفا کند.

سد تنگ سرخ، سپری مقابل سیلاب‌ها و مشکلات زیست محیطی

او می گوید: رودخانه بشار، آوردی بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب دارد که این حجم از سیلاب با توجه به میزان بارش‌ها در طول ۴ ماه از سال اتفاق می‌افتد و اغلب زیرساخت ها، جاده ها، روستاها، مناطق مسکونی شهری و روستایی و تاسیسات زیربنایی در معرض خطر قرار می‌گیرند، اما با بهره برداری از این سد، خطر سیلاب برای مناطق همجوار برای همیشه رفع می‌شود و تاسیسات موجود در منطقه مصون می‌مانند.

آرش مصلح گفت: یکی دیگر از مشکلاتی که با پایان ساخت این سد مرتفع می‌شود، مسائل زیست محیطی است، زیرا در ۴ ماه از سال شاهد بارش رحمت الهی به صورت باران و برف هستیم و ۸ ماه دیگر از سال هیچ گونه بارشی در استان رخ نمی‌دهد.

با توجه به اینکه در فصل‌های بهار و تابستان، اغلب رودخانه بشار با یک جریان کم و حدود یک تا ۲ مترمکعب در ثانیه مواجه است، ولی پس از تکمیل سد تنگ سرخ و آبگیری آن، حجمی معادل حدود ۳۵ میلیون مترمکعب آب در سال از سد چم شیر برای نیاز‌های زیست محیطی این رودخانه و مناطق پایین دست در فصول خشک سال رهاسازی خواهد شد و پس از ادغام با جریان‌های پایین دست مانند خرم ناز، گردو و کنگک، به عنوان یک رودخانه زنده، در کنار شهر و روستا‌ها خودنمایی و مشکل زیست محیطی را رفع خواهد کرد.

تبدیل منطقه به یکی از قطب‌های گردشگری و اقتصادی

او گفت: مخزن تنگ سرخ به عنوان یکی از قطب‌های ملی گردشگری میان شهرهای شیراز و یاسوج مطرح خواهد شد، ضمن اینکه زیرساخت‌های مناسبی را برای گردشگری آبی، قایقرانی، پرورش آبزیان و... فراهم می‌کند و نقش مهمی در تولید، اشتغال و سرسبزی منطقه دارد.

بطور کلی هدف از کلنگ زنی و آغاز عملیات اجرایی سد تنگ سرخ به عنوان سد اقتصادی کشور، تامین آب شیراز در مواقع اضطراری است که از حدود ۱۵۷ میلیون مترمکعب حجم تنظیم شده آن، حدود ۵۶ میلیون مترمکعب آن برای آب آشامیدنی این شهر و مناطق اطراف آن پس از اطمینان پذیری از رفع نیاز‌های استان کهگیلویه و بویراحمد است.

نبود اعتبار‌های ملی و عمرانی، مانع پیشرفت طرح

مصلح علت روند کند ساخت سد را کاهش اعتبار‌های عمرانی، اختصاص ندادن اعتبار‌های ملی در برخی سال‌ها و... را علت توقف کوتاه مدت عملیات اجرایی طرح عنوان کرد.

وی گفت: با سفر آقای رئیسی، رئیس جمهور و محرابیان، وزیر نیرو دولت سیزدهم به استان و بازدید از روند ساخت آن در سال ۱۴۰۰، نقطه عطفی در روند اجرایی سد تنگ سرخ به وجود آمد.

در صورت اختصاص و جذب اعتبار‌ها ملی به مبلغ حدود ۴۰۰ میلیارد تومان برای تکمیل بدنه سد و تاسیسات وابسته و حدود ۷۰۰ میلیارد تومان برای سامانه انتقال، خرید تجهیزات و خطوط انتقال، پیش بینی می‌شود تا ۲ سال آینده مراحل ساخت این سد به پایان برسد و آبگیری شود.

طرح ساخت سد تنگ سرخ دارای مجوز‌های زیست محیطی

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد گفت: این طرح دارای مجوز‌ها و الزام‌های زیست محیطی است و ۳۵ میلیون مترمکعب از حجم مخزن سد را برای محیط زیست به ویژه در فصول خشک در نظر گرفته ایم، ضمن اینکه علاوه بر این میزان آب، رودخانه در مسیر خود جاری است و همه شاخه‌های آبی شامل؛ خرم ناز، گردو تنگک، مهریان و کبگیان به رودخانه بشار وارد می‌شوند.

به گفته مصلح، در مخزن نیز هیچگونه سازندی که عناصر آلاینده و شیمیایی داشته باشند، وجود ندارد و همه سازه‌ها از جنس لیفولوژی مارم هستند و می‌توان گفت تنها سد کشور است که عاری از سازه گچی در مخزن است.

قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، فقط ۱۳ سد در کشور وجود داشت که همه مراحل ساخت و بهره برداری آن‌ها توسط غربی‌ها انجام میشد، این در حالی است که هم اکنون ۲۰۰ سد بزرگ در کشور وجود دارد و تاکنون بیش از ۷۰۰ سد کوچک و بزرگ در نقاط مختلف ایران با تلاش متخصصان ایرانی ساخته و به بهره برداری رسیده اند.

۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار، گره گشای طرح ناتمام سد تنگ سرخ

مدیر عامل موسسه فجر هلدینگ نیرو خاتم الانبیا و موسسه مجری طرح سد تنگ سرخ یاسوج گفت: تاکنون ۷۰۰ هزار مترمربع خاکبرداری، ۴۰۰ هزار مترمربع خاکریزی بدنه سد و سیستم انحراف از طریق یک تونل ۱۹۶ متری انجام شده است.

رسول پاک دامن به انجام ۲۳ متر مکعب عملیات بتن ریزی در جبهه‌های مختلف اشاره کرد و می گوید: در حال حاضر برای به پایان رساندن طرح، حدود ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.

او گفت: تاکنون ۱۳۰ میلیارد تومان کارکرد داشته ایم، اما تا به امروز فقط یک سوم این مبلغ را دریافت کرده ایم، البته کارفرمای طرح در حال پیگیری برای دریافت مابقی اعتبارات موردنیاز است تا بتوانیم به اهداف مدنظر در زمان مقرر برسیم.

در اجرای طرح بزرگ سد مخزنی تنگ سرخ، ۱۷۰ نفر نیروی انسانی مشارکت دارند که افزون بر ۶۰ درصد این افراد نیرو‌های بومی هستند، ضمن اینکه ۷۰ دستگاه ماشین آلات و تجهیزات بکار گرفته شده اند.

بهره برداری از سد تنگ سرخ در گروی تامین اعتبار

یکی از مهندسان مشاور شرکت آبدان فراز در اجرای طرح سد مخزنی تنگ سرخ گفت: مطالعه‌های فنی و علمی برای این طرح از سال ۱۳۸۴ تا سال ۱۳۹۰ انجام و همه مجوز‌های مراجع مربوط از جمله؛ کمیته تخصصی ویژه وزارت نیرو در مورد تعیین مشخصات فنی سد، میراث فرهنگی، زیست محیطی و ... کسب کرده و با دریافت کد اجرایی و ردیف، اجرای آن در سال ۱۳۹۰ کلید خورد.

یاراحمدی می گوید: با توجه به نیاز منطقه و اولویت تامین آب آشامیدنی شهرستان بویراحمد، این سد باید سال‌های قبل تکمیل می‌شد و به بهره برداری می‌رسید، این در حالی است که تامین نشدن منابع مالی باعث شد تا به امروز این طرح ناتمام باقی بماند، اما اگر مشکلات اعتباری رفع شوند، می‌توانیم در مدت کوتاهی آن را تکمیل و افتتاح کنیم.

برای ساخت یک سد در ابتدا محور‌های مختلف بررسی و نظریه‌ها غربالگری می‌شوند، بنابراین برای ساخت سد تنگ سرخ، ۳ محور را از لحاظ مطالعات زیرسطحی، باربندی و موقعیت آن در محور‌های گوناگون مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت محور کنونی به عنوان محور برتر از نظر فنی، اقتصادی، باربری و آب بندی انتخاب شد.

مزایای بی شمار سد تنگ سرخ

او آورد مناسب رودخانه بشار به ساختگاه سد تنگ سرخ با حجم حدود ۵۱۸ میلیون مترمکعب در سال را از مزایای این طرح برشمرد و گفت: اگر در این کمیت مناسب، کیفیت آب این رودخانه را اضافه کنیم، این سد یکی از اولویت برتر سد‌های کشور را به خود اختصاص خواهد داد.

در دسترس بودن منابع قرضی ریزدانه، رس، درشت دانه، منابع دانه‌ای فیلتر، دریم و مواد دانه‌ای بتن و استفاده از منابع سنگی و رودخانه‌ای برای ساخت سد از ویژگی‌های آن به شمار می‌روند و از نظر کمی و کیفی موجب شده به عنوان یکی از اقتصادی‌ترین سد‌های کشور محسوب شود.

یاراحمدی تامین ۲۰ میلیون مترمکعب آب آشامیدنی برای اهالی بویراحمد، ۳.۳ آب مورد نیاز صنعت، ۳۴ میلیون نیاز زیست محیطی و همچینین حفظ حقابه‌های اراضی پایین دست را از مزایای اصلی و مهم سد تنگ سرخ برای این شهرستان و استان کهگیلویه و بویراحمد برشمرد.

سد تنگ سرخ، سدی از نوع خاکی، با هسته رسی و ارتفاع ۵۶ متر و از پی حدود ۶۶ متر است.

ایران در تیررس خشکسالی، زلزله و توفان

کارشناس مسائل زیست محیطی می‌گوید: ایران دارای موقعیت جغرافیایی کوهستانی و خشک است و به واسطه این ویژگی جغرافیایی، وقوع پدیده‌هایی از جمله؛ خشکسالی، زلزله‌های پی در پی و توفان دور از انتظار نیست، بطوریکه در سنوات گذشته شاهد وقوع این پدیده‌های طبیعی در کشور و استان بوده ایم.

امیر فخری زاده گفت: با وجود اینکه بارش نزولات آسمانی در بویراحمد شاهد هستیم، اما از خشکسالی در امان نیست و بحران آبی به ویژه یاسوج را تحت تاثیر قرار داد، به همین دلیل رفع این مشکل به مهم‌ترین دغدغه مسئولان استانی تبدیل شد.

سد تنگ سرخ، تامین کننده آب موردنیاز بخش‌های مختلف

به دلیل نبود منبع قابل اطمینان ذخیره آب در شهر یاسوج، مطالعه و ساخت سد مخزنی تنگ سرخ روی رودخانه بشار در دستور کار قرار گرفت تا آب آشامیدنی این شهرستان و توابع آن و همچنین شهرستان شیراز تامین شود.

او می‌گوید: بهره برداری از این سد، علاوه بر تامین آب آشامیدنی به تامین آب بخش کشاورزی، صنعت، رونق صنعت گردشگری و توسعه محیط زیست منطقه کمک می‌کند.

از آنجایی که قرار بود عملیات ساخت و بهره برداری سد مخزنی تنگ سرخ در مدت ۳ سال انجام شود، اما اختصاص نیافتن اعتبار‌های لازم و کمبود منابع مالی سبب شده این طرح تا به امروز و پس از گذشت بیش از ۱۰ سال همچنان ناتمام بماند و نگرانی برای مردم استان و ساکنان منطقه ایجاد کند.

به میان مردم روستای تنگ سرخ رفتیم، مردمانی که برق چشمان و لبخند نقاشی شده روی لب هایشان از رضایت آن‌ها برای ساخت این سد حکایت داشت.

یکی از اهالی گفت: ساخت این سد سبب اشتغالزایی برای تعدادی از مردم روستا شده و مخالف اجرای این طرح نیستیم، ولی با توجه به اینکه ما در منطقه باغ و اراضی کشاورزی داریم، مطالبه‌هایی داریم که انتظار می‌رود مسئولان به آن‌ها توجه کنند.

اجرای طرحی به بزرگی سد تنگ سرخ به عنوان اقتصادی‌ترین سد کشور، عزم جدی و اختصاص اعتبار‌های ملی می‌طلبد که امیدواریم در دولت سیزدهم به عنوان دولت مردمی و قوی، شاهد بسته شدن پرونده طرح‌های عمرانی با بهره برداری آن‌ها باشیم.

باشگاه خبرنگاران جوان کهگیلویه و بویراحمد یاسوج