ندانم‌کاری‌های مرگبار ساختاری و فردی، تهدیدی برای حیات وحش ایران

در فاصله سه روز یک پلنگ ایرانی و دو خرس قهوه‌ای در کشور کشته‌ شدند. حیوان‌آزاری و اهمیت کافی قائل نشدن برای جان حیوانات، به‌صورت فردی و سازمانی در ایران سالانه جان حیوانات بسیاری را می‌گیرد.

اما در ایران هزار و ۲۳ گونه مهره‌دار به ثبت رسیده که از این تعداد حدود ۱۵۱ گونه در فهرست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت به‌عنوان گونه‌های در خطر معرض انقراض ثبت شدند. پلنگ ایرانی یکی از این گونه‌ها ست.

شلیک دو گلوله به پلنگ سرگردان 

چهارم اردیبهشت – مأموران یگان حفاظت سازمان محیط زیست برای زنده‌گیری یک قلاده پلنگ بالغ در قائم‌شهر اقدام کردند اما در نهایت حیوان بر اثر جراحت‌هایی که به او وارد کرده بودند کشته شد. 

مجید غضنفری، مشاور رسانه‌ای یگان حفاظت سازمان محیط زیست به خبرگزاری «تسنیم» نزدیک به سپاه پاسداران دراین‌باره گفت:

«با وجود اینکه پلنگ توسط مأمورین یگان حفاظت سازمان محیط زیست زنده‌گیری شده بود اما به‌واسطه آسیب‌هایی که قبل از زنده‌گیری برای جلوگیری از آسیب زدن پلنگ به مردم به این جانور وارد شده بود، پلنگ تلف شد.»

ابتدا اعلام شد که ماموران پس از تعقیب پلنگ این حیوان با پرتاب دارت بیهوشی بیهوش کرده‌اند، ولی پس از آن آشکار شد که ماموران با اسلحه به سوی این پلنگ سرگردان و وحشت‌زده دو گلوله شلیک کرده‌اند.

تصویر پلنگ کشته شده در قائم‌شهر – منبع: شبکه‌های اجتماعی

پلنگ ایرانی گونه در معرض انقراض است. جمعیت پلنگ ایرانی در سراسر ایران و افغانستان و ترکمنستان و ترکیه و کشورهای حوزه قفقاز از یک هزار و ۳۰۰ قلاده تجاوز نمی‌کند. در ایران، تمرکز اصلی این جمعیت، بین ۵۵۰ تا ۸۵۰ قلاده پلنگ زندگی می‌کنند.  

دو خرس تلف‌شده 

پنجم اردیبهشت – گروهی از اهالی روستای کنازق شهرستان نمین استان اردبیل پس از تعقیب و گریز یک قلاده خرس برای مهار این خرس، باعث شکستگی استخوان پا و لگن و آسیب ستون فقرات این حیوان شدند و مرگ این خرس را رقم زدند. 

به گزارش خبرگزاری مهر، حسن قاسم‌پور، مدیرکل محیط زیست استان اردبیل، اعلام کرد که در پی اعلام حضور یک قلاده خرس قهوه‌ای در روستای کنازق شهرستان نمین در روز جمعه، دوم اردیبهشت مأمورین یگان حفاظت محیط زیست به این منطقه رفتند، اما پیش از آن اهالی روستا با «روش‌ها و رفتارهای نامناسب» آسیب‌های جدی به او وارد کرده بودند. 

به گفته قاسم‌پور، این خرس پس از بیهوشی با اسلحه به کلینیک حیات وحش منتقل شده بود، اما به‌سبب شدت جراحات در ناحیه ستون فقرات و خونریزی داخلی جان باخت. 

این توله خرس در هفتم اردیبهشت در جاده توسط برخورد ماشین کشته شد

هفتم اردیبهشت – یک توله خرس قهوه‌ای در منطقه فیلبند مازندران بر اثر برخورد با خودرو تلف شد. این توله خرس دو یا سه ماهه شامگاه هفتم اردیبهشت در این جاده کشته شد. پیش از آن، در شبکه‌های اجتماعی با انتشار عکس این توله خرس نوشته شده بود که خرس توسط شکارچیان کشته شد و پس از تخلیه محتویات شکمی، لاشه این حیوان را در کنار یک تکه سنگ رها کردند.  

وضعیت خرس قهوه‌ای نیز در ایران به‌سامان نیست. این گونه هنوز در معرض انقراض نیست اما جمعیت آن در خوشبینانه‌ترین حالت ۵۰۰ قلاده در کشور است. 

باقر نظامی، دکترای حیات وحش در ایران در سال ۲۰۲۰ به خبرگزاری دانشجویان ایران گفت که پراکندگی جمعیت خرس قهوه‌ای در کشور را یکی دیگر از عوامل تهدید این گونه دانست و گفت: جمعیت حدود ۵۰۰ قلاده این گونه در سطح بسیار وسیعی از کشور پراکندگی دارد. جمعیت خرس قهوه‌ای در نزدیک به نیمی از سطح کشور و سراسر محدوده البرز و زاگرس شامل حدود ۱۹ تا ۲۰ استان پراکنده است و این مساله باعث ایجاد چالش‌های بسیاری از جمله اختلالات درون‌آمیزی و مشکلات جمعیتی در آن‌ها شده است. 

دخالتگری مرگبار انسان در زیستگاه جانوران 

یکی از عوامل مهم کشته شدن و خطر انقراض حیواناتی همچون پلنگ ایرانی و خرس قهوه‌ای، تخریب زیستگاه‌ آنها و تخریب اکوسیستم است که در دهه‌های اخیر در ایران شدت بسیاری گرفته است. 

https://www.radiozamaneh.com/557174/

هفتاد درصد از تلفات پلنگ ایرانی در کشوربه‌سبب عوامل انسانی است. تخریب زیستگاه‌ها، معدن‌سازی، جاده‌سازی، تخریب جنگل‌ها، شکار کردن، ورود به مناطق حفاظت‌شده، کمبود بودجه به سازمان محیط زیست، تصادفات جاده‌ای، حمله دامداران، تله روستاییان، آزار دادن حیوان زخمی که به روستا پناه آورده و حتی سگ‌های صاحبدار دست‌آموز بخشی از عواملی هستند که تلفات پلنگ ایرانی را رقم می‌زنند. خرید و فروش پلنگ ایرانی نیز از دیگر تهدیداتی است که این گونه در معرض خطر انقراض با آن مواجه است.  

به‌طور خاص، تغییر کاربری اراضی و جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها زندگی گونه‌های وحشی حیوانی از جمله پلنگ و خرس قهوه‌ای را به خطر انداخته است. 

پس از کشته شدن پلنگ ایرانی در قائم‌شهر، سمیه رفیعی، نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی و رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس در توئیتی نوشت:

«در روزگاری که زیستگاه‌های طبیعی قربانی توسعه صنایع آلاینده می‌شوند، تلف شدن پلنگ قائم شهر هشداری بود به مسئولی که خیال می‌کند با فقر تجهیزات می‌توان از حیات وحش محافظت کرد!»

یکی از نمونه این نقایص ساختاری پروژه‌های جاده‌سازی است که بدون در نظر گرفتن حفاظت از اکوسیستم و حیات حیوانات اجرا شده‌اند. یکی از آنها احداث جاده‌ای عریض در پارک ملی گلستان است. فعالان محیط زیست بارها به این جاده اعتراض داشتند. طرح خروج این پروژه از دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی آغاز شد اما سی سال به‌طول انجامید تا در اواخر دوران ریاست جمهوری حسن روحانی در سال گذشته تصمیم‌هایی گرفته شد. 

سالانه حیوانات بسیاری در جاده پارک ملی گلستان کشته‌ می‌شوند

به گزارش پایگاه اطلاع‍رسانی سازمان حفاظت محیط زیست در سال ۱۴۰۰، در پی افزایش مشکلات زیست محیطی پارک ملی گلستان، احداث جاده‌ای خارج از پارک ملی گلستان به‌عنوان جاده جایگزین در سال ۸۳ به تصویب دولت وقت رسید که اجرای این مصوبه در سال‌های گذشته پیگیری نشد. سال گذشته قرار شده بود خروج جاده از پارک اجرایی شود. سرنوشت آن هنوز مشخص نیست.

پارک ملی گلستان یا جنگل گلستان منطقه حفاظت شده‌ای در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی است. پارک گلستان، قدیمی‌ترین پارک ملی ثبت شده در کشور و پناهگاهی بی‌نظیر برای حیات وحش است که ۱۳۵۰ گونه گیاهی و ۳۰۲ گونه جانوری، از جمله نیمی از گونه‌های پستانداران ایران را در حدود ۹۰۰ کیلومتر مربع مساحت خود جای داده است. 

نمونه جاده درون پارک جنگلی گلستان یکی از پروژه‌های پرشماری است که بدون در نظر گرفتن عواقب و تاثیرات زیست‌محیطی تصویب و اجرا شده‌اند. چنین پروژه‌هایی سبب شده اند که اکوسیستم بسیاری از زیستگاه‌های حیوانات وحشی همچون پلنگ و خرس قهوه‌ای تخریب شوند و این حیوانات بیش از پیش در معرض انقراض قرار گرفتند. 

فقدان فرهنگ‌سازی در حوزه محیط زیست 

نقش حاکمیت در حیطه محیط زیست و حفاظت از جانوران وحشی تنها به ساختارهای ساخت‌و‌ساز و پروژه‌های صنعتی و اقتصادی محدود نمی‌شود. نقش دولت در سیاست‌گذاری‌هایی که به فرهنگ‌سازی در حوزه محیط زیست منجر شوند، بسیاری ضعیف بوده است. محتوای آموزش زیست محیطی در آموزش و پرورش و صدا و سیما ــ دو سازمانی که در فرهنگ‌سازی نقش ایفا می‌کنند ــ بسیار محدود است. 

مسائل زیست محیطی باید جزو اولویت‌های رادیو و تلویزیون برای خبرها، مطالب آموزشی، مستند و داستانی قرار گیرد تا مردم سراسر کشور با اهمیت محیط زیست و زندگی هماهنگ و همسو با اکوسیستم آشنا شوند. 

این ایده که انسان اشرف مخلوقات است بنابراین اجازه دارد از طبیعت و موجودات دیگر به هر شکلی استفاده و بهره‌کشی کند، باید در نظام آموزشی و گفتمان رسانه‌های کشور تغییر کند.

نظام آموزشی بهترین مکان برای آشنایی زیست‌محیطی شهروندان از دوران کودکی است. متاسفانه در دوران تحصیل که شالود فکری و ایدئولوژیک فرد شکل می‌گیرد، آگاهی‌بخشی لازم برای همزیستی مسالمت آمیز و پایدار با طبیعت و موجودات دیگر روی زمین صورت نمی‌گیرد.  

برای نمونه جدیدترین پژوهش تحلیل محتوای کتب درسی هدیه‌های آسمانی تا دوره ششم، نشان می‌دهد که توجـه متعادلی بـه مؤلفه‌های اخلاق زیست محیطی نشده است. 

در این پژوهش به مفاهیمی چون «پرهیز از آلوده کردن محیط زیست»، «صرفه‌جویی و پرهیز از اسراف» و «رعایت حقوق حیوانات» به کمترین میزان ممکن مورد توجه قرار گرفته و به مؤلفه «تنوع زیستی» هیچ اشاره‌ای نشده است. 

این ایده که انسان اشرف مخلوقات است بنابراین اجازه دارد از طبیعت و موجودات دیگر به هر شکلی استفاده و بهره‌کشی کند باید در نظام آموزشی و گفتمان رسانه‌های کشور تغییر کند.

نهادهای مردمی نیز نقش بسیاری در آموزش مردم محلی و آگاهی‌بخشی زیست محیطی دارند و اگر این آگاهی نسبت به حتی ۲۰ سال پیش تغییر و در اقشار و گروه‌هایی از مردم نفوذ کرده، به همت کنشگران دغذغه‌مند زیست محیطی بوده است. اما تلاش‌های مردمی به تنهایی کافی نیست و زمان‌بر است. چرا که زمان چندانی برای نجات و احیای اکوسیستم و محیط زیست ایران نداریم و به برنامه‌ریزی فوری دولت و تصویب قوانین احیای محیط زیست نیاز داریم.

بنابراین تمرکز بر آگاهی‌بخشی درباره محیط زیست در تمام حوزه‌ها، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و آموزشی باید در دستور کار هر دولتی که سر کار می‌آید، قرار گیرد. چرا که اگر از زمین و محیط زیست کشورمان محافظت نکنیم و نسل‌هایی را پرورش ندهیم که به طبیعت و تمام موجودات همچون عزیزان خود عشق و احترام قائل‌اند، به جای ایرانی حاصلخیز، بیابانی خشک را برای کودکانی که هنوز به دنیا نیامده‌اند، برجای خواهیم گذاشت.