گشت و گذار در پس تاریخ کهن در کوچه پس کوچه های شهر بادگیرها

یزد، یکی از شهر‌های اصیل و تاریخی ایران است که به دلیل ظرفیت‌های بالایی که در زمینه‌های فرهنگی، هنری، پزشکی، دینی و... دارد عناوین متعددی، چون شهر بادگیرها، دارالعباده، شهر آتش و آفتاب، شهر قنات، قنوت، قناعت و... را به خود گرفته است و به عنوان نخستین شهر خشت خام جهان مشهور است که این موضوع را به وضوح می‌توان در بافت تاریخی آن مشاهده کرد.

موزه قصر آیینه

در دلِ یکی از باغ‌های مصفّا در خیابان کاشانی این شهر، موزه‌ای قرار دارد که به «موزه قصر آیینه و روشنایی» مشهور است و گفته می‌شود عمارت شخصی یکی از تاجران آن زمان به نام صراف زاده بوده که این بنا تا پیش از این، مهمانسرای خصوصی او بوده است.

قدمت این موزه به دوران پهلوی باز می‌گردد و مساحتی بیش از ۸ هزار متر مربع دارد و از نیمه دهه ۷۰ بود که با تغییر کاربری، تبدیل به موزه قصر آیینه شد و آن را به یکی از باشکوه‌ترین بنا‌های تاریخی یزد تبدیل کرد که در بدو ورود به این موزه و دیدن معماری آن که دارای ترکیبی از اصول سنتی ایرانی و اروپایی است، می‌توان به این موضوع پی برد.

آینه کاری موزه به حدّی چشم نواز است که باعث شده بخش‌های مختلف آن، از انعکاس نور بهره‌مند شوند و نور از میان پنجره‌های مشبک رنگارنگ و همچنین درب‌های چوبی، خود را نشان دهد.

از دیگر قسمت‌های دیدنی موزه قصر آیینه، اتاق‌های رو به استخر، شاه نشین، نشیمن بهاری، حوض خانه و... است که دلیل انتخاب این نام برای این حوض، وجود حوض مرمری بسیار بزرگی است که در وسط اتاق قرار گرفته و برای ساخت آن، از حدود ۱۸۰۰ قطعه کاشی استفاده شده است.

از دیگر بخش‌های جالب این موزه می‌توان به نگهداری آثاری چون؛ مجموعه کتاب‌های خطی، شمع سوز‌های دستی و نصبی، اسلحه، نمونه آثار برنزی مربوط به منطقه لرستان، تمبر‌هایی با قدمت چند صد ساله، سکه‌های قاجاری، دهنه اسب مربوط به حدود دو هزار سال قبل از میلاد مسیح و... اشاره کرد که در نیمه دهه ۷۰، ابزار‌های مرتبط با روشنایی مثل پیه سوز، چراغ‌های قدیمی، کبریت‌های متفاوت و... نیز به این موزه اضافه شد که اگر بخواهیم به یکی از قدیمی‌ترین اشیا موزه قصر آیینه اشاره کنیم بدون شک، پیه سوز دوره ساسانیان است.

مازاری‌ها؛ نخستین گذر فرهنگ و هنر کشور

حالا که در خیابان کاشانی هستید، می‌خواهیم شما را به یکی دیگر از جاذبه‌های دیدنی شهر یزد ببریم که همچنان حال و هوای سنتی خود را حفظ کرده است و آن، جایی نیست جز کوچه مازاری‌ها که عطر و بوی حنا تمام کوچه پس کوچه‌های آن را فرا گرفته است.

مازاری؛ آسیاب‌هایی هستند که چیزی در آن‌ها ساییده می‌شود و به دلیل این که در گذشته، یعنی حدود ۷۰۰ سال پیش، مردم یزد از مازاری برای آسیاب کردن حنا استفاده می‌کردند و افراد زیادی نیز به این کار روی می‌آوردند؛ مازاری، نام یکی از کوچه‌های قدیمی‌این شهر تاریخی را به نام خود ثبت کرد و توانست گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را برای دیدن خود جذب کند؛ به طوری که وقتی در این کوچه قدم می‌زنید، می‌توانید به خوبی حال و هوای گذشته را در این بافت سنتی مشاهده کنید و از وجود آن لذت ببرید.

شاید با خود فکر کنید که در گذشته، مازاری صرفاً برای آسیاب حنا مورد استفاده قرار می‌گرفت که براساس گفته‌ها این طور نیست چراکه ادویه‌هایی چون زنجبیل، دارچین و فلفل هم در کارگاه‌های آن جا آسیاب می‌شد، اما چون ساییدن حنا بیشتر در این منطقه رایج بود، از اینرو، نه تنها حنای یزدی بلکه کوچه مازاری‌ها به عنوان کوچه حنا، شهرت جهانی پیدا کرده اند.

میدان مارکار؛ ناف ایران

در مرکزی‌ترین نقطه کشور، در شهر یزد، میدانی قرار دارد که روی تابلوی آن نوشته شده است؛ «میدان مارکار».

میدان مارکار که به «ساعت مارکار» یا «ساعت فردوسی» هم مشهور است، یکی از قدیمی‌ترین برج‌های ساعت در کشور است و درمورد تاریخچه ساخت آن گفته شده که در سال ۱۳۱۳، شهرداری یزد تصمیم می‌گیرد یادبودی از فردوسی، را در این نقطه شهر بنا کند که این اقدام مقارن می‌شود با آمدن فردی خیّر به نام «پشوتن جی دوسابایی مارکار» که به فعالیت‌های خیرخواهانه می‌پرداخت که او تصمیم به ساخت آن کرد و ساخت آن حدود ۶ سال طول کشید و به نام «مارکار» نامگذاری شد.

به گفته پژوهشگران، موتور ساعت مارکار، هفته‌ای یک بار کوک می‌شود و صدای آهنگین عقربه‌های آن، از برجی تقریبا با ۱۸ متر ارتفاع که خلاف جهت حرکت اتومبیل‌ها در اطراف میدان است، به گوش عابران و گردشگران می‌رسد.

نکته جالب توجه در خصوص ساعت مارکار یزد این است که در قسمت‌های بنای ساعت، نه تنها اشعاری در ستایش حکیم ابوالقاسم فردوسی نوشته شده است بلکه شعر‌هایی از شاعر بومی‌به نام مرحوم ناصر نیز دیده می‌شود که از جمله این اشعار می‌توان به بیت زیر اشاره کرد:

چون به سعی و اهتمام مارکار
گشت در این برج ساعت برقرار

روح فردوسی پی تاریخ گفت
شادم از کردار نیک مارکار

بقعه دوازده امام؛ چهارمین اثر تاریخی و دومین گنبد شناسنامه دار در کشور

در محله قدیمی‌فهادان یزد، یکی از بنا‌های تاریخی به جای مانده از دوران سلجوقیان قرار دارد که جزء آثار باستانی و ارزشمند کتیبه دار ایران است.

براساس اسناد و مدارک موجود، بقعه دوازده امام در زمان حکومت فردی به نام «ابوجعفرعلاءالدوله کاکویه»، به دلیل ارادت «آل کاکویه» به امام دوازدهم شیعیان ساخته شده که معماری ایرانی، در این بنا نشان داده شده است؛ به طوری که بدنه آن به شکل چهارضلعی و قسمت فوقانی به صورت هشت ضلعی است و گنبد هم روی این هشت ضلعی قرار گرفته است.

در هریک از ضلع‌های بقعه، گوشواره‌هایی قرار گرفته و در هر کدام از آن‌ها نیز درب‌های مخصوصی ساخته شده است و از طریق پنجره‌های هر چهار قسمت بنا، نور به داخل آن می‌تابد.

محراب بقعه دوازده امام از سنگ مرمر و روی آن صلوات بر دوازده امام (ع) حک شده است و در اطرافش، کاشیکاری معرق و در بالای آن، گچبری وجود دارد.

این بقعه به عنوان اثری ملی به ثبت رسیده است و هر ساله گردشگران داخلی و خارجی بسیاری از آن دیدن می‌کنند.

مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر

در محله فهادان یزد و در نزدیکی بقعه دوازده امام، بنای تاریخی دیگری وجود دارد که «مدرسه ضیائیه» نام دارد، اما به «زندان اسکندر» مشهور است و قصه‌های متفاوتی برای آن بیان شده است تا جایی که برخی گفته اند ابتدا، اسکندر مقدونی، این بنا را با هدف زندان برای عده‌ای از تبعیدکنندگانش بنا کرد و سپس، کاربری اش به مدرسه تغییر پیدا کرده است. این در حالی است که عده‌ای دیگر، معتقدند مدرسه ضیائیه توسط شخصی به نام «ضیاء الدین حسین رضی» ساخته و سپس توسط پسرانش تکمیل شده است.

در حیاط زندان اسکندر که امروزه، اغلب افراد، آن را به این نام می‌شناسند حیاطی قرار دارد که در اطرافش دربرگیرنده سه ایوان است و در وسط آن، چاهی با قطر نزدیک به دو متر وجود دارد که در واقع، به سردابی به عمق حدود ۵ متر منتهی می‌شود و حوض قدیمی‌جای گرفته در کف سرداب، آن را دیدنی کرده است.

 

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری میراث و گردشگری