داستان پناهجوی کرد ایرانی؛ از جزیره مانوس تا فینال مسابقات نقاشی استرالیا

سیستم بسیار سخت‌گیرانه پناهجوپذیری استرالیا در جهان مشهور است و بسیاری سیاست دولت این کشور را ضدپناهجویی می‌دانند. یکی از قربانیان این سیاست مصطفی عظیمی‌تبار، کرد ایرانی است که هشت سال پیش از ایران گریخت و در استرالیا تقاضای پناهندگی داد ولی هنوز پاسخی دریافت نکرده است.

پنج‌شنبه ۵ مه (۱۵ اردیبهشت) اما او خبری دریافت کرد که شاید از پاسخ پناهندگی برایش با اهمیت‌تر بود؛ خودنگاره‌ای که او با مسواک در کمپ پناهجویان کشیده بود به فینال مسابقه برترین جایزه هنری استرالیا "آرچیبالد" راه یافته است.

عظیمی‌تبار به خبرگزاری فرانسه گفته راهیابی اثر او به بخش فینال جایزه آرچیبال یکی از بهترین لحظات عمرش بوده است. او این خبر را یک سال پس از آزادی از "هتل بدنام پناهجویان" در استرالیا دریافت کرد.

چگونه این اثر خلق شد

عظیمی‌تبار در سال ۲۰۱۴ زمانی که در  کمپ‌ پناهندگی جزیره مانوس واقع در پاپوآ گینه نو (همان کمپی که یک پناهجوی ایرانی سال ۲۰۱۷ در آنجا خودکشی کرد) ساکن بود، از نگهبان کمپ تقاضای رنگ و وسیله برای نقاشی می‌کند چرا که نمی‌خواسته "تسلیم شرایط بد این کمپ" شود. نگهبان اما به او می‌گوید نمی‌‌تواند رنگ در اختیارش بگذارد چون ممکن است با رنگ نقاشی خودکشی کند.

مصطفی، خشمگین از این پاسخ به اتاقش می‌رود، لیوان قهوه‌اش را روی میز برمی‌گرداند و با مسواکش شروع  می‌کند به کشیدن طرحی روی میز. 

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

او به خبرگزاری فرانسه گفته است: «نمی‌دانم چه اتفاقی افتاد...آن لحظه برای من یک لحظه خاص بود...مسواک را داخل قهوه فرو بردم و فقط روی کاغذ کشیدم.» عظیمی‌تبار این لحظه را "لحظه پیروزی" نامیده است.

مصطفی نام خودنگاره‌اش را "KNS088" گذاشته است؛ شماره کارت هویتی که طی هشت سال پناهجویی در استرالیا با آن تعیین هویت می‌شد. او می‌گوید نقاشی به یادش می‌آورده که او یک آدم است نه یک شماره: «هنر و نقاشی به من کمک کردند قوی باشم و ادامه دهم چرا که وقتی نقاشی می‌کردم هیچ ترومایی حس نمی‌کردم.»

"هتل‌هایی" بدتر از کمپ مانوس

دفتر پناهندگان سازمان ملل UNHCR بارها از استرالیا خواسته تا کمپ‌های پناهندگی فراساحلی‌اش را تعطیل کند. به گفته این نهاد این کمپ‌ها "حقوق کسانی را که به دنبال حمایت و حفاظت هستند نقض کرده و سلامت روحی و جسمی آنها را به خطر می‌اندازد".

به کانال اینستاگرام دویچه وله فارسی بپیوندید

مصطفی عظیمی‌تبار به دلیل لزوم مراقبت‌های پزشکی از این کمپ‌ها در جزیره مانوس به خاک استرالیا منتقل شد و به "هتل مخصوص پناهجویان" رفت اما آنجا کار هنری برایش سخت‌تر شد.

محل نگهداری یا بازداشت پناهجویان که به "هتل پناهجویان" معروف است، شرایطی بسیار بد دارد. سال جاری میلادی زمانی که نوواک جوکوویچ قهرمان تنیس به دلیل واکسن نزدن به یکی از این هتل‌ها منتقل شد، وضعیت اسفناک این اماکن در رأس اخبار جهان قرار گرفت. عظیمی‌تبار این "هتل‌ها" را بدتر از مانوس توصیف می‌کند.

۲۱ ژانویه سال گذشته میلادی، مصطفی بدون هیچ توضیح یا اعلان قبلی، از این بازداشتگاه‌ مرخص شد. او شش ماه ویزای موقت دریافت کرد که می‌تواند با آن کار کند اما نه اجازه تحصیل دارد و نه حقی برای دریافت کمک‌های اجتماعی یا کمک مسکن. 

بازگشت به زندگی

مصطفی عظیمی‌تبار پس از بازگشت به جامعه و آزادی از کمپ و بازداشتگاه سعی کرد تا در استرالیا یک زندگی تشکیل دهد و کار با یک موسسه خیریه به نام ReLove را شروع کرد.

او می‌گوید: «ما برای افراد قربانی خشونت خانگی یا کسانی که ترومایی را از سر گذرانده‌اند، وسایل زندگی رایگان فراهم می‌کردیم.»

عظیمی‌تبار هم‌زمان نقاشی هم می‌کشید اما فهمید که وسایل کلاسیک نقاشی به اندازه مسواکی که در کمپ از آن برای نقاشی استفاده می‌کرد، الهام بخش او نیستند. او می‌گوید: «این مسواک دوست خوب من بود.»

او می‌خواهد نام خودنگاره‌اش را "رنج، اندوه و توانایی" زندگی یک پناهجو بگذارد و امیدوار است که این نامگذاری در فینال مسابقات آرچیبالد بتواند به استرالیایی‌های بیشتری بفهماند که پناهندگان قادر به هرکاری هستند.

مصطفی عظیمی‌تبار می‌گوید: «معتقدم مردم به من به چشم یک بازمانده نگاه می‌کنند.»

برنده نهایی مسابقه آرچیبالد در سال جاری میلادی، ۱۳ مه (۲۳ اردیبهشت) اعلام می‌شود. مبلغ این جایزه حدود ۷۲ هزار دلار آمریکاست.

• مستند "چوکا، الان ساعت چنده؟" • گالری عکس

  مستند "چوکا، الان ساعت چنده؟" توسط پناهجویی ایرانی در اردوگاه ویژه پناهجویان در جزیره مانوس در کشور پاپوآ گینه‌نو فیلمبرداری شده و با همکاری یک فیلمساز ایرانی ساکن هلند ساخته شده است. این فیلم توانسته تاکنون به دو جشنواره معتبر بین‌المللی راه پیدا کند.

• مستند "چوکا، الان ساعت چنده؟" • گالری عکس

  داستان این فیلم طی بیش از ده‌هزار دقیقه مکالمه صوتی از طریق واتساپ بین دو سازنده فیلم شکل گرفت که همدیگر را تنها از طریق اینترنت می‌شناختند. این فیلم تصویرگر زندگی پردرد و رنج پناهجویان ایرانی در این اردوگاه است. پناهجویانی که به امید آزادی ده هزار کیلومتر را پشت ‌سر گذاشته‌اند و به جای آن بیش از ۴ سال است که پشت حصارهای اردوگاه که در‌واقع یک زندان است، روز را به شب می‌رسانند.

• مستند "چوکا، الان ساعت چنده؟" • گالری عکس

  تصاویر فیلم‌برداری شده توسط گوشی تلفن همراه بهروز بوچانی کارگردان فیلم، دور از چشم ماموران امنیتی اردوگاه ضبط شده و مخفیانه به هلند فرستاده شده است.

• مستند "چوکا، الان ساعت چنده؟" • گالری عکس

  دولت استرالیا پناهجویانی را که به طور غیرقانونی به سواحل این کشور وارد شده‌اند، بازداشت و به اردوگاه‌هایی در جزیره نائورو در اقیانوس آرام و جزیره مانوس متعلق به پاپوآ گینه نو اعزام ‌کرده است. این افراد اجازه ورود به خاک استرالیا را ندارند هرچند به خیلی از آنها پناهندگی اعطا شده است.

• مستند "چوکا، الان ساعت چنده؟" • گالری عکس

  سم‌پاشی در محیط اردوگاه

  پناهجویان ساکن مانوس که بیش از ۴ سال در شرایط سخت در این اردوگاه زندانی هستند علیه بازداشت غیرقانونی خود و رفتارهای خشونت‌آمیز مقامات اردوگاه پرونده‌هایی قضایی تشکیل داده‌اند.

• مستند "چوکا، الان ساعت چنده؟" • گالری عکس

  آرش کمالی سروستانی سازنده دیگر فیلم در مصاحبه‌ای با دویچه‌وله گفت: «"چوکا، الان ساعت چنده؟" سندی‌ست که در تاریخ می‌ماند. هم پناهجویان و هم بومیان جزیره مانوس قربانی سیاست‌های مهاجرتی دولت استرالیا هستند و ما به این موضوع در فیلم پرداخته‌ایم.»

• مستند "چوکا، الان ساعت چنده؟" • گالری عکس

  در صحنه‌هایی از فیلم، لحظاتی از مراسم و جشن‌های مردمان بومی ساکن جزیره تصویر شده است که در تقابل نماهای فضای اردوگاه، نمایشگر تضاد آزادی و اسارت هستند.

• مستند "چوکا، الان ساعت چنده؟" • گالری عکس

  بهروز بوچانی که هم به عنوان زندانی در فیلم حضور دارد هم به عنوان خبرنگار و هم در واقع یکی از سازندگان فیلم است، این مستند را نوعی "افشاگری" می‌داند. او در مصاحبه با دویچه‌وله گفت: «این فیلم صدای دوهزار نفری است که در مانوس و نائورو زندگی می‌کنند.»

• مستند "چوکا، الان ساعت چنده؟" • گالری عکس

  نام این فیلم که از نام پرنده‌ای بومی در جزیره مانوس به نام "چوکا" گرفته شده است، در واقع نام زندانی انفرادی هم هست که در داخل اردوگاه برای پناهجویان برپا شده ‌است. پرنده چوکا به اعتقاد محلی‌ها، نماد هویت مردم بومی این منطقه است که با آواز بلند و گیرای خود زمان را اعلام می‌کند.

• مستند "چوکا، الان ساعت چنده؟" • گالری عکس

  آرش کمالی سروستانی: «در صحنه‌ای که یک کودک محلی پشت حصارهای اردوگاه با آواز کردی بهروز می‌خندد و می‌رقصد، نشان می‌دهد که آدم‌ها از دو فرهنگ و زبان کاملا متفاوت فقط با یک موزیک و آواز می‌توانند با هم ارتباط برقرار کنند.»