روش شیرین ملامحمد جعفر آباده‌ای در امر به معروف و نهی از منکر

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: جمهور علمای شیعه اتفاق نظر دارند که «امر به معروف و نهی از منکر» یکی از فروعات مهم شرعی است. این عمل با رعایت شرایط آن یک تکلیف شرعی عمومی برای حفظ احکام اسلام و سلامت جامعه است. محدوده امر به معروف و نهی از منکر منحصر به قشر و صنف خاصی از مردم نیست و تمام اقشار و اصناف واجد شرایط را در بر می‌گیرد حتی بر زن و فرزند واجب است که هنگام مشاهده ترک معروف یا انجام حرام توسط پدر و مادر یا شوهر، به امر به معروف و نهی از منکر در صورت تحقق شرایط آن مبادرت کنند.

اما این مسئله بدل به یکی از مسائل فراموش شده جامعه امروز ما شده است، چرا که یا انجام نمی‌گیرد و یا اینکه از طریقی غیر از طریق شرعی و جدا از سنت حسنه ائمه و اولیا الله بدان عمل می‌شود. سنت بزرگان دین و اولیای شرعی امت در دوره‌های گذشته در زمینه عمل به دستور دینی «امر به معروف و نهی از منکر» که اثرگذاری آنها در تاریخ اثبات شده است، باید نصب العین ما در سلوک اجتماعی‌مان باشد. برای رسیدن به این منظور نیاز به «متن» های این بزرگان داریم.

در گروه فرهنگ و اندیشه خبرگزاری مهر پیشتر روایت‌هایی از این بزرگان را منتشر کرده بودیم که یکی از آنها را می‌توانید در این نشانی بخوانید.

به مناسبت روزهای هفته فرهنگی اصفهان، روایت این گزارش را از یکی از عالمان برجسته اصفهان در قرن سیزدهم هجری انتخاب کرده‌ایم: آیت‌الله محمدجعفر بن محمدصفی آباده‌ای فارسی اصفهانی. در این روایت ایشان با حرکتی ساده به تربیت عملی عده‌ای می‌پردازند که حرمت ماه رمضان را نگه نداشته و به روزه‌خواری می‌پرداختند. این روایت در زمانه ما که برخی روش برخورد سخت با روزه‌خواران را توصیه می‌کردند، آموزه‌های بسیاری به همراه دارد. پیش از مطالعه این روایت با شخصیت ملا محمد جعفر آباده‌ای بیشتر آشنا شویم:

زندگی و طریق سیر و سلوک ملا محمد جعفر آباده‌ای

حاج محمدجعفر بن محمد صفی صُغادی آباده‌ای فارسی، در روستایی به نام صغاد (یا چغاد) که امروزه در شمال غربی شهرستان آباده فارس واقع شده، قدم به عرصه گیتی نهاد. سال تولد جناب ایشان را در کتب تراجم ذکر نکرده‌اند، اما با توجه به برخی از منابع که سن وفات ایشان را ۹۰ سالگی ذکر کرده‌اند، باید تولد حاجی در اوایل دهه آخر قرن دوازدهم هجری بوده باشد.

با رونق علمی اصفهان و رواج مکتب علمی اصفهان در دوره قاجاریه و حضور علمای بزرگ شیعه در حوزه این شهر، بسیاری از طالبان علم به اصفهان روی آوردند و ملا محمد جعفر آباده‌ای نیز یکی از آنان بود. وی در اصفهان نزد علما و فقهای برجسته‌ای چون حاج محمدابراهیم کلباسی، حاج سیدمحمدباقر شفتی مشهور به حجت الاسلام، آقا سید محمد مجاهد و… به تحصیل پرداخت. روایت است که فلسفه و عرفان را نیز نزد ملا اسماعیل واحدالعین، علامه سید رضی لاریجانی و به روایتی نیز نزد ملا علی نوری فرا گرفت و در نهایت در فقه و اصول، ادبیات، علم رجال، درایه، فلسفه و… از جمله علمای مبرز جهان تشیع شد.

او سفرهایی نیز به عراق داشت و به سفر حج نیز رفت. در مسجدی که در مقابل بازار بزرگ اصفهان برای او ساخته شد به اقامه نماز پرداخت و ریاست امور شرعی مردم و قضاوت را برعهده گرفت. می‌گویند که سلیمان خان رکن‌الملک شیرازی اصفهانی، نایب الحکومه اصفهان در دوران ظل‌السلطان از علاقه‌مندان او بوده است. حاج ملا احمد واعظ یزدی، حاج شیخ عبدالنبی بن احمد تویسرکانی، حاج سید شفیع بن علی اکبر موسوی جاپلقی، حاج ملا محمد علی بن محمد بن احمد همدانی، سید محمد بن سید محمد صادق موسوی خوانساری، ملا محمد علی بن احمد محلاتی شیرازی و… از جمله شاگردان مشهور او بوده‌اند که همگی پس از او در زمره علمای بزرگ درآمدند.

مرحوم علامه حاجی آباده‌ای در نهایت در شب شنبه نوزدهم ماه مبارک رمضان ۱۲۸۰ هجری قمری دیده از جهان فروبست و پیکرش را در زمین روبه‌روی تکیه فاضل سراب در قبرستان تخت فولاد به خاک سپردند. پس از فوت وی، میرزا سلیمان خان رکن الملک شیرازی، در سال ۱۳۱۶ هجری قمری تکیه‌ای جهت او مقبره او بنا نهاد که امروزه از تکایای معروف تخت فولاد به شمار می‌رود و هم اکنون نیز محل رجوع مردم است و علاقه‌مندان به علما و مشاهیر مذهبی برای استخوان سبک کردن به تکیه محل خاکسپاری ایشان می‌روند.

تالیفات حاجی ملا محمدجعفر آباده‌ای

مرحوم آیت‌الله آباده‌ای تالیفات کثیر و مهمی داشته است، اما متأسفانه هیچکدام از این آثار برای نسل جدید احیا یا تصحیح نشده است. حتی پژوهشگران و مورخان نیز کتابی در معرفی این شخصیت تابناک جهان اسلام به جوانان و نوجوانان تالیف نکرده‌اند.

در برخی از منابع مانند مجلد اول کتاب «دانشمندان و بزرگان اصفهان» و «رجال اصفهان یا تذکرة القبور» اثر مرحوم سید مصلح‌الدین مهدوی، «فهرست کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی» اثر سیداحمد حسینی اشکوری، «الذریعه» آقابزرگ تهرانی و «فهرست کتب چاپ سنگی عمومی اصفهان» اثر خان بابا مشار، برخی از تالیفات ایشان به این شرح معرفی شده است:

«رساله عملیه به زبان فارسی، شامل مسائل تقلید و طهارت و صلاه و قسمتی از صوم»، «شرح اَسماءُ الحُسنی»، «صیغ العقود و الایقاعات»، «فقه جعفری»، «شرح تجرید الکلام»، «نقود المسائل الجعفریّه»، «تعلیقه بر رجال وسیط استرآبادی»، «تعلیقه بر تلخیص الاقوال»، «المریا: در علم اصول فقه»، «شرح بر تجرید الاعتقاد خواجه نصیر الدین طوسی در کلام»، «رساله سؤال و جواب فارسی»، «فهرست کتاب کافی از ثقه الاسلام محمد بن یعقوب کلینی»، «فهرست کتاب تهذیب الاحکام، اثر شیخ الطائفه ابوجعفر محمد بن حسن طوسی»، «حاشیه بر شرح لمعه»، «الوجیزه» (این کتاب در اصل تلخیص کتاب «تحفة الابرار» استاد حاجی آباده‌ای یعنی سید محمد باقر شفتی در مسائل نماز است که به فارسی تالیف شده) و...

روایت امر به معروف و نهی از منکر

در عصر حاجی آباده‌ای، برخی از علمای اصفهان به طور گسترده به اجرای حدود شرعی و حد زدن شاربان خمر می‌پرداختند، اما جناب ایشان که در کبر سن و مقام اجتهاد و فقاهت بر همه تقدم داشت، به شدت از این امور عملاً و قولا احتراز و دوری می‌کرد. به همین دلیل آقایان تصمیم گرفتند تا عمل خلاف شرعی را که موجب حد باشد نزد حاجی آباده‌ای به رویت یا اقرار صریح ثابت کنند به طوری که بر حسب وظیفه دینی و شرعی مجبور به اجرای حد و همکاری با آنها شود.

مرحوم استاد جلال الدین همایی در مجلد ابنیه و عمارات «تاریخ اصفهان» (همچنین این روایت در کتاب «حدیث خوبان: حکایت‌های اخلاقی و کرامات مشاهیر تخت فولاد اصفهان» نیز نقل شده) چنین روایت کرده است: «مرحوم حاجی آباده‌ای رسم داشت که دعوت عقد زناشویی را همه وقت بی درنگ اجابت می‌کرد. در یکی از ایام رمضان به حیله دعوت عقد نکاح تنی چند از همان آقایان علمای اصفهان که به اجرای حدود شرعی می‌پرداختند، او را به خانه‌ای بردند که جماعتی بی پروا به روزه خوردن و شرب خمر و قمار مشغول بودند. اتفاقاً حضور حاجی زمانی بود که سفره‌ای بزرگ گسترده و مشغول نهار بودند.

به محض اینکه چشم حاجی آباده‌ای به این مجلس افتاد خطاب به جمعیت روزه خوار کرده و گفت: عجب است مرا عوض مجلس عقد به عیادت مریض آورده‌اند، معلوم می‌شود که شما همگی مریض هستید که روزه نگرفته‌اید، خداوند شما را شفا دهد. این را گفت و به سرعت از منزل خارج شد. حسن رفتارش چنان در آن جماعت موثر افتاد که روز بعد خدمت وی رفته و توبه کردند و در جرگه صلحای مومن داخل شدند.»