سفر انریکه مورا به تهران می تواند گره کور مذاکرات احیای برجام را باز کند؟/ چه راه حل بینابینی برای حل اختلافات ایران و آمریکا وجود دارد؟

بین الملل تابناک: مذاکرات احیای برجام علی رغم چند دور مذاکره و تلاش های گسترده در یک سال گذشته، با یک بن بست جدی مواجه شده است. بن بستی که با اختلاف ایران و آمریکا بر سر چند موضوع که مهم ترین آن خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست گروه های تروریستی خارجی ایالات متحده است، به وجود آمده و همچنان ادامه دارد. 

انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای چندمین بار در ماه‌های اخیر، سه‌شنبه شب وارد تهران شد تا با مقام‌های جمهوری اسلامی ایران در خصوص روند مذاکرات احیای برجام گفتگو کند.

آقای مورا در حالی به ایران سفر کرد که گفتگوهای احیای مذاکرات هسته‌ای بیش از یک ماه است که در حالت تعلیق قرار گرفته و مذاکره‌کنندگان کشورهای مختلف، وین، پایتخت اتریش را ترک کرده‌اند. طرفین، هر یک دیگری را مسئول اتخاذ تصمیمات سیاسی می‌دانند و در اظهارنظرهای خود دائما تکرار می‌کنند که در صورتی که طرف مقابل تصمیم بگیرد، توافق در سریع‌ترین زمان ممکن قابل حصول خواهد بود.

او در حساب توییتری خود در خصوص سفر به تهران نوشته است: «دوباره به تهران می‌روم تا با علی باقری‌کنی و دیگر مقامات درباره مذاکرات وین و دیگر مسائل دیدار کنم. کار در زمینه حل کردن اختلافات باقی مانده در این مذاکرات ادامه دارد.»

معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده برجام امروز با علی باقری مذاکره کننده ارشد کشورمان دیدار کرد و گفتگو کرد.

«جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در گفت‌وگویی با روزنامه فایننشال تایمز مطرح کرد به دنبال «یک راه حل میانه» برای شکستن بن‌بست مذاکرات وین است که خطر بی‌نتیجه گذاشتن تلاش‌های بیش از یک ساله اتحادیه اروپا را برای انجام دادن یک توافق در بر دارد.

در چنین شرایطی که در روزهای اخیر آمریکا و اروپا سفر مورا به تهران را اقدامی مهم و یک «راه‌حل میانه» جدید برای رفع بن‌بست ایجاد شده در مسیر مذاکرات معرفی کرده‌اند، حالا باید منتظر ماند و دید واکنش رسمی ایران به این پیشنهاد جدید چه خواهد بود. پیشنهادی که البته هنوز روشن نیست در مقابل از ایران چه خواهد خواست. بلینکن در جلسه شورای روابط خارجی مجلس سنا به این نکته اشاره کرده بود که ایران می‌داند برای خروج سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی باید چه اقداماتی انجام دهد. اشاره او احتمالا به گفتگوهایی بوده که طرفین در مذاکرات وین مطرح کرده بودند.

در همین رابطه، تابناک در گفتگو با «رحمان قهرمانپور» با سفر انریکه مورا و احتمالات پیش روی حل یا ادامه اختلافات میان ایران و آمریکا پرداخته است. 

تابناک: در رابطه با سفر انریکه مورا به تهران، نظر جنابعالی چیست؟ احتمال موفقیت مورا در انتقال موفقیت آمیز پیام و میانجی گری میان ایران و آمریکا و حل اختلافات را چقدر می دانید؟

رحمان قهرمانپور: در مورد سفر انریکه مورا به تهران، به چند نکته می توان اشاره کرد: اول اینکه اروپایی ها براساس تصمیمی که از سال 2018 و زمان خروج ترامپ گرفتند، تلاش می کنند برجام از بین نرود. چراکه از بین رفتن برجام از نظر اروپایی ها بیشتر از آنکه به ضرر آمریکا و دیگران باشد به ضرر آن ها است. کما اینکه در اسناد مختلف اروپایی به این مسئله اشاره شده که منطه خاورمیانه مستعد افزایش تنش است و گسترش تنش ها نیز می تواند باعث ناامنی در مرزهای جنوبی اروپا در مدیترانه بشود؛ همانطور که بحران سوریه یا لیبی بر امنیت اتحادیه اروپا تاثیر گذاشت. بر این اساس، سفر انریکه مورا در یک قالب کلان تر تلاشی برای تامین منافع اتحادیه اروپا است و همچنین برای جلوگیری از فروپاشی و به پایان رسیدن برجام.

نکته دوم این است که به نظر می رسد بعد از وقوع جنگ در اوکراین و به ویژه عقب نشینی روسیه از کی‌یف، امیدواری آمریکا و بریتانیا به پیروزی اوکراین یا به تعبیر دقیق تر تضعیف روسیه بیشتر شده است. لذا، بخش قابل توجهی از فعالیت های دیپلماتیک آمریکا و بریتانیا معطوف به جنگ اوکراین شده و حتی این نگرانی را به وجود آورده که آمریکا وقت کافی را برای مقابله با تهدیدات در سایر مناطق جهان و دفاع از متحدان خودش را نداشته باشد. به همین جهت، اروپا فکر می کند در شرایطی که عمده تلاش آمریکا در راستای تضعیف روسیه است، شاید بتواند توجهات را به اهمیت احیای برجام جلب بکند. اما اینکه آیا این سفر موفقیت آمیز خواهد بود یا خیر بستگی به عوامل متعددی دارد. واقعیت این است که موضوع خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی خارجی آمریکا در آستانه انتخابات کنگره به یک موضوع سخت و دشوار تبدیل شده است. چراکه همیشه دیپلمات ها در ایران می گویند که موضوع ایران در آمریکا به مسئله ای برای رقابت های سیاسی داخلی در آمریکا تبدیل شده است. اگر موضوع رابطه با کشوری تبدیل به مسئله سیاست داخلی در آن کشور دیگری شود، باز کردن گره ها سخت و دشوار خواهد بود. این در شرایطی است که در ایران نیز مذاکره و معامله با آمریکا به یک مسئله مربوط به سیاست و رقابت های سیاسی داخلی تبدیل شده است؛ تا حدی که وقتی آقای رئیسی قدرت را به دست می گیرد، طیفی از اصول گراها همچنان با احیای برجام مخالفت می کنند. این نشان می دهد که موضوع سپاه و عبور از آن سخت و دشوار است. این در حالی است که انریکه مورا گفته است که در زمینه خارج کردن سپاه از لیست گروه های تروریستی خارجی ایده ای ندارد و می خواهد ایران از این موضوع صرفنظر کند.این چیزی است که در ایران و رقابت های سیاسی داخلی آن کار دشواری به نظر می رسد و به سختی کسی می تواند از این موضوع حمایت کند.

در رابطه با احتمال احیای برجام، من همچنان خوشبین هستم، اما هر روز که می گذرد این خوشبینی به صورت طبیعی کمتر می شود؛ چراکه شرایط برای هر دو طرف سخت تر خواهد شد. در ایران دولت وارد یک پروژه بزرگ یعنی جراحی قیمت ها شده که ابعاد وسیعی دارد و نگرانی هایی درباره نارضایتی های داخلی ممکن است وجود داشته باشد. در آمریکا نیز دولت بایدن در حال ورود به انتخابات کنگره است. کما اینکه انتخابات مقدماتی در ایالات مختلف در حال برگزاری است. بنابراین، هم در ایران و هم در آمریکا، دولت ها در حال ورود به پروژه های بزرگی هستند که 5 تا 6 ماه از زمان آن ها را خواهد گرفت. به همین دلیل، هرچه زمان بیشتری می گذرد، احتمال احیای برجام کمتر می شود و اگر قرار باشد برجام راه حلی برایش پیدا شود، حداکثر تا پایان خرداد می توان خوشبین بود؛ پس از آن شرایط سخت تر خواهد شد.

تابناک: آیا تهران و واشنگتن می توانند به یک راه حل بینابین برسند؟ راه حل بینابین احتمالی برای عبور از این بحران از نظر شما چیست؟ اصلا راه حل بینابینی وجود دارد؟

رحمان قهرمانپور: ایده یافتن یک راه‌حل بینابین تقریبا از زمانی که مذاکرات ایران و اروپا در قالب E3 شروع شد _یعنی از سال ۱۳۸۲-۱۳۸۳ _ همیشه به نوعی وجود داشته و گاهی هم عمل کرده است. زمانی که آقای البرادعی رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود، همیشه از ایده فریز در فریز دفاع می‌کرد، یعنی هروقت تنش بیش‌تر می‌شد و ایران و آمریکا نمی‌توانستند به توافق برسند، پیشنهاد می‌کرد دوطرف در همان جایی که هستند بايستند و تنش‌ها را بیش‌تر نکنند تا امکان رسیدن به یک تفاهم فراهم شود. در این مورد خاص و در شرایط فعلی یعنی شرایطی که احیای برجام به بن‌بست رسیده، ممکن است این ایده مطرح شود که حالا که ایران و آمریکا بر سر خارج کردن سپاه از فهرست گروه‌های تروریستی به بن‌بست رسیده‌اند، چه بسا بشود یک راه‌حل ميانه‌ای پیدا کرد و آن راه‌حل ميانه این باشد که دو طرف بر سر اختلاف خودشان بمانند ولی بر سر موارد دیگر و کم‌تر و کوچک‌تر توافق کنند تا زمینه برای حل اختلاف در آن مسئله بزرگ‌تر فراهم شود. این هم در ساحت نظر و در مقام حرف ایده بدی نیست. باتوجه با این‌که آمریکا درگیر انتخابات کنگره هست و دست بایدن بسته است، شاید بشود گفت که مثلا اگر یک راه‌حل کم‌تر در برابر کم‌تر اتفاق افتد، می‌تواند تا اکتبر یا نوامبر ادامه پیدا کند بعد که بایدن وضعیت بهتری پیدا کرد، به احیای برجام برگردد؛ ولی تردیدها درمورد یافتن راه‌حل بینابین جدی هست؛ هنوز نمی‌دانیم که آیا روسیه ممکن است با توافق اندک‌ در برابر اندک یا توافق موقت یا راه‌حل بینابینی موافقت کند یا نه.

مسئله بعد این است که تقریبا خیلی از ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که دموکرات‌ها شانس چندانی در انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا ندارند و عمده تمرکزشان از نظر کمپین انتخاباتی روی برنده شدن در انتخابات فرمانداری‌ها است که در ۱۰ ایالت برگزار خواهد شد. بنابراین، اینکه آقای بایدن در آبان ۱۴۰۱ قوی‌تر از بایدن اردیبهشت خواهد بود، محل تردید است؛ چون به احتمال زیاد دموکرات‌ها نخواهند توانست به پیروزی مطلوب خودشان در کنگره دست پیدا کنند و در آن صورت دست بایدن بسته‌تر خواهد بود. مسئله اين است که اگر احیای برجام ۶-۷ ماه عقب انداخته شود، در آن صورت تضمینی هم برای احیای برجام نیست و بنابراین این راه‌حل بینابینی ممکن است منجر به این شود که هم ایران و هم آمریکا بیخیال احیای برجام شوند و این به ضرر دو طرف مخصوصا ایران است. لذا با وجود این‌که ایده بینابین از جهاتی جذاب به نظر می‌رسد ولی فراموش نکنیم که چنین راه‌حلی در هر صورت از بعد زمانی محدود و موقت خواهد بود و پايداری و ثبات لازم را نخواهد داشت؛ ضمن اینکه از نظر حقوقی مبنای مستحکمی نخواهد داشت و مثل قطعنامه ۲۲۳۱ نمی‌تواند یک پشتوانه حقوقی برای ایران ایجاد کند.