پرچم شیر و خورشید، ریشه‌های تاریخی و معنای واقعی آن
رنگ‌ها و طرح‌های مختلف در پرچم هر کشوری نشانهای از تاریخ و فرهنگ آن کشور به حساب می‌آید.
در کشور ما ایران طی هزاران سال هر سلسله‌ای پرچم‌های مخصوص خودش را داشت هخامنشیان درفشی داشتند به نام شهباز که نقش عقاب یا شاهین روی آن قرار داشت.
🛎️ همین حالا روی این متن کلیک کنید، به تلگرام پندار سریال بیایید و سریال ببینید و در جریان حواشی باشید 🛎️در زمان اشکانیان از پرچمی استفاده می‌شد که با نقش خورشید مزین شده بود و ساسانیان از پرچمی بنام درفش کاویانی استفاده می‌کردند که ریشه در داستان‌های کهن ایران داشت.
از این‌ها که بگذریم می‌رسیم به نشانه معروف شیر و خورشید که حدود هزار سال نماد اصلی پرچم‌ها و سکه‌های ایرانی بود.
اما نقش شیر و خورشید چگونه به وجود آمد و نشانه چه چیزی است؟ و چرا همه حکومت‌ها از این نماد استفاده می‌کردند؟
نماد شیر و خورشید تقریباً از حدود هزار سال پیش به‌صورت فراگیر وارد ایران شد، اما اولین تصویر شیر و خورشید در ایران به دو هزار و چهارصد سال پیش برمی‌گردد.
در این لوح کشف‌شده اردشیر دوم هخامنشی مقابل شیر و خورشید و ایزد آناهیتا ایستاده و درحال نیایش است.
همچنین نمادهای شیر یا خورشید به‌صورت جداگانه نیز در فرهنگ ایران باستان بسیار مهم بوده و می‌شود آنها را جدا از هم در بسیاری از آثار باستانی مشاهده کرد.
خورشید نزد ادیان باستانی ایران مانند، آیین مهرپرستی یا زرتشت نماد پاکیزگی و زندگی بخشیدن بوده و در آثار آنها به‌وفور به چشم می‌خورد تا جایی‌که در اکثر درفش‌های حکومت‌های بزرگی همچون هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان از نقش خورشید استفاده می‌شد.
اما شیر، این نقش هم مثل خورشید در بیشتر تمدن‌های دنیا دیده می‌شود و بیشتر نشان‌دهنده قدرت و شهامت بوده و هست تا جایی‌که حتی امروزه در اکثر زبان‌های دنیا از شیر به‌عنوان نام افراد استفاده می‌شود.
در ایران هم از گذشته‌های دور شیر نماد شجاعت بود که در بسیاری از آثار به‌جا مانده از دوره‌های مختلف می‌توانیم نقش آن را ببینیم.
اما اینکه شیر و خورشید در کنار هم چه معنی‌ای داشته و اولین‌بار چطور روی پرچم‌ها و سکه‌ها نقش بسته‌اند به هشت‌صد سال قبل و دوران سلجوقیان روم و پادشاهی کیخسرو دوم برمی‌گردد.
طبق نوشته‌های احمد کسروی در کتاب تاریخچه شیر و خورشید پس از اینکه کیخسرو عاشق دختر زیبای پادشاه گرجستان شد و با او ازدواج کرد.
این را هم ببینید: ماجرای قتل فلوراز شدت علاقه به این شاهزاده خانم قصد داشت چهره همسرش را روی سکه‌ها نقش کند، اما بزرگان دربار به دلایل اسلامی با این کار مخالفت کرده و در عوض به کیخسرو پیشنهاد دادند که از نقش خورشید به‌جای شاهزاده خانم و از نقش شیر به‌جای خود استفاده کند.
بدین ترتیب مردم نیز از اصل ماجرا باخبر نمی‌شدند و این‌گونه اولین سکه‌ها با نقش شیر و خورشید ایجاد شدند، ولی بعد از مدتی با حمله مغولان از نقش حیوانات یا انسان روی سکه‌ها کمتر استفاده شد و بیشتر خط و نوشته روی سکه‌ها دیده می‌شد.
تا اینکه حدود سیصد سال بعد با به قدرت رسیدن صفویان دوباره سکه‌هایی با نقش حیوانات ایجاد شد این‌طور که از سکه‌ها، آثار و نوشته‌های به‌جا مانده مشخص استو
نشان شیر و خورشید در دوران صفویه جایگاه ویژه‌ای داشت.
اکثر پادشاهان این سلسله از این نشان استفاده می‌کردند، تنها شاه‌اسماعیل بنیان‌گذار سلسله صفویه و پسر او شاه طهماسب نشانهای متفاوتی داشتند.
شاه‌اسماعیل پرچم سبزی داشت که روی آن نقش یک ماه قرار داشت و شاه طهماسب به‌جای شیر از گوسفند و خورشید استفاده می‌کرد.
زیرا متولد برج حمل یا بره در سال خورشیدی، یعنی همان فروردین‌ماه امروزی بود.
بیشتر ببینید:رسم و رسومات کثیف عصر قاجار درباره بکارت دختران
24 اردیبهشت 1401میدان اعدام تهران و تاریخچه و عکس آن در تهران قدیم
24 اردیبهشت 1401 قبلی بعدیبههمین دلیل خیلی از مورخان به این نکته اشاره می‌کنند که ریشه نماد شیر و خورشید در زمان صفویان به دلایل ستاره‌شناسی بوده، اصطلاح “قمردرعقرب” که در فارسی رایج است، به پدیده‌ی نجومی عبور ماه از مقابل صورت فلکی عقرب اشاره می‌کند که باعث نحسی و بدشگونی می‌شود و در هر ماه قمری اتفاق افتاده و دو سه روزی ادامه دارد.
اما برعکس این حالت فقط سالی یک‌بار و در مردادماه اتفاق افتاده که به آن “شمس در اسد” یا همان خورشید در خانه شیر گفته می‌شود و به باور مردم این اتفاق باعث شگون و خوش‌یمنی است.
به همین خاطر این نماد محبوب شده و به‌تدریج به نقش‌های هنری هم راه پیدا کرده است و روی پرچم‌ها و سکه‌ها هم از آن استفاده می‌شده است.
این را هم ببینید: جدایی محمود قربانی از گوگوش به وکالت اشرف؟اما نظر دیگری نیز وجود دارد مبنی بر اینکه، چون صفویان اولین حکومت یکپارچه‌ی شیعه‌ی ایران بودند از نقش شیر به‌عنوان نماد حضرت علی استفاده می‌کردند.
احتمالاً چون لقب امام اول شیعیان اسدالله بوده، بعدها بین شیعیان همچنین نظریه‌ای مطرح شده است.
به‌هرحال از این نشان در دوره تمام شاهان حکومت صفویه، افشاریه و بعد زندیه هم استفاده می‌شد اما هیچ‌وقت این سمبل شکل ثابتی نداشته و گاهی شیر از چپ به راست و گاهی برعکس طراحی می‌شد و یا در برخی مواقع دم آن بالا یا پایین بوده و یا حتی جای خورشید هم تغییر می‌کرده، مثلاً گاهی با شیر فاصله داشته و گاهی پشت شیر چسبیده بود، در اوایل دوران قاجاریه شیر به‌صورت خوابیده ترسیم می‌شده و مستندات تاریخی نیز وجود دارد که هم‌زمان با این نشان از نماد شمشیر دو سر یا همان ذوالفقار در دوران قاجار استفاده می‌کردند ولی نشان شمشیر هرگز روی سکه‌ها حک نشده و بیشتر در کاخ‌های شاهنشاهی مورداستفاده قرار می‌گرفت.
تااینکه در زمان ناصرالدین‌شاه ایران با کشورهای اروپایی مراوده بیشتری پیدا کرد و چون اکثر این کشورها دارای نشان و پرچم رسمی بودند، میرزا آقاخان نوری صدراعظم وقت دستور طراحی پرچم ملی ایران را صادر کرد.
این پرچم از سه‌رنگ سبز، سفید و قرمز تشکیل می‌شد و دو نشان “شیر و خورشید” و “شمشیر دوسر” با هم ترکیب شده و روی پرچم قرار گرفتند.
به‌طوری‌که از آن زمان به بعد شیری با یال‌های بلند، دمی رو به بالا، در حالیکه روی پاهایش ایستاده و شمشیری هم به دست گرفته پدیدار شد. اما گفته‌شده به‌خاطر احترام به حضرت علی (ع) از شمشیر دو سر در این نقش استفاده نشد و فقط شمشیری عربی و قوس‌دار در دست شیر قرار گرفت. با این کار برای اولین‌بار شکل و اندازه پرچم به‌صورت رسمی مشخص شد.
چراکه قبل‌از آن حتی از پرچم‌های سه‌گوش عربی نیز در ایران استفاده می‌شد و شیرها اکثرا بدون یال و یا کم یال‌تر بودند.
پس از انقلاب مشروطه روحانیون مجلس، مخالف رنگ پرچم ایران و نشان “شیر و خورشید” بودند، چراکه نقش و نگار را حرام دانسته و بدین‌ترتیب کار دفاع از رنگ پرچم و نشان شیر و خورشید به‌عهده آقای “کیخسرو شاه‌رخ” نماینده زرتشتیان مجلس گذاشته شد.
این را هم ببینید: مختصر و مفید: همه چیز درباره احمدشاه قاجارایشان در سخنرانی که در مجلس کردند؛ رنگ سبز را نشانه اسلام، سفید را رنگ زرتشتیان به‌عنوان ساکنان قدیمی این سرزمین و قرمز را به نشانه‌ی خون شهیدان مشروطه دانستند.
پس از رنگ‌ها نوبت دفاع از نشان شیر و خورشید بود و این موضوع را نیز این‌گونه توجیه کردند که انقلاب مشروطیت در مردادماه به پیروزی رسیده، یعنی در برج اسد از سوی دیگر چون اکثر ایرانی‌ها مسلمان شیعه هستند و اسدالله از لقب‌های امام علی است، بنابراین شیر هم نشان از مردادماه و هم نشان از امام اول شیعیان دارد.
در مورد خورشید هم این‌طور گفتند که چون انقلاب مشروطه اواسط ماه مرداد به پیروزی رسیده و خورشید در این ایام در اوج قدرت و گرمای خودش است، پیشنهاد می‌کنیم خورشید را هم پشت شیر سوار کنیم، تا این شیر و خورشید هم نشان از علی باشد و هم نشان از ماه مرداد، البته زمانی‌که شیر را نشان از امام اول بدانیم لازم است که شمشیر ذوالفقار را هم به دستش بدهیم.
نهایتاً این سخنرانی آقای کیخسرو شاه‌رخ کار خودش را کرد تا برای اولین‌بار پرچم ملی ایران به‌طور رسمی در قانون اساسی به‌عنوان نماد استقلال و حاکمیت ملی مطرح شود.
پس از دولت قاجار، در دوران سلسله پهلوی پرچم سه‌رنگ شیر و خورشید همچنان پرچم رسمی ایران باقی ماند، فقط به دستور رضاشاه چشم و ابروی خورشید حذف شد.
اما پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ آیت‌الله خمینی در یکی از سخنرانی‌ها در مورد این نشان گفت:
“بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرم‌های ایران نباید آرم‌های شاهنشاهی باشد، باید آرم‌های اسلامی باشد، از همه وزارت‌خانه‌ها از همه ادارات باید این شیر و خورشید منحوس قطع شود.”
سپس فرصتی ده روزه به دولت داده شد تا به کار شیر و خورشید در ایران پایان داده و حتی سازمان بشردوستانه‌ای که توسط امیر اعلم در سال ۱۳۰۱ بنام “جمعیت خیریه شیر و خورشید سرخ ایران” ایجاد شده بود تعطیل و به‌جای آن “سازمان هلال‌احمر” تشکیل شد.
در نهایت این‌طور بود که نشان شیر و خورشید و صدها سال سابقه، از پرچم و پول ملی ایران حذف شد. اما امروزه همچنان نشان شیر و خورشید سرخ ایران جزو چهار نشان رسمی کنوانسیون ژنو برای سازمان‌های بشردوستانه دنیا قرار دارد.
منبع خبر: پندار 
اخبار مرتبط: پرچم شیر و خورشید، ریشه‌های تاریخی و معنای واقعی آن
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
