نابرده رنج، گنج میسر می شود؟!

طرحی که هفته گذشته از سوی برخی نمایندگان مجلس مطرح شد و بسیاری از کارشناسان، باستان‌شناسان و دوستداران میراث‌فرهنگی ایران را شوکه کرد. در طول هفته گذشته اعتراضات و نقدهای بسیار جدی و تندی به این طرح شده و همچنان ادامه دارد.

علی دارابی، معاون میراث‌‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هم از نمایندگان مجلس خواست تا از امضای این طرح انصراف دهند. او در نامه‌ای به نمایندگان، ایرادهای کارشناسی طرح را در 8 بند بیان کرد و نوشت که این طرح پشتوانه کارشناسی، علمی و تخصصی ندارد. کارزار مردمی که در مخالفت با این طرح راه‌اندازی شده هم تا به امروز بیش از ۱۶ هزار امضا داشته است.

نقدها و مخالفت‌های بسیار جدی با این طرح جنجالی سبب شد برخی نمایندگان امضای خود را از پای طرح برداشته و اعلام کنند که از محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس خواهند خواست که با طراحان اصلی طرح برای پس گرفتن آن صحبت کند.

هفته گذشته طرحی در مجلس شورای اسلامی برای گرفتن امضا دست به دست شد که به گفته مجلسی‌ها، طراح اصلی آن حجت‌الاسلام نصرا... پژمانفر، نماینده مردم مشهد و کلات بوده و توانسته 46 امضا پای آن بنشاند، گرچه طی روزهای گذشته پنج نماینده رای خود را پس گرفتند.

در مقدمه این طرح آمده‌است: «رویکرد قانونی فعلی درباره‌ گنج‌ها و آثار باستانی به نظر می‌رسد به لحاظ تجربه رخ‌داده در سنوات گذشته نیاز به بازنگری‌هایی داشته باشد.»

درج همین جمله مشخص می‌کند کسانی که این طرح را نگارش کرده‌اند، اصلا در جریان مسائل میراث‌فرهنگی، تاریخی و قوانین مربوط به این حوزه نیستند. با نگاهی به تاریخچه قوانین میراث‌فرهنگی ایران می‌توان فهمید در طی سالیان طولانی، ایران پس از تحمل رنج‌ها و حقارت‌هایی که از خروج بی‌رویه آثار تاریخی از سوی استعمارگران جهانی کشیده، قوانینی را تصویب کرده که دست سوداگران آثار تاریخی را کوتاه کند و حالا طرحی ارائه شده که تمام این دستاوردها را زیر سؤال می‌‌برد و در صورت تصویب آن، چوب حراج به محوطه‌های باستانی و با پشتوانه عظیم فرهنگی ایران می‌خورد.

در بخشی از این طرح با عنوان مزایا نوشته شده است: «حفظ گنجینه تمدنی و میراث باستانی از تخریب‌ها و کاوش‌های غیرکارشناسی، اشتغال‌زایی فراوان برای فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط با تاریخ، گوهرشناسی و باستان‌شناسی، تبدیل‌شدن ایران به هاب منطقه‌ای خریدوفروش آثار باستانی و ورود ارز به کشور، ایجاد ردیف درآمدی جدید برای وزارت گردشگری و میراث‌فرهنگی برای خرید و حفظ آثار باستانی، حفظ گنجینه تمدنی از فروش به ثمن بخش به دلالان و قاچاقچیان.»

حالا پرسش‌های زیادی مطرح است، از جمله این‌که چه کسانی این طرح را امضا کرده‌اند و چگونه و با چه تحلیلی مزایایی که در آن نوشته شده را تایید کرده‌اند؟

به نظر می‌رسد که نویسندگان این طرح، هنوز تاریخ و اشیای تاریخی را با نام عوامانه‌ «گنج» می‌شناسند و آگاه نیستند که این تفکر، «قاچاقچی‌گونه» است، نه تفکر کارشناسانه و علمی. همین حالا هم ما با مشکلات جدی در حفظ آثار تاریخی روبه‌رو هستیم و تمام محوطه‌های باستانی سراسر ایران سوراخ سوراخ و پر از حفره‌های باقی‌مانده از سوداگران آثار باستانی است.

هنوز قاچاقچی‌ها به صورت شبانه کار می‌کنند و یک لحظه فکر کنید، اگر خرید و فروش قانونی شود، معلوم نیست که فردا روز محوطه‌ها چگونه شخم‌زده می‌شوند. درحال حاضر بر اساس قوانین جمهوری اسلامی: «خارج کردن میراث فرهنگی یا ثروت‌های ملی، حتی در صورتی‌که به خارج کردن آن از کشور نیز نینجامد، قاچاق محسوب شده و تمام اموال کشف شده، قاچاق بوده و مال مربوط به نفع دولت ضبط می‌شود.»

وای به روزی که این قانون حذف شود و طرحی ویران‌کننده برای این سرزمین به تصویب برسد.

در هر روی محتوای این طرح طبق معمول ابتدا از طریق خبرنگاران و میراث‌دوستان رسانه‌ای و در کمترین زمان به یکی از اخبار جنجالی مهم و پرحاشیه و واکنش کشور تبدیل شد.

زمانی که دست خبرنگاران به عزت‌ا... ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی رسید، درست همان زمانی که ده‌ها امضا پای طرح نشسته بود، او گفت که هیچ اطلاعی از تهیه طرح مذکور و جزئیات آن نداشته و به همین دلیل نظری در این مورد ندارد اما طبیعی است که وزارت میراث باید نظرات کارشناسی خود را با نمایندگان محترم در جلسات تخصصی به‌ویژه کمیسیون‌های مربوط مطرح کند و فقط آن خلأ‌ موجود در قوانین میراث‌فرهنگی مرتفع شود.

طرح باید به‌سرعت‌ حذف شود

تاکنون نامه‌های اعتراضی و یادداشت‌های زیادی در مخالفت با طرح حفاری اشیای عتیقه و آثار باستانی نگاشته شده و شکایت‌های حقوقی و حقیقی زیادی صورت گرفته است.

یکی از مهم‌ترین نامه‌های به نگارش درآمده در نکوهش شدید این طرح، نامه انجمن علمی باستان‌شناسی ایران خطاب به رئیس مجلس است که خواستار ابطال طرح شده است. در بخشی از متن این نامه خطاب به قالیباف می‌خوانیم: «در بیانیه انجمن باستان‌شناسان ایران که در اعتراض به این طرح نوشته شده، آمده است: همان‌گونه که استحضار دارند اخیرا طرحی به شماره ۷۶۸ (دوره یازدهم ــ سال دوم) با فوریت عادی با عنوان «طرح استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها» مطرح شده که ذهن هر ایرانی آگاه به تاریخ را به یاد خیانت شاهان گنج‌یاب قاجار می‌اندازد. این طرح از نظر نویسندگان آن برای مقابله با نابودی اشیای باستانی و گرانبها نگاشته شده است. آگاهی نداشتن نویسندگان طرح از موضوع و هدف مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد نویسندگان اصلی آن به احتمال بسیار زیاد نمایندگان محترم امضاکننده طرح نبوده و تهیه‌کنندگان آن، سوداگران اشیای عتیقه و سودجویانی بودند که همچنان در دوره قاجار زیست می‌کنند!»

این بیانیه که به امضای بیش از ۶۰ باستان‌شناس رسیده است به صورت مفصل اعتراض خود را با دلایلی محکم بیان می‌کند تا هر چه زودتر این طرح حذف شده و هرگز نامی از آن برده نشود. در عصر کنونی و با پیشرفت علم و سرعت برق‌آسای آن هیچ کشور و نهادی در دنیا از گنج‌وگنج‌یابی سخن نمی‌گوید بلکه تلاش می‌کند عظمت فرهنگی و تاثیر خود را در جهان از جنبه‌های مثبت و منفی بررسی کرده و آن را با نام میراث‌بشری به جهانیان عرضه کند و از این رهگذر سود فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و حتی مذهبی به دست آورد.

نمایندگان نادم

خوشبختانه بعد از بیان اعتراض‌های بسیار مردمی و گروه‌های کارشناسی و بدنه‌ میراث‌فرهنگی ایران، برخی از نمایندگان آگاه که علاقه‌مند به میهن و سرزمین مادری خود هستند، امضای خود را پس گرفته و به دنبال ملغی کردن هر چه سریع‌تر آن هستند. آنها پس از این‌که در جریان انتقادات درست و کارشناسانه به این طرح قرار گرفتند، آن‌ را زیر سوال برده و امضای خود را پس گرفتند.

جعفر قادری، نماینده شیراز در مجلس یکی از نمایندگانی است که امضای خود را از پای این طرح پس گرفته است. قادری با بیان این‌که پیش از امضای طرح جزئیات آن‌را مطالعه نکرده بود و پس از آن که متوجه جزئیات و حساسیت‌های ایجاد شده نسبت به این طرح در افکارعمومی و جامعه کارشناسی شده، گفت: «هیات رئیسه مجلس می‌تواند طرح‌های مغایر با قوانین بالادستی کشور را رد کند و امروز نیز نمایندگان از محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس درخواست می‌کنند با طراحان اصلی طرح برای پس گرفتن آن رایزنی کند.

در هر روی برخی کارشناسان بر این باورند که حتی مطرح شدن این طرح، قاچاقچیان اشیای عتیقه را جری کرده و باعث می‌شود مراجعه مداوم به آثار تاریخی بیشتر شود. این درحالی است که سال‌هاست یگان حفاظت میراث‌فرهنگی ایران با چالش‌های جدی برای حفاظت آثار تاریخی و محوطه‌های ایران روبه‌روست، حالا تصور کنید این گروه‌های سودجو از این پس چه بلایی بر سر داشته‌ها و میراث‌ اجدادی مردم ایران زمین خواهند آورد؟

سکوت را بشکنید

به جز انجمن باستان‌شناسان، گروه‌های مردمی ،میراثی و علمی بسیار دیگری به این طرح معترض شده و از عزت‌ا... ضرغامی، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران هم خواستار واکنش جدی شدند، ازجمله حکمت‌ا... ملاصالحی، استاد دانشگاه تهران، باستان‌شناس و عضو هیات امنای بنیاد ایران‌شناسی که در یادداشتی اعتراضی خطاب به وزیر میراث فرهنگی نوشته است: «آقای ضرغامی، سکوت را بشکنید و دلیری کنید و خاموش ننشینید و مانع به بحث نهاده شدن طرح پیشنهادی ضد ملی ، فاجعه بار ، خطرناک و خطرخیز جماعتی نامجلسی خفته و خوابگرد تاریخ به مجلس‌نشینان هم‌کسوتشان بشوید که اگر روزی به تصویب برسد، آن روز را ‌باید خیانت‌بارترین روز در تاریخ مُلک و ملت ما به ثبت رساند و به یاد و خاطره فاجعه فضاحت ننگین و شرم آورش هزاره‌ها ‌باید در سوگ نشست، البته و صد البته اگر تا آن زمان با این همه خیانت‌های پی در پی در امانت و تبدیل ایران به قتلگاه منابع حیاتی و طبیعی و مواریث فرهنگی، ایرانی به‌جای و برپای مانده باشد!»

بر همین اساس جامعه باستان‌شناسان استان سیستان و بلوچستان هم بیانیه‌ای در مذمت شدید این طرح صادر کرده است. در بخش‌هایی از متن این بیانیه آمده است: «آیا نمایندگان محترم از نقش آثار فرهنگی در قوام هویت ملی و به تبع آن امنیت و انسجام ملی مطلعند؟ آیا تعارضات این طرح با اصول قانون اساسی برآنان پوشیده است؟ آیا مجلس‌نشینان از هزینه‌های هنگفت و تلاش برخی کشورها برای ساخت و پرداخت مصنوعی پیشینه فرهنگی یعنی آنچه ما به عالی‌ترین شکل در اختیار داریم، بی‌اطلاعند؟ آیا دلیل این تلاش را نمی‌دانند؟ آیا بهتر نیست همت نمایندگان بر طرحی متمرکز شود تا با رفع موانع موجود، زمینه جذب توریست به ایران فراهم آید تا از همین آثاری که قصد حراج آن را دارند، درآمدهای ارزی بیش از آنچه فکر می‌کنند به کشور سرازیر شود؟ با اجرای این طرح درآمدهای ارزی حاصل از آن چگونه قابل اندازه گیری است؟ در کدام صندوق ملی سرازیر می‌شود؟ چه نظارتی برآن وجود دارد؟ چگونه هزینه خواهد شد؟ آیا نمایندگان محترم هرج و مرج ناشی از این فعالیت‌ها ،آشفتگی و نزاع‌های حاصل از این طرح را سنجیده‌اند؟

آیا نمایندگان مجلس می‌توانند طرحی ارائه کنند تا هرکس که می‌خواهد و می‌تواند با عنوان مسؤول فنی، از معادن سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، طلا، فلزات گرانبها و نیم بهادار، جنگل‌ها، چاه‌های نفت، دریاها و رودخانه‌ها و.... برداشت کند؟ چگونه است که با آثار فرهنگی این‌گونه سهل‌انگارانه برخورد می‌شود؟ »

در همین حال بسیاری از کارشناسان و متخصصان دیگر از جمله سیدمحمدبهشتی، رئیس سابق میراث‌فرهنگی، پیروز حناچی، شهردار سابق و جبرئیل نوکنده، رئیس موزه ملی ایران و بسیاری از کارشناسان و متخصصان در این زمینه اظهار نظر کرده و خواستار توقف بررسی این طرح شدند.

انتظار می‌رود حالا با انبوه انذارها و هشدارهای باستان‌شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی، جلوی ویرانی و فروپاشی فرهنگی ایران زمین از سرچشمه گرفته شود.

فاطمه علی‌اصغر - ایران