ساخته مغولان، سوخته میراثی‌ها

هادی زند ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ / ۱۰:۴۰

گنبد سلطانیه را به دستور سلطان محمد خدابنده الجایتو،‌ چهارمین ایلخان مغول، در قرن هشتم قمری در پایتخت ایلخانیان ساختند. شهری حدود ۴۰ کیلومتر دورتر از زنجان، یعنی شهر سلطانیه. بنایی تاریخی که به عنوان یکی از بزرگترین گنبدهای آجری جهان، ‌۱۷ سال قبل در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

امروزه سلطانیه را یکی از مهمترین و عظیم‌ترین بناهای آرامگاهی دوران اسلامی در ایران می‌دانند که پس از کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایا صوفیه در استانبول سومین بنای بزرگ تاریخی و از نظر فناوری ساخت گنبد، یکی از بزرگترین گنبدهای آجریِ جهان محسوب می‌شود؛ با این وجود این، این خصیصه‌ها تا امروز باعث نشده تا در طول سال‌های گذشته به خصوص بعد از جهانی‌شدن‌اش، توجه‌ها به آن بیشتر شود. بنایی عظیم و از شاهکارهای هنری دوره ایلخانی و حتی تجلیگاه  هنر معماری این دوره که  علاوه بر شکوه و عظمت معماری‌اش، آن را به دانشنامه‌ای از نقش و طرح در تزیینات معماری این دورۀ تاریخی تشبیه می‌کنند.

اما بی‌توجهی‌هایی که در طول سال‌های گذشته به خصوص بعد از جهانی شدن این مجموعۀ منحصربفرد نسبت به آن شده، یکی از دلایلی است که این بنای تاریخی را با آسیب‌های زیادی مواجه کرده است. از ترک‌های وارد شده به سقف‌ها و جداره‌ها که به دلیل سابقۀ ایجاد شدن آن‌ها در بدنه به مرور خود بخشی از تاریخ این بنای جهانی به حساب می‌آیند تا یادگاری‌نویسی‌هایی که نایی برای جداره‌های این بنای تاریخی باقی نگذاشته‌اند و حتی نقش و نگارهای آن را در بسیاری از نقاط مجموعه از بین برده است.

در این گزارش تلاش شد تا آسیب‌هایی که در طول سال‌های گذشته به این بنای جهانی وارد شده و به نظر می‌رسد کمبود اعتبار یا بی‌توجهی‌ها باعث افزایش تدریجی آن‌ها شده، ثبت شود، آسیب‌هایی که شاید از یک نقطه به بعد یونسکو را به این فکر بیندازد که «گنبد سلطانیه» باید در فهرست میراث در خطر یونسکو قرار بگیرد.