بازی سایه و سنگ در مریخ

مریخ است و مریخی‌هایش! بخشی مهمی از جذابیت کاوش‌ها در مریخ به جست‌وجوی نشانه‌ای از حیات در این سیاره وابسته است. البته این موضوع به طور کلی از اهداف جدی و مهم ساخت و ارسال کاوشگر‌های فضایی در سال‌های اخیر بوده‌است. تصور کنید با این همه شور و شوق و تلاش بشر، مریخ‎‌نورد کیوریاسیتی (Curiosity به معنی کنجکاوی) که چندسالی است در سیاره سرخ مشغول تحقیق و بررسی است، ناگهان عکس روبه‌رو را به زمین ارسال کند که گویی دریچه‌ه‏ای را به زیر سطح مریخ نشان می‎دهد.

این عکس را که مریخ‌نورد کنجکاوی در هفدهم اردیبهشت ۱۴۰۱ ثبت کرده‌است، از چند روز پیش در فضای مجازی انتشار یافت و حالا موجی از اظهارنظر‌ها درباره لو رفتن پایگاه زمینیان در سیاره سرخ یا پایگاه موجودات فرازمینی در مریخ به راه افتاده‌است.

برخی می‌‏گویند حیات فرازمینی آن قدر فرصت داشته تا دور از چشم ما تونل‌هایی در مریخ حفر کند و عده‎‌ای دیگر هم از دریچه‌ه‏ایی به سکونتگاه‏های سری حرف می‌‏زنند. پیش از این نیز عکس‏های دیگری بوده که انتشارشان منجر به رواج داستان‏های جالبی میان مردم شد، اما شایعه‌ها درباره این عکس‏ها تا چه حد با واقعیت قرابت دارد؟

مریخ‎نورد کیوریاسیتی سال ۲۰۱۱ به فضا پرتاب شد و بعد از یک سال به مریخ رسید تا افق‌هایی تازه‎ از سیاره سرخ را به ما نشان بدهد و وجود حیات احتمالی تک‌سلولی را در خاک‎ قرمزرنگ این سیاره جست‎و‌‎جو کند. این مریخ‎‌نورد در سال‎های اخیر تصاویر جالبی از مریخ به زمین مخابره کرده‌است. عکس‎های این کاوشگر و دیگر کاوشگر‌های فضایی از سطح سیاره‌ها و اقمارشان، ویژگی مشترکی دارد و آن هم این‎که برای مخاطب زمینی تداعی‎ کننده تصویر‌های آشنایی است که در سیاره زمین و طبیعت پیرامونش می‎بیند. در واقع این به دلیل یکی از ویژگی‌های شناختی مغز ماست که وقتی به اجسام مختلف نگاه می‌کنیم، سعی داریم المان‌هایی آشنا در آن‌ها پیدا کنیم که برایمان معنا و مفهوم مشخصی دارند؛ به این پدیده شناختی مغز پاریدولیا (Pareidolia) گفته می‎شود؛ درست مثل زمانی که به ابر‌ها نگاه می‎کنیم و آن‌ها را به شکل گل‌کلم، خرگوش، چهره و ... می‎بینیم.

اگر دریچه نیست، پس چیست؟

در عکس بالا چه می‎بینید؟ دریچه ه‏ای به جایی نامعلوم؟ محققان گروه کاوشگر کیوریاسیتی در ناسا معتقدند این عکس که به ورودی بیگانگان یا ورودی مریخی‏ها معروف شده‌است، چیزی جز ساختاری طبیعی در عوارض سطحی مریخ نیست. نیل هاجسون، زمین ‎شناس بریتانیایی که سال‌هاست عوارض سطح مریخ را مطالعه می‌کند، در مصاحبه با لایوساینس می‎گوید: «این تصویر شبیه یک ورودی به نظر می‎رسد، اما همه متخصصان این حوزه بر این باورند که این چیزی جز عارضه‌ای طبیعی در میان خاک و سنگ سطح سیاره نیست. شاید چهار میلیارد سال پیش در شرایط رسوبی، احتمالا رودخانه‌های در مریخ جریان داشته که در میان سنگ‏ها حفره‎های این‌چنینی ایجاد کرده‌است.» یکی دیگر از احتمالات از نگاه هاجسون این است که «باد‌های مریخی لایه ‎های سطحی را فرسایش داده‎اند و چنین شکلی ایجاد کرده‌اند.» او می‌گوید: «این مناظر کاملا طبیعی است و اگر با دقت به صخره ‎های زمینی هم نگاه کنید، شبیه آن‌ها را می‎بینید.»

نیکلاس منگولد، زمین ‎شناس سیاره‎ای از دانشگاه نانت فرانسه می‎گوید: «این نمی‎تواند تصویر یک دریچه باشد؛ اول این که ارتفاعش از یک متر هم کمتر است (حدود ۳۰‌سانتی‌متر) و دوم این که به دلیل باد‌ها و فرسایش خاکی که در مریخ رخ می‎دهد، دهانه‎‌های کم عمق این چنین در میان خاک و سنگ به وفور تشکیل می‎شوند. منگولد به شوخی یادآور می‌شود: «البته شاید برخی بگویند خب مریخی ‎ها کوتاه قد هستند!»

نمونه این عکس‎ها کم نیست؛ از دونات مریخی بگیرید تا زنی که تبدیل به سنگ شده و خرچنگ و قاشقی معلق. احتمالا با رسیدن عکس‎های تازه از سیاره سرخ تعداد این عکس‎ها و تفسیر‌های عجیب و غریب‌تر درباره آن‌ها هم بیشتر خواهدشد. انتشار هر یک از این عکس‎ها داستان‎های شبه‌علمی و خرافی زیادی را در شبکه‎‌های اجتماعی به دنبال دارد، اما هاجسون، زمین ‎شناس انگلیسی معتقد است تصاویری که از مریخ‌نورد‌های کنجکاوی و استقامت به دست می‎آید بسیار کاربردی است؛ زیرا کمک می‎کند محققان، زمین‎‌شناسی مریخ را بهتر از قبل دنبال کنند و اطلاعات بیشتری از سطح سیاره به دست بیاورند. آن هم زمانی که مریخ‌‏لرزه‎‌های زیادی در این سیاره ثبت شده و به‌طور واضح نشان می‎دهد این سیاره در حال تغییر و تحول است و سنگ‎ها و خاک آن بر اثر اتفاقات زمین‎شناختی که زیر سطح مریخ می‎فتد، حرکت می‏کند و تغییر شکل دارند. او می‎گوید: «ممکن است بسیاری از این تغییرات مستقیما محصول مریخ لرزه‎‌ها نباشد، اما قطعا در طول زمان از همه این تحولات در سطح مریخ و لایه‎‌های زیرینش اثر می‌پذیرد.»

چهره‏ای نقاب کشیده در خاک

یکی از عکس‏های عجیبی که سال‎های گذشته از مریخ منتشر شد، تصویر چهره‏ای در سطح خاک سیاره‌سرخ است. گویی انسانی در خاک مدفون شده و چهره‏اش از میان خاک بیرون مانده‌است. پس از انتشار این عکس و داستان‏های عجیب و غریبی که درباره‏اش مطرح شد، کارشناسان تیم‏های تحقیقاتی مریخ در ناسا، در مصاحبه‎‌های مختلفی اعلام کردند این عکس چیزی نیست جز سنگ عظیمی که سایه‎ها روی آن خطوطی مثل چشم و بینی و دهان ایجاد کرده‎اند. این عکس را مریخ‌نشین وایکینگ سال ۱۳۵۵/ ۱۹۷۶ گرفته‌بود.

گلی در سیاره سرخ

«گل مریخی» عنوان عکسی بود که بهمن ۱۴۰۰ سر و صدای زیادی در شبکه‎های اجتماعی به پا کرد. این عکس از دو جنبه مختلف مورد توجه قرار گرفت؛ عده‏ای معتقد بودند مریخ‌نورد کیوریاسیتی نوعی گل خاص در مریخ را پیدا کرده و این یعنی در مریخ گیاه وجود دارد. عده‎ای دیگر می‎گفتند این عکسی است، که دستکاری شده و به شکل گل درآمده‌است. در حالی که عکس کاملا واقعی بود، اما پژوهشگران تیم مریخ‌نورد کیوریاسیتی گفتند طبق بررسی صورت گرفته، این سازند معدنی است که به‌دلیل رسوب مواد معدنی ایجاد شده است.

استخوان مشکوک

سال ۲۰۱۴ عکس جالب دیگری را مریخ‌نورد کنجکاوی به زمین ارسال کرد که چیزی شبیه استخوان را در لابلای خاک سرخ مریخ نشان می‏داد. پس از آن هم گمانه‏‌زنی‎‌هایی درباره وجود موجودات زنده بزرگ در این سیاره شدت گرفت، اما باز هم تحقیقات بیشتر و بررسی همه‌جانبه عکس‏ها نشان داد این هم سنگی بوده‌است که بر اثر فرسایش خاک و آب در دورانی که مریخ آب مایع داشته‌است به این شکل در آمده و ارتباطی با استخوان بدن انسان ندارد. فرسایش خاک اشکال عجیبی را پدید می‌آورد که نمونه‌های زیادی از آن را در زمین نیز می‌بینیم.

درختان در میان تپه‌‏ها

یکی از عکس‏های قدیمی که حاشیه‏‌های زیادی به دنبال داشت به فروردین سال ۸۷ بازمی‎گردد؛ عکسی که مدار گرد شناسایی مریخ (MRO) ثبت کرد، تصویری است شبیه یک تابلوی نقاشی که منظره‎ای در دوردست را نشان می‌دهد که پر از درخت است. این پدیده با فرارسیدن فصل بهار در قطب شمال سیاره سرخ اتفاق می‎فتد؛ یعنی زمانی که یخ‎های دی‎‌اکسیدکربن زیر نور خورشید ذوب می‎شود و روی تپه‎‌ها جریان پیدا می‎کند و نمایی تیره رنگ و با شکل‎های کشیده به شکل درخت می‌سازند.

منبع: جام جم

باشگاه خبرنگاران جوان وب‌گردی وبگردی