جاده چالوس، خاطره‌انگیز اما خطرناک!

محور چالوس به عنوان یکی از جاده‌های خاطره‌انگیز و نوستالژیک در کشور شناخته می‌شود و کمتر ایرانی است که حداقل یکبار از این جاده عبور نکرده باشد اما بسیاری از کارشناسان معتقدند که باید این جاده از حالت کنونی و ترافیک‌های سنگین خلاص شود تا بتوان آن را به عنوان اثری تاریخی برای آیندگان حفظ کرد.

به گزارش ایسنا، جاده چالوس که امروز از آن با نام محور قدیم کرج –چالوس یاد می‌شود، آذر ماه سال ۱۳۱۲ افتتاح شد و پس از پنج سال یعنی در سال ۱۳۱۷ تونل کندوان در آن احداث شد، این محور که در سال گذشته ۸۸ ساله شد، با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند و هر روز داستان فرسودگی این جاده خاطره‌انگیز اما خطرناک دردسرهای بیشتری برای راهداران و مردم ایجاد می‌کند.

هشدار قبل از نشست بی‌سابقه

آذر ماه سال گذشته بود که ایسنا به نقل از مسئولان و کارشناسان هشدار داد که باید هر چه سریعتر برای این محور کوهستانی قدیمی فکری کرد تا به جای تبدیل شدن به موزه و یک مکان توریستی تبدیل به خرابه و خاطره‌ای تمام شده برای مردم ایران نشود.

در همان ایام فرهاد مهریاری - مدیرکل وقت دفتر مدیریت بحران و تجهیز ماشین‌آلات و راهدارخانه‌های سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای- در این باره به ایسنا گفته بود که در کشورهای دیگر از این مسیرهای کوهستانی زیبا و با قدمت بالا به عنوان نمونه و مسیرهای تفرجگاهی و تفریحی استفاده شده و در قالبی مانند موزه از آن‌ها بهره‌برداری می‌کنند. البته در ایران نیز آزادراه تهران-شمال محور جایگزینی است که در حال ساخت و بهره‌برداری بوده و می‌توان پس از تکمیل آن همین برنامه‌ریزی را برای جاده چالوس داشت. البته در آینده باید مانند کشورهای دیگر برای نگه‌داری از این محور آن را تبدیل به موزه‌راه، پارک یا محدوده توریستی بزرگی کرد تا با دریافت ورودی از مردم و توریست‌ها هزینه‌های نگه‌داری از آن تامین شود.

وی افزود: مهمترین و بهترین راهکار برای حفاظت از جاده چالوس ساخت هر چه سریعتر محور جایگزین و استفاده از محور قدیم به عنوان مسیری تابستانه است. چرا که با توجه به سنی که دارد در بقیه مواقع نباید به این راه زیاد دست زد. سنگ‌های بالادست این محور با هوازدگی مواجه شده و در بارش‌های آتی شاهد ریزش‌های بیشتر در این محور خواهیم بود.

اتفاقا همین بارش‌ها بود که باعث اتفاقی عجیب در محور چالوس شد و برای اولین بار در آستانه شب عید به مدت حدود یک هفته مسدود شد. بیست و یکم اسفند ماه سال گذشته محور چالوس در محدوده سیاه بیشه با رانش بی‌سابقه‌ای مواجه شده و شکافی حدود ۱۰۰ متری را در میانه این جاده باعث شده بود.

پس از بررسی‌های بیشتر مشخص شد که نفوذ آب به زیر این محور سبب نشست زمین و بخشی از جاده چالوس شده است. در ادامه سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای اعلام کرد که تا حدود یک هفته آینده (۲۷ اسفند ماه) این محور بازگشایی خواهد شد و همین اتفاق هم رخ داد و تردد در ایام نوروز محور چالوس به صورت یکطرفه و به صورت توامان با تونل البرز برقرار شد.

البته اظهارنظرهای مختلفی درباره چگونگی وقوع چنین حادثه‌ای در محور چالوس و اینکه از این به بعد نباید در این محور شاهد ترددهای سنگین باشیم مطرح شد و خبرگزاری ایسنا نهایتا برای مشاهده و بررسی بیشتر، از این منطقه و دیگر نقاط حادثه خیز جاده چالوس بازدید کرد که با مسئولان سازمان راهداری همراه شد.

داستان نشست بی‌سایقه در محور چالوس

در این بازدید مهدی صفایی- رییس اداره راهداری شهرستان چالوس- به ایسنا اینگونه درباره رانش بی‌سابقه اخیر توضیح داد که بعد از رانش اخیر پروژه ای اجرا و با فنس و پله‌گذاری و ... این نقطه از جاده چالوس ایمن‌سازی شد. مشکل اساسی در پایین دست، همجواری محور چالوس با رودخانه است، سیلاب‌هایی که در طول سال اتفاق می افتد، با خود مصالح و سنگ‌های بزرگ می‌آورد و مسیر آب را متاسفانه عوض می‌کند. همین موضوع باعث می‌شود مسیر آب زیر جاده برود و موجب نشست آن شود. همیشه این مسئله وجود دارد که هر جا رودخانه همجوار با جاده باشد، همه راهداران قطعا با این مشکل یعنی نشست جاده روبروخواهند شد.

وی در اشاره به نشست دیگر اما قدیمی‌تری از نشست اخیر محور چالوس در محدوده سیاه‌بیشه، افزود: جاده جدید محور کندوان در سال‌های نه چندان دور احداث شده است. در آن زمان برای احداث سد، مجبور شدند این جاده را احداث کنند و جاده پایین دست برای اجرای از دسترس خارج شد. زمانی که سد را احداث می‌کردند، فعل و انفعالاتی در منطقه ایجاد شد و به خاطر انفجارهای داخل سد، روستاهای بالادست مثل ولی‌آباد و هریجان به شدت خسارت دیدند. جاده‌ای هم که به موازات سد سیاه‌بیشه بوده و خودشان احداث کرده بودند هم بی تردید تحت تاثیر قرار گرفت.

صفایی ادامه داد: هر جا رانشی می‌بینید، نفوذ آب حرف اول را می‌زند. ۱۳_۱۴ سال از آبگیری سد می‌گذرد. اما متاسفانه افت شدیدی در بخش‌هایی از جاده وجود دارد و منطقه سیاه‌بیشه را به یکی از نقاط حادثه‌خیز در محور کندوان تبدیل کرده است. علی رغم اینکه بارها به مسئولان سد سیاه بیشه اعلام کردیم و نامه نگاری انجام دادیم، هیچ اقدامی برای بهسازی منطقه انجام نشد. لکه‌بری‌هایی صورت گرفت اما باید طرحی به صورت کامل انجام شود.

رییس اداره راهداری شهرستان چالوس تصریح کرد: چنین شرایطی برای خود سد هم تهدید محسوب می‌شود و احساس می کنم اگر روزی این جاده تخریب شود و به سمت سد برود، بی تردید سد هم آسیب خواهد دید.

وی درباره یکی دیگر از نقاط حادثه‌خیز مهم در محور چالوس اعلام کرد: یکی دیگر از مناطق خطرناک جاده چالوس، محدوده کمر زرد است. طول این محدوده فقط دویست متر بوده اما چون امکان دسترسی به بالادست نداریم و نمی‌توانیم نسبت به لق‌گیری سنگ‌ها و دامنه کوهستان اقدام‌کنیم، قرار شد گالری دراین منطقه احداث شود. اما با وجود برآوردهای صورت گرفته و برگزاری مناقصه در دو مرحلهکسی حاضر به سرمایه‌گذاری دراین منطقه از چالوس نشد.

تعریض غیراصولی جاده‌ چالوس عامل نشست بی‌سابقه

پس از این بررسی‌ها به سراغ رضا اکبری- معاون راهداری سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کشور- رفتیم تا این مسائل و مشکلات را از زبان او هم بشنویم. وی در این باره به ایسنا گفت: وقتی به سوابق ساخت محور چالوس نگاه کنید، می‌بینید کوه را با وسایل اولیه، کارگران شکاف دادند. عرض ۵۶ متری در مقطع تراش داده شده و روی آن جاده ساختند. امروز عرض جاده افزایش یافته و به ۱۰ تا ۱۲ متر رسیده است. این نشان می دهد در طول این سال‌ها محور تعریض شده اما تعریض به صورت اصولی صورت نگرفته است. مشخص نیست مصالح را از کجا جمع کرده و لبه پرتگاه ریختند.

وی همچنین درباره نشست جاده چالوس که در اواخر اسفند ماه سال گذشته رخ داده است، افزود: هر جا آب در محور حرکت کرده و نفوذ کند،   باعث می‌شود خاک زیرین  آن اشباع شده و جاده نشست کند. عید امسال هم این اتفاق در محور چالوس افتاد. نمی توانیم برای جنس راه و آنچه زیر جاده است، کار اساسی انجام دهیم. وقتی جاده و تونل نشست کرد ما از طریق بیل مکانیکی حفره های کندیم تا از وضعیت راه اطلاع پیدا کنیم. متوجه شدیم، لایه زیرین نیمی از جاده سنگ است، که مشکلی ندارد و در واقع همان جاده اولیه بود. اما بخشی دیگر از لایه زیرین خاک بود که غیر اصولی ریخته بودند. با اطمینان گفتیم، ترافیک می تواند از قسمت سنگ جاده عبور کند.

اکبری ادامه داد: برای اصلاح و بهسازی این نقطه از محور چالوس، خاک برداری شروع شد، سنگ چینی را از پایین شروع کردیم، یک متر که بالا آمد اطمینان پیدا کردیم ماشین‌آلات دیگر اینجا کاری ندارند، یک ردیف حفاظ بتنی نیوجرسی برای تسهیل تردد، نصب شد و اعلام کردیم تردد به صورت یک طرفه آزاد است. البته در آن زمان کارشناسان زمین شناسی هم بودند و با هم مشورت می‌کردیم. اما برداشت من این بود که محور باید حتما از لحاظ ممیزی زهکشی شود. چون در حین بازدید نقاط مشابه دیگری هم مشخص شد. الان به استان‌ها ابلاغ کردیم که باید بررسی کنند و ببینند که کدام بخش از جاده‌ها نیاز به زهکشی برای جلوگیری از نفوذ آب به زیر جاده دارد تا ببینیم برای این کار چه بودجه‌ای نیاز است.

معاون راهداری سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کشور در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا جاده چالوس نباید از این حالت و ترافیک‌های سنگین به جاده‌ای توریستی و کم تردد تبدیل شود، اعلام کرد: محور چالوس بیش از ۵۰ سال قدمت دارد و قطعا یک جاده توریستی است. ولی شرایط کشور باعث شده این حجم از تردد در این جاده رخ دهد. سازمان راهداری باید ریسک را کاهش دهد اما ایمن سازی همه مسیر هزینه بسیار زیادی دارد. البته کسی هم در دنیا این کار را نمی کند.

اکبری تاکید کرد: اگر این‌ جاده توریستی شود، خطرات کمتر خواهد بود. چندین طرح برای ایمن سازی نقاط  تهیه کردیم، چندبار هم مناقصه گذاشتیم اما هیچ پیمانکاری نیامده است. چون کار کردن در ارتفاع روی ترانشه، آن هم در حین عبور ترافیک بسیار پر خطر است. پیمانکاران معتقدند باید جاده چند ماه بسته شود تا بتوان ترانشه‌ها را کامل بست یا آنکه گالری احداث کرد. با این شرایط و ترافیک‌های سنگین آخر هفته امکان انجام این کار عمرانی نیست. کارشناسان هم اعلام کردند که با این حد از ترافیک، جاده چالوس، محور ایمنی نیست.

تَرَک جاده چالوس، هشداری برای جلوگیری از خطری بزرگ

البته مهرزاد خندان -رییس آزمایشگاه مکانیک خاک سازمان زمین‌شناسی- هم جاده چالوس را اینگونه توصیف کرد که محور کرج-چالوس یک محور قدیمی است، با توجه به قدمت محور و پیشرفت مهندسی زمین شناسی در آن زمان، احتمالا نسبت به مسائل ایمنی دیدگاه کمتری وجود داشت. بنابراین برای پرکردن و تعریض جاده از خاک‌های نامرغوب رسی و مارنی استفاده شده است. آب با حجم بالا از ارتفاعات وارد ساختار صفحه‌ای  خاک می‌شود. خاک رس سرعت نفوذپذیری بالا و زهکشی پایین دارد. وقتی بار روی خاک وارد می‌شود و زمانی که آب می‌خواهد از منافذ خارج شود کل صفحه را حرکت می‌دهد. یعنی آبی که بین صفحات قرار دارد، می‌خواهد تخلیه شود و مجبور است کل صفحه را حرکت دهد. با توجه به اینکه  بخش سنگی جاده ایستاست و خودش را نگه داشته، شاهد گسیختگی و ترک‌هایی در سطح جاده هستیم.

وی افزود: در نشست بی‌سابقه اخیر در جاده چالوس، خوشبختانه این درز، ترک‌ و گسیختگی‌ در سطح آسفالت باعث شد متوجه وضعیت شویم و با تمهیدات جلوی مخاطره بزرگ‌تری را بگیریم. در آن زمان تلاش کردیم کل خاک مارنی مسئله‌دار را از زیر آسفالت برداریم، چون تعطیلات نوروز هم نزدیک بود. البته بررسی‌های صورت گرفته نشان می دهد که ۶۰-۷۰ متر پایین تر از پل زنگوله هم ممکن است، زمین لغزش اتفاق بیافتد و شرایط مشابهی دارد.

احتمال نشست و تَرَکی دیگر در جاده چالوس

رییس آزمایشگاه مکانیک خاک سازمان زمین‌شناسی ادادمه داد: جاده چالوس قدمت بالایی دارد و دستکاری انسانی زیادی در آن صورت گرفته است. سرعت و مخاطرات اتفاقاتی که در جاده رخ داده، مدام روبه افزایش است. دستکاری انسانی هم این روند را تسریع کرده است. اما باید توجه کنیم که طبیعت هم کار خودش را انجام داده و مزید بر علت خواهد شد. بنابراین تا زمانی که همه مسایل جاده به صورت کامل بررسی نشود، نمی‌توان گفت جاده چالوس امن است.   اتفاقاتی که رخ داده، نشان می‌دهد این جاده فرسوده و پیر شده است و شاید دیگر نتوان از آن استفاده کرد. باید پاسخ این علامت سوالها را  با مطالعه و پایش داد، تا مشخص شود کجای جاده امن و کادم نقطه از آن ناایمن است.