ارتش پاکستان با بحران سیاسی این کشور چه خواهد کرد؟

مجلس ملی پاکستان حدود ۴۰ روز پیش با رای عدم اعتماد، نخست‌وزیر وقت را از قدرت کنار گذاشت. عمران خان از آن زمان مقابله با رقیبان سیاسی را تشدید کرده و به طور تلویحی ژنرال‌های ارتش را به پشتیبانی از مخالفانش متهم می‌کند.

هارون جانجوا (Haroon Janjua)، گزارشگر تحریریه انگلیسی دویچه‌وله در اسلام‌آباد در گزارشی که ۲۰ مه منتشر شد به بررسی اوضاع سیاسی پاکستان و ارزیابی نظامیان از اوضاع می‌پردازد.

فرماندهان نظامی پاکستان ادعای حمایت از مخالفان عمران خان را از اساس رد می‌کنند. نخست‌وزیر برکنار شده در همایش‌هایی که در شهرهای مختلف برگزار می‌شود خواستار برگزاری هر چه سریع‌تر انتخابات پارلمانی زودهنگام شده است.

عمران خان سیاستمداری پوپولیست به شمار می‌رود که حمله و انتقاد به آمریکا و نزدیکی بیشتر به چین و روسیه ویژگی غالب عملکرد او از سال ۲۰۱۸ تا زمان برکناری بوده است.

امید عمران خان به شعارهای ضدآمریکایی

به نوشته گزارشگر دویچه‌وله در اسلام‌آباد، عمران خان گمان می‌برد محبوبیت او به ادعای نقش داشتن آمریکا در برکناری‌اش مربوط می‌شود و این می‌تواند به پیروزی او در انتخابات زودهنگام پارلمانی یاری رساند.

شهباز شریف، رهبر حزب مسلم لیگ (شاخه نواز) پس از عزل عمران خان با رای اکثریت نمایندگان پارلمان ملی پاکستان جانشین او شد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

شریف در حالی قدرت را به دست گرفته که وخامت اوضاع اقتصادی پاکستان مدام تشدید می‌شود، میزان تورم به شکل سرسام‌آوری بالا می‌رود و ارزش پول ملی (روپیه) در برابر ارزهای معتبر خارجی در حال سقوط است.

دولت جدید، نخست‌وزیر پیشین را مسئول اوضاع نابسامان اقتصادی می‌داند اما ظاهرا عمران خان موفق شده از تاکتیک قدیمی و ظاهرا همچنان کارآمد شعار دادن علیه غرب و آمریکاستیزی برای انحراف افکار عمومی از بحران اقتصادی استفاده کند.

اجتناب ارتش از دخالت مستقیم در سیاست

ارتش پاکستان که به طور سنتی از قدرت زیادی در صحنه سیاسی پاکستان برخوردار است بارها تاکید کرده که نباید نظامیان را وادار به دخالت در امور سیاسی کرد.

یک مقام امنیتی پاکستان به گزارشگر دویچه‌وله در اسلام‌آباد می‌گوید ارتش این کشور همواره طرف دولت حاکم است و به همین علت از دولت خان هم پشتیبانی کرد اما مایل نیست به رقابت‌های سیاسی کشیده شود.

شهباز شریف و متحدانش بارها نسبت به تحت فشار قرار دادن نظامیان برای واداشتن آنها به دخالت در امور سیاسی به نخست‌وزیر برکنار شده هشدار داده‌اند.

دولت جدید پاکستان می‌گوید مایل است پیش از برگزاری احتمالی انتخابات پارلمانی در پایان سال جاری میلادی، به وضعیت اقتصادی سامان دهد و قانون کنونی انتخابات را اصلاح کند.

شاهد خاقان عباسی، نخست‌وزیر سابق پاکستان و عضو ارشد حزب مسلم لیگ به دویچه‌وله می‌گوید: «خان سیاستمداری شکست خورده است که مطابق قانون اساسی از کار برکنار شد اما برای پنهان کردن عملکرد ضعیفش در مقام نخست‌وزیر روایت‌های نادرست منتشر می‌کند.»

نگرانی‌ها و تردیدهای ارتش

میشائیل کوگلمن، کارشناس آسیای جنوبی اندیشکده مرکز پژوهشگران وودرو ویلسون واشنگتن اعتقاد دارد ارتش پاکستان با توجه به بحران کنونی در این کشور مشکوک و محتاط است.

او می‌گوید، ارتش نسبت به ثبات داخلی یک تمایل محوری دارد، بدین معنی که گسترش آشفتگی‌های سیاسی، به خصوص زمانی که خطر چرخش آن به سوی خشونت وجود داشته باشد خیلی مشکل‌آفرین خواهد بود.

به گفته کوگلمن‌، با توجه به فضای سیاسی متشنج و به شدت قطبی شده امروز پاکستان، احتمال به خشونت کشیده شدن اوضاع منتفی نیست.

پاکستان با کشورهای ایران، افغانستان، چین و هند هم‌مرز است؛ روابط این کشور با هند از زمان‌های دور پرتنش بوده، بی‌ثباتی بر بخش بزرگی از مرزهایش با ایران و افغانستان حاکم است و اوضاع امنیتی مرزها مایه نگرانی ژنرال‌های ارتش است.

در ماه‌های گذشته حمله شبه‌نظامیان در نزدیکی مرزهای افغانستان و فعالیت جدایی‌طلبان در بلوچستان پاکستان به شکل چشمگیری شدت گرفته است.

یک مقام امنیتی پاکستانی که مایل به فاش شدن نامش نیست به دویچه‌وله می‌گوید، ارتش پاکستان گرچه غیرسیاسی است اما نگران بحران اقتصادی در کشور است که با امنیت ارتباط مستقیم دارد.

کارشناسان معتقدند، عمران خان از حساسیت اوضاع کنونی با خبر است اما مشخص نیست که برای فروکاستن از آتش تب و تاب‌های سیاسی کاری انجام دهد.

کوگلمن می‌گوید، اگر خان کنایه‌ها و انتقادهای خود از ارتش را محدود کند برای او کمکی خواهد بود تا روابط با نظامیان را دوباره بازسازی کند.

آیا مداخله نظامیان یک گزینه است؟

بسیاری از هواداران نخست‌وزیر پیشین، حکومت نظامیان را قابل قبول‌تر از در قدرت بودن شهباز شریف تلقی می‌کنند که او را مسئول فساد و رانت‌خواری می‌دانند.

آنها اعتقاد دارند تاخیر در برگزاری انتخابات پارلمانی زودهنگام شانس انتخاب مجدد عمران خان را کاهش می‌دهد. در همین حال مقام امنیتی پاکستانی به دویچه‌وله گفت که دخالت مستقیم نظامیان در شرایط کنونی "مطلقا" منتفی است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

برخی تحلیلگران هم معتقدند، هنگامی که بحران اقتصادی در حال خارج شدن از کنترل باشد ژنرال‌های ارتش تمایلی به دخالت در اوضاع نخواهند داشت.

کوگلمن هم می‌گوید، انتظار ندارد نظامیان به طور مستقیم در وضعیت کنونی دخالت کنند زیرا آنها تمایل ندارند شریک مسئولیت‌های دولت شوند.

او در عین حال خاطر نشان کرد که اگر آشفتگی سیاسی جای خود را به ناآرامی و خشونت سیاسی پایدار بدهد دیگر کسی حاضر نخواهد بود احتمال یک کودتای نظامی را کاملا منتفی بداند.

برخی کارشناسان اعتقاد دارند، با توجه به تاریخ پاکستان دخالت مستقیم نظامی همواره یک امکان است اما در شرایط کنونی هنوز اوضاع قابل کنترل به نظر می‌رسد.

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  لحظه پیروزی یا سرآغاز رنج

  در شامگاه ۱۵ اوت ۱۹۴۷، یعنی ۷۰ سال پیش، جواهرلعل نهرو، از رهبران جنبش استقلال هند و نخستین نخست وزیر این کشور، لحظه استقلال هند را لحظه‌ نادری در تاریخ این کشور نامیده بود و این لحظه را هم پایان فصلی از تاریخ هند دانسته بود و هم ورود به دورانی نوین که در آن آزادی و زندگی‌ دوباره در هند زاده می‌شود.

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  یک میلیون قربانی

  این ارزیابی سیاسی نهرو در آن هنگام و پس از پیروزی مبارزات طولانی مردم هند بازتاب رویکردی خوش‌بینانه به آینده این کشور بود. بازتابی که اما با واقعیت همخوانی نداشت. استقلال هند به جدایی پاکستان از این کشور انجامید و مشکلات فراوانی برای این دو کشور ایجاد کرد.

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  مهاجرت اجباری

  در آن دوران آشفته تاریخی ۷ یا ۸ میلیون نفر از مردم این کشور زادگاه خود را در هند ترک کردند و راهی پاکستان شدند و میلیون‌ها نفر نیز راهی هند شدند. بر اساس گزارش مورخان، صدها‌هزار نفر از مردم این کشور قربانی خصومت دینی و رویارویی خشن مذهبی شدند.

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  ۸ روز پس از استقلال

  لاهور و ویرانی‌های ناشی از رویارویی خشونت‌بار بین مسلمانان و هندوها. بسیاری از نقاط هند در جریان این درگیری‌های خونین به ویرانه بدل شدند. این سرآغاز تاریخی پررنج و مصیبت بود. درگیری‌ها در جریان مبارزات استقلال بنگلادش و همچنین در کشمیر ادامه یافتند.

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  آرزوهای زیبا

  آرزوهای رهبر جنبش استقلال هند، مهاتما گاندی برای برپایی یک کشور متحد و مستقل در جریان این درگیری‌های خشونت‌بار و جدایی دو کشور هند و پاکستان بر باد رفت. او ضمن انتقاد از این شرایط هولناک گفته بود: «ممکن است که ما به ادیان متفاوتی تعلق داشته باشیم، اما ما برادران هم هستیم و برادران یکدیگر را در آغوش می‌گیرند.»

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  بازتولید خشونت

  گاندی همواره خواستار مقابله یکپارچه و بری از اختلافات دینی و خشونت علیه نیروهای استعماری در هند بود. و از آن گذشته قرار نبود که مبارزات استقلال‌طلبانه مردم هند به دو پاره شدن کشور بینجامد. اما خصومت و رویارویی مسلمانان و هندوها بر همراهی آنان در مبارزات استقلال‌طلبانه این کشور سایه افکنده بود. همراهی آنان توام با بی‌اعتمادی و عداوت بود.

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  بی‌اعتمادی و دشمنی

  مبارزات استقلال‌طلبانه هند با تشکیل کنگره ملی هند در بمبئی وارد مرحله جدید شد. در ترکیب این کنگره در سال ۱۸۸۵، از مجموع ۷۳ نماینده، ۵۴ نماینده هندو و تنها ۲ نماینده مسلمان بودند. موضوعی که نارضایتی و خشم مسلمانان را به همراه داشت. همین امر به بی‌اعتمادی اقلیت مسلمان نسبت به تصمیمات این کنگره دامن می‌زد. (عکس صحنه‌ای از واپسین درگیری دو کشور، ۱۲ مه ۲۰۱۷)

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  محمد علی جناح، رهبر اتحادیه مسلمانان و بنیانگذار پاکستان

  در همایش سال ۱۹۰۶، اتحادیه مسلمانان هند هدف خود را دفاع از منافع اقلیت مسلمان و حقوق سیاسی آنان اعلام کرده بود. اما وضعیت در آن دوره طوفانی لحظه به لحظه دگرگون می‌شد. تلاش مسلمانان هند برای حضور پررنگ‌تر در سیاست این کشور در سال ۱۹۴۶ نتیجه داد و اتحادیه مسلمانان این کشور در جایگاهی برابر با هندو‌ها قرار گرفت. اما همین موضوع زمینه‌ساز و بستر تحولاتی شد که به جدایی و استقلال پاکستان راه برد.

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  تلاش‌های بی‌فرجام

  به‌رغم تلاش‌های رهبران جنبش استقلال، یعنی محمدعلی جناح، رهبر اتحادیه مسلمانان و مهاتما گاندی، رهبر هندوهای این کشور، شکاف ایجاد شده میان پیروان این دو دین و بی‌اعتمادی آن‌ها نسبت به یکدیگر کماکان باقی ماند. زمزمه‌های جدایی از هند و استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۰ طنین بیشتری یافت. به‌ویژه آنکه در سال ۱۹۳۹ در قطعنامه لاهور عملا موضوع استقلال پاکستان عنوان شده بود.

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  اعلام استقلال

  درگیری بین پیروان اتحادیه مسلمانان و کنگره ملی هند لحظه به لحظه خشونت‌بارتر می‌شد. در اوت سال ۱۹۴۶ این درگیری‌ها در کلکته هزاران کشته برجای نهاد. تحولات سیاسی هند به آنجا منجر شد که روز ۱۴ اوت ۱۹۴۷ ابتدا استقلال پاکستان توسط پارلمان بریتانیا اعلام شد و ساعاتی پس از آن، یعنی در نخستین دقایق روز ۱۵ اوت، استقلال هند رسمیت یافت.

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  درگیری‌های خونین

  در جریان جدایی دو کشور و درگیری‌های پس از آن، نزدیک به یک میلیون نفر کشته شدند. از آن گذشته، میلیون‌ها نفر ناگزیر به ترک زادگاه خود گشتند. زمینه‌های درگیری بین دو کشور مستقل هند و پاکستان از همان روز نخست جدایی دو کشور ایجاد شده بود. این درگیری‌ها خود را در رویارویی‌های کشمیر مرتب بازتولید می‌کنند.

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  تداوم درگیری‌ها در کشمیر

  محمدعلی جناح بر آن بود تا کشمیر را از سطه هندوها خارج کند و هند نیز اقدام به اعزام نیرو و تصرف بخش بزرگی از این منطقه نمود. تا کنون بر سر کشمیر سه بار درگیری نظامی بین هند و پاکستان روی داده است.

• هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

  دو قدرت اتمی

  هند و پاکستان، هر دو ۷۰مین سالگرد استقلال خود را جشن می‌گیرند. اما این دو ملت انگیزه‌ای برای جشن گرفتن ندارند. هند و پاکستان به دو قدرت اتمی با سامانه‌های مدرن دفاعی بدل شده‌اند. حال آنکه اکثریت مردم این دو کشور در فقر زندگی می‌کنند و نیازهای اولیه آن‌ها تامین نیست.