یک سوال بزرگ و ترسناک: آینده کتابِ کاغذی سیاه است؟

مرجان صادقی: اگر تصویر روشن و مشخصی از زندگی انسان‌ اولیه در ذهن داشته باشید، احتمالاً یکی از آن تصاویر نقش‌بسته در خاطر، تصویر انسان‌های غارنشینی‌ است که دور آتش نشسته‌اند و یکی از آن‌ها در حال نقل چیزی‌ است که احتمال می‌دهند «داستان» باشد امّا کسی به راستی نمی‌داند که قدمت داستان‌گویی به چند هزار سال پیش و به چه انسان‌هایی بازمی‌گردد، چه کسانی شروع به نقل و سپس نگارش داستان کردند و از چه مقطعی به بعد داستان‌گویی و داستان‌خوانی و سپس انتشار آن به یکی از سرگرمی‌های انسان تبدیل شد. بسیاری از جزئیات این تکامل برای ما روشن نیست و درباره‌ خیلی از آن‌ها به روشنی نمی‌توان سخن گفت. در تعریف داستان یا قصّه آمده، داستان به نثری گفته می‌شود که روایتی تخیّلی در آن نقل می‌شود. علاوه بر این، به معنای پروسه و روند هم به کار می‌رفته و از این‌رو داستان یعنی یک جریان و روند و با قصه در زبان عربی شباهت معنایی دارد. هم‌چنین به نظر می‌رسد ریشه‌ واژه‌ داستان «دا» باشد به معنی آفریدن و ساختن مثل دادار؛ با این مقدمه سراغ موضوع مهمی می‌رویم که اتفاقاً در این روزهای پایانی اردیبهشت و با برپایی نمایشگاه، بازارش داغ است: «کتاب».

چند روزی از انتشار ویدئویی از محمود دولت‌آبادی می‌گذرد که در جواب خبرنگاری که از او پرسیده فکر می‌کند کار کتاب‌ها به کجا می‌کشد، پاسخ می‌دهد: «به جایی که کار نویسنده‌ها می‌کشد». این جواب به خنده‌ هر دو ختم می‌شود امّا این سوال بزرگ و ترسناک را در ذهن ما باقی می‌گذارد که سرنوشت کتاب‌ها به کجا می‌کشد. اگر جمله‌ دولت‌آبادی را به کتاب کاغذی تعبیر کنیم، با وجود کتاب‌های الکترونیک که فضایی هم در خانه‌ها اشغال نمی‌کند و نیاز به حمل دست‌وپاگیر ندارد تا کی این دوست و یار قدیمی همراه انسان می‌ماند؟ آیا سرنوشت کتاب‌های کاغذی به دست فراموشی سپرده می‌شود و روزی که ممکن است زیاد دور نباشد در خانه‌ها چیزی به اسم کتابخانه دیده نشود؟

رسیدن به این جواب نیاز به بررسی‌های تخصصی در چند زمینه‌ مهم مثل جامعه‌شناسی و بررسی آمارهای فروش در ماه‌ها و سال‌های گذشته دارد که ممکن است آمارهای دقیقی نباشد امّا برای پاسخ تقریبی به این سوال به سراغ چند نویسنده و مترجم باتجربه رفته‌ایم که بپرسیم سرنوشت کتاب‌های کاغذی به کجا می‌کشد.

از چپ (بالا): ابولفضل الله‌دادی، ویدا اسلامیه/ از چپ (پایین): نسترن مکارمی، حسین لعل‌بذری