قصه موسیقی «بلمی به سوی ساحل»/ محسن نفر کار مهمی انجام داد

خبرگزاری مهر-گروه هنر-علیرضا سعیدی: این روزها فتح خرمشهر چهل ساله می‌شود؛ چهل سال گذشت؛ چهل سال از ۵۷۶ روز زیر توپ و تانک بودن و خلق یک حماسه به معنا و مفهوم مطلق کلمه گذشت. گرچه آن دوران ما و نسل ما طفلی بیش نبودیم که عملیات «بیت‌المقدس» مقدمه خلق حماسه پیروزی شد. گرچه هنوز قصه‌ها و داستان‌ها و ناگفته‌های فراوانی از این مقطع تاریخی فوق ماندگار باقی مانده که بخواهیم آنها را بفهمیم. اما همین چهل سال فراموش نشدن به ما نشان داده که قصه فتح خرمشهر آنقدر ظرفیت دارد که بازهم بتوانیم با نگاهی متفاوت‌تر، تازه‌تر و جذاب‌تر از این واقعه ماندنی حرف بزنیم، حالا فرقی نمی‌کند این حرف زدن با موسیقی باشد یا نمایش، با سینما باشد یا ادبیات، با هنرهای تجسمی باشد یا رسانه مهم این است که تازه است، خیلی تازه‌تر از قبل؛ انگار در نگاه استعاری‌اش مانند آنچه در کربلا و حضرت سید الشهدا گذشت، قصدی برای فراموش شدن از نگاه تاریخی ما ایرانی‌ها ندارد، فرقی هم ندارد در خاطرمان چگونه ثبت شده؛ مهم فراموش نشدن است که در قالبی سحرانگیز و الهی این چنین باقی مانده و حداقل در روزهای منتهی به سوم خرداد یادمان می‌اندازد که روزی روزگاری در ایران، در خرمشهر عزیز چه اتفاقی افتاد که حماسه‌اش مزین شد به روز مقاومت، ایثار و پیروزی در تقویم رسمی کشور.

در این چهل سال برای اینکه بدانیم و آگاه باشیم چرا خرمشهر ماند و می‌ماند، تا آنجا که در توان اهلش بود، کتاب و روایت و فیلم و موسیقی ساخته شد تا ببینیم، بخوانیم و بشنویم از مقاومتی که یادگاری مهمی برای ماست و چه زیباست زمانی که فرصتش پیدا شد سری بزنیم به کوچه پس کوچه‌های شهری که در کنار رزمندگانش، هنرمندان هم روایت‌های جذابی از فتحش دارند، پیروزی که این بار بهتر است دنبال روایت‌های کمتر خوانده شده و دیده شده‌ای از آنها باشیم که می‌تواند ابعاد متفاوت‌تری از آن را برایمان نمایان کند. نمایشی که حتی اگر به قصه‌های تکراری‌اش هم رجوع کنیم همچنان شیرین و جذاب و ماندنی‌اند. کما اینکه یک بار هم در جایی گفته بودم چون خرمشهر موسیقی دارد، پس از این قصه‌ها می‌توانند یادگاری‌های جذابی برای تک تک ما آدم‌ها باشند.

در سومین شماره از روایت ملودی‌های فتح خرمشهر این بار به سراغ موسیقی متن فیلم سینمایی «بلمی به سوی ساحل» رفتیم که از آن می‌توان به عنوان یکی از ملودی‌های قابل اعتنا در عرصه سینمای جنگ و دفاع مقدس به ویژه حماسه آزادسازی خرمشهر اشاره کرد. البته بد نیست قبل از اینکه بدانیم آهنگساز این اثر در آن دورانی که موسیقی متن فیلم از حال و هوای متفاوتی برخوردار بود، چه شرایطی را برای ملودی پردازی و ساخت موسیقی متن یک اثر سینمایی تجربه کرده بد نیست نیم نگاه به یکی از ماندگارترین فیلم‌های سینمای دفاع مقدس داشته باشیم.

فیلم سینمایی «بلمی به سوی ساحل» به نویسندگی و کارگردانی رسول ملاقلی پور و بازی خسرو ضیایی، عطالله سلیمانیان، بهزاد بهزاد پور، جعفر دهقان، فرید کشن فلاح، اکبر منصور فلاح، سعید سیدزاده، عباس زارع، صابر جهش، منوچهر فرزانه، رضا قبله‌ای، حسین ناهی، حمید شریفی، طاهر سعیدی، حسین محرم، ناصر البرزی، داود رسولیان، علیرضا خط روشن، ناصر سواری از جمله آثار سینمایی مرتبط با سینمای دفاع مقدس است که سال ۱۳۶۴ سه سال بعد از خلق حماسه فتح خرمشهر تولید شد.

در خلاصه داستان این اثر سینمایی که از آن می‌توان به عنوان یکی از اولین‌ها و شاید خاطره انگیزترین آثار سینمایی مرتبط با حماسه فتح خرمشهر یاد کرد، آمده است: «در اواخر مهر ماه ۱۳۵۹، هنگامی که خرمشهر در خطر سقوط قرار دارد، یک گردان از پاسداران به فرماندهی مرتضی برای کمک به رزمندگان این شهر از تهران حرکت می‌کند. اما چون جاده‌های آن حوالی در دست عراقی هاست، آنان بایستی از بندر ماهشهر به وسیله هلیکوپتر خود را به خرمشهر برسانند اما کوشش او برای در اختیار گرفتن هلیکوپتر ناکام می‌ماند و مرتضی گردانش را با یک لنج از طریق خلیج فارس به خرمشهر می‌رساند. او و گردانش یک روز پس از سقوط خرمشهر به آنجا می‌رسند. طی نقشه‌ای، مرتضی همراه دو تن از بازماندگان رزمنده در خرمشهر شبانه به کمک یک بلم از کارون می‌گذرد و به مواضع دشمن نفوذ می‌کنند تا با تهیه نقشه از استحکامات دشمن در خرمشهر آمادگی اطلاعاتی لازم جهت ضربه زدن به عراقی‌ها بدست آید. آن‌ها از کارون می‌گذرند و طی چند روز اقامت در خرمشهر، با لباس عراقی‌ها اطلاعات لازم را بدست می‌آورند. اما چون عراقی‌ها از وجود آن‌ها باخبر می‌شوند ناچار بازمی‌گردند و شب هنگام، بر اثر درگیری با عراقی‌ها همراهان مرتضی به شهادت می‌رسند و مرتضی آنان را به وسیله همان بلم به آن سوی کارون می‌رساند.»

طبیعتاً آنچه از خلاصه داستان فیلم به ذهن مخاطبی که به موسیقی متن یک اثر سینمایی هم اهمیت می‌دهد، انتظار شنیدن یک موسیقی متفاوت مبتنی بر حال و هوای سال‌هایی است که هدفش تاثیرگذاری حسی روی مخاطبی است که در آن زمان به روحیه شورآفرینی بیش از هر چیزی احتیاج داشت. کما اینکه در همین چارچوب این سازندگان اثر بودند که از همان ابتدای تیتراژ فیلم با نگارش جملات «تقدیم به شاهدان شهید شهر سید محمد علی جهان آرا، سید عبدالرضا موسوی، رضا دشتی و مهاجر الی الله حاج علی موحد دست در دست بچه‌های سرود فتح خرمشهر خواند» تلاش کردند این حس و حال عاطفی را به بینندگان آن سالهای سینمای ایران القا کنند.

طبیعتاً در این بسته تصویری که محصول حوزه هنری آن سال‌ها در میان گنجینه‌های ارزشمند سینمای مقاومت بود، موسیقی متن اثر باید در قالبی منسجم، مبتنی بر آموزه‌های موسیقایی و منویاتی بود که کارگردانی چون رسول ملاقلی پور مد نظر داشت. شکل و شمایلی از سینمای جنگ آن دوران که شاید بتوان از موسیقی متن آن به عنوان یکی از پیشروان و اولین‌های موسیقی سینمای جنگ با توانمندی هنرمند ممتازی چون محسن نفر یاد کرد. بنابراین می‌توان گفت موسیقی متن فیلم «بلمی به سوی ساحل» تلاشی ارزشمند در تلفیق موسیقی ایرانی و موسیقی ارکسترال آن هم با مفهوم ارزشمندی‌های یک دفاعِ مقدس است که حتی در آن می‌توانیم ردپایی از موسیقی تعزیه را با اتکا به سازهای بادی برنجی جستجو کرد.

موسیقی متن فیلم «بلمی به سوی ساحل» تلاشی ارزشمند در تلفیق موسیقی ایرانی و موسیقی ارکسترال آن هم با مفهوم ارزشمندی‌های یک دفاعِ مقدس است که حتی در آن می‌توانیم ردپایی از موسیقی تعزیه را با اتکا به سازهای بادی برنجی جستجو کرد اگرچه به زعم بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران عرصه موسیقی به ویژه موسیقی فیلم، موسیقی خلق شده توسط محسن نفر توانسته بود در روایت حادثه مد نظر فیلم و انتقال فضای حسی به بیننده وظیفه خود رابه درستی انجام دهد، اما گویی به گونه‌ای بود که محسن نفر را دیگر به سمت و سوی آهنگسازی در سینما هدایت نکرد و این هنرمند گوشه نشین و خلوت گزیده را به مسیری دیگری برد. مسیری که در آن دوران به واسطه حضور هنرمندانی چون مجید انتظامی و محمدرضا علیقلی و تعداد محدودی از دیگر هنرمندان همچون محسن نفر سرمنشا خدمات موثر و ثبت آثار ماندگاری در موسیقی متن فیلم‌های به اصطلاح جنگی آن دوران شد و شرایطی را ایجاد کرد که بسیاری از همین فیلم‌های سینمای که از درجه کیفی قابل قبولی هم برخوردار نبودند به واسطه موسیقی فیلم‌هایشان تبدیل به آثار ماندگار و خاطره انگیزی شوند.

اگرچه در این مجال رسانه‌ای پرداخت به موسیقی متن فیلم‌های دفاع مقدسی وجود ندارد، اما باید از موسیقی متن فیلم سینمایی «بلمی به سوی ساحل» مرحوم رسول ملاقلی پور به آهنگسازی محسن نفربه عنوان یکی از پیش قراولان جریانی یاد کرد که توانست ارزشمندی‌ها و قابلیت‌های یک هنرمند درجه یک موسیقی ایرانی در شناخت درام، مقولات مرتبط با دفاع مقدس و ارتباط آن با ملودی پردازی را نمایان کند و از این هنرمند به عنوان یک آهنگساز خلاق و ایده پرداز به جامعه سینما معرفی کند، معرفی که اگرچه در سینما نتوانست به حیات و ممات مستمر خود ادامه دهد، اما محسن نفر را همچون سایر حوزه‌های فعالیتی اش به عنوان یکی از پدیده‌های موسیقی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در مجموعه‌ای به نام حوزه هنری آن سال‌ها معرفی کرد که ای کاش گوشه نشینی و انزوا را برای ادامه فعالیت‌های ارزشمندش در این سال‌ها انتخاب نمی‌کرد.

محسن نفر از جمله هنرمندان شناخته شده موسیقی ایرانی است که طی سالهای اخیر در حوزه‌های آهنگسازی، پژوهش، تدریس و نوازندگی تار و سه تار مشغول به فعالیت بوده است. وی در این مدت علاوه بر برگزاری کنسرت‌ها و برنامه‌های متعدد موسیقایی آلبوم‌های «وصل مستان»، «شمس الضحی»، «باغ ارغوان»، «یادیار»، «فکرنو»، «یاس»، «خاکستری» و «آبی» را پیش روی مخاطبان قرار داده است.

حضور در محضر استادانی چون رضا وهدانی، علی اکبرخان شهنازی، داریوش صفوت، یوسف فروتن، سعید هرمزی، عبدالله دوامی، محمود کریمی پیشینه اموزشی این هنرمند را تشکیل می‌دهد که علاوه بر موسیقی دارای تحصیلات در رشته‌های فلسفه غرب، الهیات و فلسفه اسلامی است. این هنرمند در معدود فعالیت‌های سینمای اش موسیقی متن فیلم‌های «مرگ دیگری» به کارگردانی محمدرضا هنرمند، «هودج» به کارگردانی مجید مجیدی، «معبر» به کارگردانی بهزاد بهزادپور، «گورکن» به کارگردانی محمدرضا هنرمند را هم ساخته است.

طبیعتاً هنرمندی که آلبوم فراموش نشدنی «شمس الضحی» او توانسته نظر روحانیت و شخصیتی چون آیت الله جنتی را هم به خود جلب کند، دربرگیرنده احوالات هنرمندی است که خوب می‌داند از آنچه خلق کرده چه حس و حالی را باید به مخاطبان آن سالهای سینمای ایران تولید کند. شرایطی که اگر چه در سینما برای محسن نفر تکرار نشد اما به واسطه آلبوم‌ها و آثار ارزشمندی که او در دنیای موسیقی به ویژه حوزه نشر آلبوم‌ها از خود بر جای گذاشت آثاری قابل تامل و ارزشمند در حوزه موسیقی ردیف دستگاهی ایران هستند که همچنان از آنها می‌توان به عنوان مجموعه‌های مرجع یاد کرد. گویی مرحوم ملاقلی پور و تمام کسانی که در تولید فیلم سینمایی «بلمی به سوی ساحل» مشارکت داشتند، خوب می‌دانستند که محسن نفر می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌های آنان برای ساخت موسیقی متن یک فیلم مهم درباره خرمشهر باشد. کما اینکه شاگردی در محضر استادانی چون علی اکبر شهنازی گواه روشنی بر توانایی‌های او برای اعتماد سازندگان یک اثر سینمایی در جهت ساخت یک موسیقی متن با تمام ملاحظاتش بود.

محسن نفرچندی پیش بود که در یک گفتگوی رسانه درباره مراحل ساخت موسیقی فیلم «بلمی به سوی ساحل» گفته بود: آهنگ موسیقی فیلم سینمایی «بلمی به سوی ساحل» یکی دیگر از ساخته‌های من است که توانستم برای فیلم آقای «رسول ملاقلی‌پور» که با شنیدن یک قسمتی از آثارم، برای ساخت موسیقی فیلمش دعوت کرد و توانستم در کمتر از یک ماه موسیقی متن این فیلم را ضبط کنم.

به هر ترتیب موسیقی متن فیلم «بلمی به سوی ساحل» فارغ از همه انتقادات و نقطه نظراتی که می‌تواند به لحاظ محتوایی داشته باشد، دربرگیرنده احوالاتی است که هم منجر به معرفی یک آهنگساز و نوازنده ممتازی به نام محسن نفر و هم به عنوان یکی از اولین موسیقی‌ها و ملودی‌هایی لقب گرفت که مشتمل بر معانی و عبارت صحیح مرتبط با موسیقی متن یک اثر سینمایی با مولفه‌های موسیقی ایرانی و موسیقی کلاسیک در قالب درست و کارشناسی شده آن بود.