وقتی داریوش ارجمند «دندون طلا» شد/ ماجرای انتقام نَیر از قنبردیزل

خبرگزاری مهر -گروه هنر-آروین موذن زاده؛ ا یران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۳ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.

شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.

از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم که این گزارش‌ها در سال ۱۴۰۱ هم ادامه می‌یابند.

در چهل و چهارمین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» سراغ نمایش «دندون طلا» به نویسندگی و کارگردانی داوود میرباقری رفته‌ایم.

نمایش «دندون طلا» سال ۷۸ به کارگردانی داوود میرباقری در سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر به اجرا در آمد و با استقبال بسیار زیاد مخاطبان روبرو شد. داریوش ارجمند، اصغر همت، مهدی فتحی، ستاره اسکندری، بهنار جعفری، سیروس گرجستانی، حسن پورشیرازی، محسن قاضی مردادی، امیریل ارجمند، شهرام فرضی پور از جمله بازیگران این اثر نمایشی در سال ۷۸ بودند.

داوود میرباقری چهره شناخته شده‌ای برای مخاطبان سینما و تلویزیون محسوب می‌شود که در تئاتر، سینما، تلویزیون و حتی شبکه نمایش خانگی به فعالیت پرداخته و در همه این عرصه‌ها هم آثار خاطره انگیز و موفقی را کارگردانی کرده است. در واقع می‌توان گفت مهمترین تصویری که طی چند دهه اخیر از تاریخ اسلام و ساخت سریال‌های مذهبی که با دیالوگ نویسی تفکربرانگیز، موزون و آهنگین نیز همراه است در اذهان مخاطبان حک شده مربوط به سریال‌های داوود میرباقری است؛ سریال‌هایی چون «امام علی (ع)» و «مختارنامه» جزو شاخص‌ترین آثار مذهبی هستند که تاکنون ساخته شده‌اند و به اعتقاد بسیاری از منتقدان و تماشاگران حرفه‌ای و متخصص شاید تا سال‌ها بعد هم کسی نتواند آثاری به این عظمت و کیفیت در ایران تولید کند.

میرباقری فعالیت هنری اش را از تئاتر و همزمان تلویزیون آغاز کرد که نویسندگی و اجرای آثاری چون «معرکه در معرکه» که توسط سیاوش طهمورث به صحنه رفت و «عشق آباد»، «دندون طلا» و «پرده عاشقی» که خودش کارگردانی کرد از جمله نمایش‌های خاطره انگیر و پرمخاطبی هستند که میرباقری در دهه ۷۰ به صحنه برد. البته میرباقری پیش از اجرای این آثار و در دهه ۶۰ با کارگردانی سریال‌هایی چون «رعنا» و «گرگ‌ها» که از اولین سریال‌های خانوادگی اجتماعی میرباقری در تلویزیون هستند توانست نظرها را به خود جلب کند و بعد از آن بود که مسیر ساخت آثار سینمایی و تلویزیونی دیگری چون «آدم برفی»، «ساحره»، «مسافر ری»، «امام علی (ع)»، «مختارنامه»، «معصومیت از دست رفته»، «شاه گوش»، «دندون طلا» و در نهایت پروژه «سلمان فارسی» که این سال‌ها درگیر تولید آن است، برای وی باز شد. مسیری که البته از مشکلات سخت ممیزی و مصائب و چالش‌های مالی هم به دور نماند؛ مصائبی که در سینما با توقیف فیلمی چون «آدم برفی» و در شبکه نمایش خانگی با متوقف شدن سریالی چون «ماه تی‌تی» همراه شد و در تلویزیون نیز سال‌ها به نتیجه نرسیدن «سلمان فارسی» و انتظار میرباقری برای به انجام رساندن آنچه را که وصیت خود می‌خواند، در برداشت.

نمایش «دندون طلا» یکی از نمایش‌هایی است که میرباقری در اواخر دهه ۷۰ به صحنه برد و در زمان خود از مرداد تا دی ۷۸ با نزدیک به ۱۴۰ اجرا یکی از موفق ترین و پرمخاطب ترین آثاری بود که در تئاتر ایران به صحنه رفت. «دندون طلا» را شاید بتوان جزو اولین نمایش‌های خصوصی ایران نامید که به تهیه کنندگی عبدالله اسکندری طراح گریم شناخته شده ایران اجرا شد و حتی قیمت بلیت ۱۵۰۰ تومانی نمایش در دوره‌ای که قیمت بلیت نمایش‌ها بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ تومان بود در زمان خود بدعت گذار شد.

در خلاصه داستان «دندون طلا» آمده است: نَیر دختری مهاجر با پدری علیل ساکن حلبی آبادهای حاشیه شهر تهران و مشغول دوره گردی و دست فروشی است. او با پاسبانی به جرم سعد معبر کردن درگیر شده و پا به فرار می‌گذارد و به قهوه خانه‌ای پناه می‌برد که پاتوق عده‌ای از لات و لوت های شهر است. صاحب قهوه خانه شخصی است به نام قنبر دیزلی ملقب به «دندون طلا» است که به نیر پناه می‌دهد. قنبر از شجاعت و پاکدامنی و زحمت کشی نیر خوشش می‌آید و نیر نیز از جوانمردی و حق طلبی او. این آشنایی منجر به عشقی آتشین شده که فرجامش بارداری نیر است. قهوه چی بعد از آنی که عشقش فروکش کرده است پشیمان شده و منکر بچه می‌شود … نیر وقتی با طینت ناپاک قنبر مواجه می‌شود تصمیم هولناکی می‌گیرد. او قصد دارد به کمک بچه‌ای که در شکم دارد از قهوه‌چی انتقام بگیرد اما...

عوامل پشت صحنه این اثر نمایشی نیز از جمله چهره‌های حرفه‌ای و شناخته شده حوزه فعالیت خود بودند که همین امر نمایش «دندون طلا» را به اثری جذاب و تاثیرگذار در دنیای نمایش تبدیل کرد که بعد از گذشت سال‌ها همچنان در اذهان مخاطبان باقی مانده و خود میرباقری هم بعد از ۱۶ سال تصمیم گرفت از این نمایش اقتباسی برای شبکه نمایش خانگی تولید کند که البته سریال «دندون طلا» نتوانست موفقیت نمایش را برای این کارگردان به دنبال داشته باشد.

از جمله عوامل این نمایش می‌توان به آهنگساز: وارطان ساهاکیان، برنامه ریز: فرید سجادی حسینی، طراح صحنه: محسن شاه ابراهیمی، عکاس: محمدرضا شریفی نیا، مسعود پاکدل، طراح گریم: بابک اسکندری، گریمور (اجراکننده گریم): یوحنا حکیمی، مهدی محمدی، سینا خاکساری، سارا اسکندری، فریبا ایزدشناس، طراح نور: مرتضی ممیز، دستیار اول کارگردان: فرید سجادی حسینی، طراح پوستر، بروشور و اقلام تبلیغاتی: محمدرضا شریفی نیا، طراح لباس: محسن شاه ابراهیمی، دستیار طراح لباس: سیما گرجستانی، مجری طرح: عبدالله اسکندری، نوازنده: حمید قنبری، مهدی فلاح، مشتاق قاراداشخانی، طراح فرم و حرکت: نادر رجب پور، مدیر صحنه: عادل بزدوده، منشی صحنه: سیما گرجستانی، دستیار نور: محمد اسدی، همسرایان: انوش معظمی، افشین هنری، جواد گودرزی، علی کریمی، آرش دلدار، احسان مجیدی، رضا کشاورز، پیام مرادی، علیرضا سعادتی، محسن سلیمانی، سعید لشگری اشاره کرد.

داوود میرباقری از معدود کارگردان‌هایی بود که در نمایش «دندون طلا» از تصنیف سرایی برای پیشبرد داستان استفاده کرد؛ تکنیکی که سال هاست به دست فراموش سپرده شده است. سرودن اشعار و و نگارش و تنظیم تصنیف‌های نمایش و بعدها سریال «دندون طلا» را هنگامه مفید نمایشنامه‌نویس، شاعر و ترانه‌سرای شناخته شده کودک و نوجوان برعهده داشت که نه تنها خاطره تصنیف‌سازی برپایه موسیقی سیاه‌بازی و تخت‌حوضی و این سبک موسیقی از دست‌رفته را برای مخاطبان بیدار کرد بلکه این تصنیف‌ها را با ساختاری منطبق بر اثر و شخصیت‌ها به بخشی از متن تبدیل مبدل ساخت. همچنین استفاده از تمثیل و ضرب المثل‌های عامیانه و بهره گیری از واژگان جدید که در ادبیات عامیانه کاربرد زیادی دارد از جمله ویژگی‌های آثار میرباقری است که به نوعی به مهر و امضای او بدل شده و در این اثر نمایشی نیز مفاهیم کنایی جذابی را در روند داستان رقم می‌زد.

در نمایش «دندون طلا» داریوش ارجمند در نقش قنبردیزل ملقب به دندون طلا بازی می‌کرد که در سریال مهدی فخیم زاده این نقش را برعهده داشت. نقش عنایت که همان سیاه نمایش بود را در مقطع کوتاهی زنده یاد مهدی فتحی (پیری سیاه) و در بقیه اجراها اصغر همت (جوانی و پیری) برعهده داشت که در سریال حمیدرضا آذرنگ این نقش را ایفا می‌کرد. نقش نَیر نیز به صورت مشترک برعهده ستاره اسکندری و بهناز جعفری بود که البته اسکندری در شب‌های بیشتری این نقش را برعهده داشت و جزو اولین تجربیات حرفه‌ای او در تئاتر به حساب می‌آمد که در سریال هم همین نقش را برعهده گرفت.

در همین راستا اصغر همت بازیگر باسابقه تئاتر، سینما و تلویزیون ایران در صحبت کوتاهی که درباره نقش سیاه در این نمایش با خبرنگار مهر داشت گفت: آقای اسکندری و میرباقری برای ایفای نقش سیاه با من صحبت کردند که البته در آن زمان زنده یاد فتحی نیز تمرین‌های نمایش را آغاز کرده بود. من با آقای فتحی صحبت کردم و در واقع برای بازی در نقش سیاه از ایشان اجازه گرفتم چون از حدود ۱۴۰ شب اجرا فقط ۵ شب من و آقای فتحی به صورت مشترک نقش سیاه را ایفا کردیم یعنی آقای فتحی عزیز نقش پیری و من نقش جوانی سیاه را بازی کردیم اما از شب ششم به بعد نقش جوانی و پیری را من بازی کردم.

وی درباره استقبالی که از نمایش صورت گرفت، عنوان کرد: نمایش حدود ۵ ما روی صحنه بود و با استقبال عجیبی از سوی مخاطبان روبرو شد اما متاسفانه طبق روانی که معمولاً درباره نمایش‌های پرمخاطب وجود دارد بدخواهانی بودند که علاقه به ادامه اجرای نمایش نداشتند و کار دی ماه ۷۸ مجبور به خاتمه اجراهای خود شد در حالی که «دندون طلا» این ظرفیت را داشت که در صورت در اختیار داشتن سالن بیش از یک سال هم روی صحنه بماند و همچنان مورد استقبال تماشاگران قرار گیرد.

بازیگر سریال «امام علی (ع) افزود: بلیت‌های نمایش در زمان اجرا تا یک ماه بعد پیش فروش شده بود و حتی اگر نزدیک ترین آشنایمان هم می‌خواست به دیدن نمایش بنشیند بلیتی برای ارائه به او در اختیارمان نبود. مخاطبان از شهرستان‌ها با اتوبوس برای دیدن نمایش به تهران می‌آمدند و کلاً نمایش به دل تماشاگران نشسته بود.

همت ادامه داد: به دلیل استقبال مردم بلیت نمایش از ۱,۰۰۰ تومان به ۱,۵۰۰ تومان رسید و کار آن زمان ۱۰۴ میلیون تومان فروش داشت که اگر با قیمت امروز حساب کنیم مبلغی بین ۵-۶ میلیارد تومان می‌شود. بعدها گروه‌های دیگری نیز نمایش «دندون طلا» را به صحنه بردند که البته هیچ گاه نتوانستند توفیق نمایش میرباقری را به دست بیاورند.

این هنرمند در پایان درباره خاطراتی که از ایفای این نقش در نمایش برعهده دارد، گفت: خاطرات زیادی از حضور در این نمایش دارم که یکی از آنها مربوط به گریم نقش عنایت (سیاه) است به شکلی که در طول نمایش باید ۱۲ بار گریم من عوض می‌شد و از سیاه به عنایت و از عنایت به سیاه می‌رسیدم و در صحنه‌ای فقط یک دقیقه فرصت داشتم که گریمم را تغییر دهم و خودم را به صحنه بعد برسانم که البته به کمک دوستان پشت صحنه، سه گریمور و آقای فرید سجادی حسینی، زیر یک دقیقه آماده می‌شدم.

عکس‌ها از آرشیو روابط عمومی مجموعه تئاتر شهر است.