موزه‌های آستانه، نیمه پنهان رضوی

 این اشیا پیشتر یا در خزانه آستانه و اگر کتاب بوده اند در کتابخانه یا در انبار‌ها نگهداری می‌شدند و دور از دید عموم بودند. در دوره سلطنت رضا پهلوی، دولت تصمیم گرفت که با تاسیس یک موزه، برخی از این آثار را به نمایش بگذارد. از این رو تعدادی از اشیای خزانه با کمک باستان شناسان موزه ایران باستان انتخاب شدند و در موزه‌ای که ساخت آن به سال ۱۳۱۶ ه. ش تمام شد، به نمایش در آمدند.

این موزه از سال ۱۳۵۶ در ساختمان جدیدی مستقر شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به نحو چشمگیری گسترش یافت. در واقع می‌توان گفت که ایجاد موزه‌های تخصصی و عرضه آثار متنوع در آن‌ها یکی از ارزنده‌ترین کار‌های استان قدس رضوی در دوره جمهوری اسلامی بوده است.

در این دوره ابتدا در سال ۱۳۶۴ " گنجینه قرآن و نفایس" با نمایش نفیس‌ترین قرآن‌های خطی ایران و جهعان افتتاح شد و سپس در سال ۱۳۶۹ دومین موزه تخصصی تمبر و اسکناس گشایش یافت.

چهار سال بعد در سال ۱۳۷۳ مجموعه هدیه‌های مقامات داخلی و خارجی به رهبر جمهوری اسلامی ایران در موزه‌ای با نام " موزه هدایای رهبری " در معرض دید عموم قرار گرفت و در سال ۱۳۷۷ نیز " گنجینه تخصصی فرش" آغاز به کار کرد. همچنین در سال ۱۳۷۸ در طبقات فوقانی موزه مرکزی مجموعه‌هایی از نقاشی، صدف و حلزون‌های دریایی، نجوم و ساعت، سلاح‌های سرد و گرم و ظروف چینی و بلور به نمایش درآمد.

از آنجا که موزه‌های آستانه دارای راهنما، بروشور و شناسنامه اشیا هستند، توضیحات کامل درباره آن‌ها ضرورتی ندارد، بنابراین به معرفی کوتاه هر موزه بسنده می‌کنیم. همه موزه‌های آستانه در صحن کوثر قرار دارند و در دو مجموعه جداگانه فعالیت می‌کنند. در واقع شما با خرید دو بلیت می‌توانید ۱۱ گنجینه مختلف را به شرح زیر ببینید:

موزه مرکزی

موزه مرکزی در یک ساختمان چهار طبقه قرار گرفته و همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۵ بعد از ظهر پذیرای علاقه‌مندان است. این موزه که شکل کامل شده نخستین موزه است از هشت مجموعه ترتیب یافته است.

۱- مجموعه تاریخ مشهد

این مجموعه در طبقه هم کف واقع شده و آثار و نفایس حرم مطهر در آن به نمایش درآمده است. قدیمی‌ترین سنگ مزار امام رضا (ع)، محراب‌های زرین فامی که پیشتر در حرم نصب بوده اند، سنگاب بزرگی از قرن ششم هجری، دو عدد سکه نقره از دوران ولایت عهدی امام رضا (ع)، در‌های قدیمی چوبی یا طلاکاری شده حرم، لوحه‌های طلای مربوط به صندوق مزار امام، وسایل روشنایی حرم، ضریحی که از دوره فتحعلی شاه به جای مانده، قفل‌ها و کلید‌های قدیمی آستانه و وسایل شست و شوی حرم از جمله آثاری هستند که در مجموعه تاریخ مشهد خودنمایی می‌کنند، مجموعه‌ای که مهم‌ترین گنجینه موزه مرکزی است.

۲- مجموعه سکه و مدال

این مجموعه نیز در طبقه همکف قرار دارد و دربردارنده سکه‌هایی از دوره ایران باستان تا دوران متاخر است. همچنین مدال‌هایی که از سوی قهرمانان و ورزشکاران مختلف به بارگاه امام رضا (ع) تقدیم شده، در این مجموعه نگهداری میشود. مهم‌ترین مدال‌های به نمایش در آمده مدال‌های جهان پهلوان" غلامرضا تختی" است.

۳- مجموعه صدف و حلزون

این مجموعه شامل بخشی از ۱۲۸۲ قطعه صدف و حلزون است که در سال ۱۳۶۴ توسط فردی به نام " محمد سعید فواد" از کشور سوریه تقدیم آستان قدس رضوی شده است. مجموعه صدف و حلزون در طبقه اول موزه مرکزی قرار دارد.

۴- مجموعه نقاشی

در این مجموعه که در طبقه اول موزه قرار دارد، آثاری از نقاشان بزرگ ایرانی مانند کمال الملک، استاد محمود فرشچیان و استاد علی اشرف والی و تعدادی از هنرمندان اروپایی به نمایش در آمده است.

۵- مجموعه سلاح

مجموعه سلاح با نمایش ابزار‌های جنگی مانند شمشیر، تبرزین، تیرکمان، خنجر، طپانچه، تفنگ و انواع باروت در طبقه دوم موزه مرکزی قرار دارد.

۶- مجموعه نجوم و ساعت
این مجموعه نیز در طبقه دوم قرار دارد و ابزار‌های مختلف نجومی مانند اسطرلاب، کره نجومی، تلسکوپ و دوربین را به انضمام ساعت‌های قدیمی در معرض تماشای بازدید کنندگان می‌گذارد.

۷- مجموعه ظروف
این مجموعه در طبقه دوم موزه، نمایش دهنده ةروف چینی و لوز از سده هشتم تا سیزدهم هجری قمری است.

۸- مجموعه تمبر و اسکناس
این مجموعه در طبقه زیر همکف دایر است و ۵۰ هزار قطعه تمبر ایرانی و خارجی از جمله نخستین تمبر جهان و اولین تمبر ایرانی را در خود جای داده است. تعدادی از اسکناس‌های دوره قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی نیز در مجموعه تمبر و اسکناس به چشم می‌آیند.

غیر از موزه مرکزی، سه موزه دیگر به صورت جداگانه، اما در یک ساختمان پذیرای علاقه‌مندان تاریخ، فرهنگ و هنر هستند. این سه عبارتند از:

۱- موزه قرآن و نفایس

در این موزه قرآن‌های بسیار نفیسی به نمایش در آمده اند از جمله قرآن‌های منسوب به امام علی، اما حسن، امام حسین، امام رضا علیه السلام قدیمی‌ترین قرآن وقفی موجود در آستانه؛ قرآن‌های اهدایی شاهان صفوی و هشت برگ از قرآن بایسنقر میرزا است. در کنار این آثار، مرقعاتی از میرعماد و انواع رحل و جعبه قرآن، انواع جلد و وسایل کتابت از جمله قلم و دوات بر فنای موزه افزوده اند.

۲- موزه فرش

در این موزه فرش‌های بسیار نفیسی از سده دهم هجری تا دوره حاضر به نمایش درآمده است. بسیاری از این فرش‌ها در گذشته مورد استفاده بارگاه امام رضا (ع) بوده اند.

مهم‌ترین فرش‌های موجود در موزه فرش آستانه از دوره صفویه هستند، از جمله قالیچه چهار فصل مربوط به سده یازدهم هجری قمری که به تمامی با ابریشم بافته شده است. این فرش که به دست " محمد امین کرمانی" بافته شده، باغی پر از درخت و گل و مرغ را به تصویر می‌کشد که به وسیله دو جوی آب به چهار بخش تقسیم می‌شود. جالب آنکه پرز ابریشمی قالبچه چهار فصل در برابر نورآفتاب و بنا به زاویه دید بیننده ایجاد سایه روشن می‌کند و در نتیجه رنگ متن آن از سبزی به زردی یا برعکس می‌گراید.

قالی تصویری "دوازده برج" نیز از دیگر نفایس موزه فرش است. این قالی را در نیمه قرن دوم ۱۴ هجری قمری در تبریز بافته‌اند و در آن علاوه بر آثار شاخص تاریخی ایران مانند تخت جمشید، طاق کسری، گنبد سلطانیه و مسجد کبود تبریز، چهره شاهان اسطوره‌ای ایران به چشم می‌آید.

۳- موزه هدایای رهبری

این موزه دربردارنده هدایایی است که مقام‌های داخلی و خارجی به رهبر جمهوری اسلامی هدیه کرده اند و اکنون در اختیار آستان قدس رضوی قرار دارد. البته آنچه از طرف مقام رهبری به آستان قدس هدیه شده حدود ۷۲۰ قلم شی است که تناه ۱۵۰ قلم آن‌ها به معرض نمایش گذارده شده است. این ۱۵۰ قلم شامل تابلو‌های خط و تذهیب، نقاشی، فرش، تراش روی شیشه، معرق چوب، معرق صدف، سوزن دوزی، قلمزنی روی مس، انواع ظروف، ماکت و مدال هستند.

باشگاه خبرنگاران جوان خراسان رضوی مشهد