مسؤولان فرهنگی، یک سند آماده نکردند

انتظار می‌رفت با توجه به پیوندهای تاریخی و بنیادین فرهنگی، زبانی و تمدنی میان ایران و تاجیکستان، بخش مهمی از این تفاهم‌نامه به موضوعات فرهنگی اختصاص داشته باشد اما در حوزه فرهنگی، تنها مباحث گردشگری مورد توجه قرار گرفت و دیگر عرصه‌های همکاری‌ فرهنگی دو کشور از جمله تبادل هیأت‌های علمی و دانشگاهی، سفر هنرمندان و ادبای دو کشور، همکاری‌های مشترک در حوزه زبان و ادبیات و ساخت و نمایش آثار هنری میان دو کشور در مذاکرات و اسناد امضا شده میان دو کشور غایب بود.

سید ابراهیم رئیسی در دوران رقابت‌های انتخاباتی، یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی دولت خود را نگاه به شرق و همکاری با کشورهای همسایه و منطقه اعلام کرده بود.

او در نخستین سفر رسمی خود در مقام رئیس جمهور، سال گذشته به دوشنبه سفر کرد و امسال و در همین هفته، امامعلی رحمان همتای تاجیک خود را در تهران میزبانی کرد.

در هر دو سفر، اسناد همکاری‌های میان دو کشور به امضا رسید اما در این اسناد، نگاه به حوزه‌های اقتصادی و سیاسی در اولویت بود و با وجود پیوندهای تاریخی فرهنگی، فرهنگ در آنها نقش چندانی نداشت.

این در حالی است که مقامات بلندپایه دو کشور بر اهمیت حوزه فرهنگی، تأکید داشتند. رهبر انقلاب در دیدار با رئیس جمهور تاجیکستان با اشاره به اشتراکات عمیق تاریخی، دینی، فرهنگی و زبانی ایران و تاجیکستان، دو کشور را همچون خویشاوند و برادر خواندند و از اقدامات رئیس جمهور تاجیکستان در گسترش زبان فارسی تقدیر کردند.

به نظر می‌رسد در این زمینه، با وجود تأکید مقامات بلندپایه، مسؤولان رده‌های پایین‌تر در وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و مؤسسات فرهنگی کم کاری کرده‌اند.

علی‌اصغر شعردوست سفیر و نماینده تام‌الاختیار پیشین جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، کم کاری و نبود انگیزه در مسؤولان فرهنگی دو طرف را دلیل این امر می‌داند و به جام‌جم می‌گوید: اسناد برای سفرهای این گونه از یکی دو ماه قبل در حال آماده شدن بوده‌اند و در این زمینه مسؤولان فرهنگی اعم از وزارت ارشاد، وزارت علوم، حوزه فرهنگی وزارت خارجه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و...کم‌کاری کرده‌اند.

استمرار در فرهنگ، مهم است

وی با اشاره به این‌که حساسیت‌هایی در زمینه همکاری‌های فرهنگی در طرف تاجیکی وجود دارد، گفت: اتفاقا در سفرهای این گونه باید این حساسیت‌ها را کاهش و زمینه‌های همکاری را افزایش داد چرا که اگر طرف مقابل، در زمینه‌ای هم دیدگاه منفی دارد، این سفر و ملاقات با مسؤولان فرهنگی در بالاترین سطح و دیدار با رهبر انقلاب و رئیس جمهور، زمینه‌ای بود که این دیدگاه‌ها با تأکیدات مقامات عالی‌رتبه کشور بر جدی بودن ایران بر همکاری فرهنگی، اصلاح شود.

مخبر اسبق کمیسیون فرهنگی مجلس، سفر رحمان به تهران را پس از ۹ سال، فرصتی برای تبدیل شدن به نقطه عطفی در مناسبات دو کشور ارزیابی کرد و گفت: باید آنچه باعث سردی روابط دو کشور شده بازشناسی شده و ریشه‌هایش از بین برود. وقتی رهبر معظم انقلاب، بر همزبانی و خویشاوندی دو کشور تأکید دارند، شایسته نیست ظرفیت‌های همکاری در عرصه‌های علمی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و... مغفول واقع شود.

شعردوست با بیان این‌که ما با توجه به گذشته مشترک، در حال حاضر دشمنان مشترک و آینده مشترکی داریم، افزود: ما در دوره‌های گذشته همکاری‌های فرهنگی مستحکم و متنوعی با تاجیکستان داشتیم اما این همکاری‌ها در دوره‌های مختلف فراز و نشیب داشته است و به دلیل استمرار نداشتن، بخشی از این ظرفیت‌ها از دست رفته است. به عنوان مثال ما در گذشته در همه دانشگاه‌های تاجیکستان، اتاق‌های ایران و در این کشور، پژوهشگاه زبان و فرهنگ فارسی تاجیکی تأسیس کرده بودیم اما این فعالیت‌ها دچار کاستی شده است.

وی به عضویت ادبای تاجیکستانی در فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی به عنوان یکی از جلوه‌های مهم همکاری زبانی و فرهنگی میان دو کشور اشاره کرد و گفت: استادان محمدجان شکوری بخارایی و عبدالقادر منیازف، اعضای پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی بودند که سالی یک ماه به ایران می‌آمدند و به شهادت اعضای دیگر کمیته واژه‌گزینی، حضور یک ماهه آنان به اندازه یازده ماه حضور دیگر اعضا، خروجی داشت چرا که این استادان از خارج وارد می‌شدند و اطلاعات جدیدی داشتند اما بعد از درگذشت این دو استاد، دیگر استادان تاجیک، جایگزینشان نشدند و این فرصت همچنان مغفول مانده است.

سران اصرار دارند، مدیران میانی کم کارند

وی که علاوه بر سفارت ایران، عضو اتحادیه نویسندگان جمهوری تاجیکستان نیز بوده است، به موقعیت فعلی زبان فارسی در جهان اشاره کرده، برهمکاری‌های مستمر و بیشتر ایران و تاجیکستان را در زمینه تقویت زبان فارسی و فعال کردن نشست‌های سران کشورهای فارسی زبان تأکید می‌کند.

شعردوست با اشاره به حاکم شدن طالبان در افغانستان می‌گوید: باید مواظب کمرنگ شدن زبان فارسی در افغانستان باشیم و سعی کنیم این زبان ( با هر اسمی چه فارسی، چه دری و چه تاجیکی) در این ضلع از مثلث کشورهای فارسی زبان از بین نرود. بنا بود ما کشورهای فارسی زبان، تلویزیون مشترک داشته باشیم و برنامه‌های فرهنگی مشترکی برگزار کنیم. اجلاس مشترک نوروز که چند سال قبل برگزار شد، تأثیرات بسیار خوب و جایگاهی مثبت داشت اما به دنبالش نرفتیم. امروز در حوزه فرهنگ و زبان، تاجیکستان بیشتر از ایران فعال شده است. تاجیکستان در همه شهرهایش استادیوم‌های بزرگ نوروزگاه ساخته است و رئیس جمهور این کشور به حوزه فرهنگ بسیار علاقه‌مند است. آقای رئیسی هم بر گسترش روابط با کشورهای منظقه تأکید دارد و از همه مهمتر، تأکیدات رهبر معظم انقلاب بر حوزه تمدنی و زبانی میان دو کشور است و به همین دلیل جا دارد کمیته‌های تخصصی فعال بین دو کشور به وجود آمده و ظرفیت‌های دو کشور در این زمینه به میدان بیاید.

آرش شفاعی - دبیر گروه فرهنگ و هنر