برجام: نشست شورای حکام و افزایش فشارها بر دولت بایدن

دولت جو بایدن از ابتدای آغاز مذاکرات با ایران بر سر پرونده هسته‌ای، زیر فشار مخالفان «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) در داخل آمریکا قرار داشت، یعنی اکثریت غالب جمهوری‌خواهان و نیز شمار اندکی از دموکرات‌ها. با وجود این، واشنگتن به مذاکرات با ایران ادامه ‌داد و گزارش‌ها از آماده‌شدن یک پیش‌نویس حکایت می‌کنند. مهم‌ترین مسأله برجای‌مانده تحریم سپاه پاسداران به عنوان گروهی تروریستی است.

احیای برجام در هزارتوی معادلات منطقه‌ای

اما پس از چندین هفته پرتنش، حالا واشنگتن گفته که با سه قدرت غربی فرانسه و بریتانیا و آلمان در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای علیه ایران طرح خواهد کرد. در این مدت، فشارهای داخلی بر دولت جو بایدن نیز افزایش یافته است.

هفته‌های پرتنش تا رأی‌گیری نشست شورای حکام

دوشنبه، ۱۶ خرداد/ ۶ ژوئن، شورای حکام بر سر محکوم کردن ایران رأی‌گیری خواهد کرد. ایالات متحده و فرانسه و بریتانیا و آلمان در شورای حکام در قطعنامه از ایران خواهند خواست به همکاری کامل با آژانس بپردازد و در مورد بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای که پیش از این بی‌توضیح گذاشته، توضیح ارائه دهد.

حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی در مقابل گفت که اگر غرب چنین قطعنامه‌ای را در شورای حکام پیش ببرد، تهران پاسخ متناسب به آن خواهد داد. پکن به قدرت‌های غربی نسبت به پیامدهای چنین اقدامی هشدار داده است.

هفته‌های پرتنش شامل به اشتراک گذاشتن آنلاین سندهای برنامه‌ هسته‌ای ایران از سوی نخست‌وزیر اسرائیل، گزارش وال استریت ژورنال از دسترسی ایران به اسناد داخلی آژانس و سرقت آنها برای پوشاندن گذشته برنامه هسته‌ای، ترور یک فرمانده سپاه و مرگ مشکوک یکی دیگر می‌شدند. اسرائیل آخر هفته یک مانور نظامی هم برگزار کرد، حمله‌های هوایی را بر فراز مدیترانه تمرین کرد و یک زیردریایی به دریای سرخ فرستاد. تنش با آمریکا هم در توقیف نفت‌کش ایران در آب‌های یونان و سپس توقیف دو کشتی یونانی در خلیج فارس تشدید شد. سپاه تهدید کرد که می‌توانست ۱۷ کشتی یونانی دیگر را نیز همزمان توقیف کند.

پس از افشای سندهای هسته‌ای ایران، رافائل گروسی مدیرکل آژانس پنج‌شنبه سوم ژوئن به اسرائیل سفر کرد. نفتالی بنت نخست‌وزیر اسرائیل به او گفت که ترجیح می‌دهد مسأله ایران از طریق مذاکره حل شود اما اسرائیل از دست زدن به اقدام یکجانبه علیه برنامه هسته‌ای ایران در صورت لزوم پرهیز نخواهد کرد.

امیرعبداللهیان حتی از سفر گروسی به اسرائیل هم انتقاد کرد.

در این وضعیت آشفته، تحلیل‌ها از امکان بقای برجام هم آشفته است. عده‌ای بود و نبودش را یکی می‌دانند، برخی به بازگشت رأی می‌دهند و برخی به اعلام مرگ‌اش. اما در هر صورت، فشار بر دولت بایدن افزایش یافته است.

افزایش فشار بر دولت بایدن

جنگ روسیه علیه اوکراین و گران شدن انرژی، امکان احیای سریع‌تر برجام برای دسترسی بازار جهانی به انرژی ایران را مطرح کرد. این امکان اما اکنون کم‌رنگ‌تر شده است و بار دیگر مخالفان در رسانه‌ها در ضدیت با برجام با اشاره به رویدادهای اخیر صف‌آرایی کرده اند.

وزیر خارجه آمریکا توقیف دو کشتی یونانی از سوی ایران را محکوم کرد

جکی والکات فرستاده دولت ترامپ به سازمان‌های بین‌المللی وین و آنتونی روگیرو، از بنیاد محافظه‌کار دفاع از دموکراسی‌ها در وال استریت ژورنال موضع ضدبرجام خود را تکرار کرده اند و می‌گویند شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید ایران را محکوم کند و می‌نویسند:

«افشاگری‌های اخیر نشان می‌دهد پرزیدنت بایدن چقدر در مذاکره برای بازگشت به یک توافق هسته‌ای جدید نادان بوده است. او برای اعمال شفافیت باید از شورای حکام آژانس بخواهد تا دوشنبه ایران را محکوم کند.»

جان بولتون، یکی از مشاوران ارشد سابق امنیت ملی کاخ سفید در دوران دونالد ترامپ که پیش از این از تغییر رژیم در ایران حمایت کرده بود، در ستونی برای «هیل» می‌پرسد: «آیا مدارک جدید بایدن را وادار خواهد کرد بپذیرد توافق هسته‌ای ایران مرده است؟»

موضع دولت بایدن، دست‌کم از زبان ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا این نیست. او چهارشنبه یکم ژوئن گفت که توافق با ایران هنوز کاملاً ممکن است و همزمان از ضرورت کامل بودن تحقیقات و دسترسی آژانس سخن گفت، هرچند لحن نشست پنجشنبه دوم ژوئن تغییر کرد و سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت واشنگتن تأیید می‌کند که همراه با قدرت‌های اروپایی به دنبال قطعنامه علیه تهران هستند. 

اگر ایالات متحده و متحدان‌اش در شورای حکام ایران را محکوم کنند و جمهوری اسلامی نیز دست به اقدام تلافی‌جویانه بزند، دورنمای توافق کمتر خواهد شد.

بولتون با اشاره به گزارش روزنامه وال استریت ژورنال ــ دسترسی ایران به گزارش‌های سرّی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دست‌کم دو دهه پیش ــ مدعی است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به خاطر موفقیت تهران در کارزار اطلاعات کذب توان راستی‌آزمایی برنامه هسته‌ای ایران را از دست داده است. او به همین خاطر خواهان اعلام مرگ برجام و چرخش ۱۸۰ درجه‌ای در سیاست آمریکا در قبال ایران و پیگیری یک کارزار «فشار حداکثری» سرسختانه است.

چاک والد و جان بیرد، دو ژنرال ارشد سابق ارتش آمریکا در ستون دیگری برای «هیل» همین موضع را تکرار می‌کنند و می‌نویسد: «دیگر زمان آن شده که برای همیشه به توافق هسته‌ای با ایران پایان دهیم.»

این دو فرمانده نظامی پیشین آمریکا می‌نویسند:

«توافق هسته‌ای که اکنون دارد با ایران نهایی می‌شود، مستقیماً امنیت ملی ایالات متحده و متحدان منطقه‌ای ما را به خطر می‌اندازد… اگر به هر ترتیب توافقی حاصل شد، کنگره باید آن را رد کند».

اگر دولت جو بایدن به توافقی دست یابد، نمایندگان سنا و مجلس نمایندگان کنگره‌ی ایالات متحده ۳۰ روز فرصت خواهند داشت برای پذیرش یا رد آن رأی‌گیری کنند. اگر هر دو مجلس این توافق بازگشت را رد کنند، بایدن قادر به برداشتن تحریم‌ها نخواهد بود.

بنا به گفته کارشناسان سیاسی، بایدن در صورت دسترسی به توافق آنقدر رأی خواهد داشت که چنین سناریویی پیش نیاید. اما اکثریت بسیار پایین نیز اعتماد به ادامه توافق را کاهش خواهد داد.

با وجود این، هنوز بسیاری بازگشت به برجام را راه‌حل درست‌تر می‌دانند؛ حتی شمار قابل توجهی در میان کارشناسان و نظامیان اسرائیلی.

پل دی. ایتون، ژنرال ارشد ارتش آمریکا و مسئول آموزش نیروهای عراقی پس از حمله آمریکا به عراق، در ستونی به حمایت از برجام برمی‌خیزد، خروج ترامپ از آن را فاجعه‌بار ارزیابی می‌کند، و می‌نویسد که باقی ماندن سپاه پاسداران در فهرست تروریستی نباید مانع احیای برجام شود:

«در میان تمام بحث‌های حول توافق، بحث تروریستی بودن سپاه پاسداران از همه عجیب‌تر است. این یک برچسب عمدتاً سمبولیک و نمادین است. من در طی دوران حرفه‌ای‌ام در ارتش آمریکا فهمیدم که سمبولیسم مهم است، اما آنچه جوهرین و واقعی است باید حیاتی‌ترین بخش درنظر گرفته شود. گنده‌گویی ارزان است و اغلب خطرناک، به ویژه وقتی امنیت ایالات متحده و افزایش تنش نظامی پیش رو باشد. قراردادن سپاه در فهرست تروریستی نباید مسیر ممانعت ایالات متحده از دسترسی ایران به سلاح اتمی را مسدود کند.»