رسانه‌های تاجیکستان به‌ویژه رسانه‌های دولتی بعد از چند سال روابط سرد، سفر دو روزه امامعلی رحمان، رییس‌جمهور این کشور به ایران را نشانه‌ای از بهبود روابط امنیتی و اقتصادی می‌دانند.

رسانه‌های تاجیکستان سفر هشتم خردادماه آقای رحمان به ایران و دیدارش با همتای ایرانی را سفری قابل توجه ارزیابی کرده‌اند.

تاجیکستان به شکل قابل توجهی تلاش‌هایش برای احیای مجدد روابط با ایران را افزایش داده است، مخصوصا در شرایطی که چالش‌های امنیتی در حال ظهور منطقه را تهدید می‌کند. ایران تا سال ۲۰۱۵ و قبل از آنکه روابط تیره شود، بزرگ‌ترین شریک تجاری تاجیکستان بود.

در آن مقطع تاجیکستان اتهام‌های مختلفی علیه ایران مطرح کرد از جمله اینکه ایران در جریان جنگ داخلی ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷ میلادی در زمان جماهیر سابق شوروی از گروه‌های اسلامی مخالف حمایت کرده است. در اواخر سال ۲۰۱۵ میلادی ایران در یک نشست بین‌المللی میزبان محی‌الدین کبیری، رهبر حزب ممنوعه نهضت اسلامی تاجیکستان شد، اقدامی که دوشنبه را عصبانی کرد. در آن زمان رهبر جمهوری اسلامی با محی‌الدین کبیری دیدار کرد.

در مقابل ایران هم تاجیکستان را متهم کرد که به واسطه بابک زنجانی، دلال نفتی، دو میلیارد دلار از دارایی‌های ایران را که در بانک‌های دوشنبه بوده،‌ دزدیده است. تاجیکستان بارها این اتهام‌ها را رد کرده است.

چه کسانی استقبال کردند؟

خبرگزاری خصوصی آسیا-پلاس در گزارشی از نتایج سفر رییس‌جمهوری تاجیکستان به ایران و دیدار با مقام‌های این کشور استقبال کرده است.

نویسنده مقاله نوشته است:‌ «از سال ۲۰۱۹، مخصوصا در بخش‌های امنیتی و دفاعی بهبود قابل توجهی در روابط دو کشور ایجاد شده است. در حالی‌که تاجیکستان به شدت نگران امنیت مرزهایش با افغانستان و قرقیزستان است، همکاری‌های دفاعی اهمیت ویژه‌ای برای این کشور دارد.»

با این حال قاسم بیک‌محمد،‌ کارشناس روابط ایران و افغانستان، اعتقاد دارد که بسیار زود است نتیجه بگیریم روابط دو کشور بهبود یافته است. آقای بیک‌محمد به خبرگزاری آسیا-پلاس گفته است:‌ «هر دو طرف باید از گذشته درس گرفته باشند، باید خط قرمزها و منافع ملی طرف مقابلشان را به رسمیت بشناسند و سعی کنند علیه آن اقدامی نکنند.»

این کارشناس سیاسی تاکید می‌کند که افتتاح ابابیل-۲ در تاجیکستان اقدامی غیرمنتظره در منطقه بود که «پیام مهمی داشت».

کارخانه پهپادسازی ابابیل-۲ اواخر اردیبهشت ماه امسال با حضور مقام‌های ارشد نظامی ایران در تاجیکستان افتتاح شد. پیش از افتتاح این کارخانه هم ملاقات‌های نظامی دیگر در ماه‌های قبل آن انجام شده بود که کارشناسان آنها را نشانه‌ای از «آب شدن یخ روابط» دو کشور توصیف می‌کردند.

به گفته آقای بیک‌محمد با توجه به تازه‌ترین تحولات در منطقه و جهان، برای تاجیکستان بسیار اهمیت دارد که در کنار روسیه و چین، یک متحد و شریک دیگر مانند ایران داشته باشد؛ کشوری که دارای زبان و فرهنگ مشترک است.

در همین حال، سیف‌‌الله مولاجان، استاد تاریخ اقدامات دو کشور را «قدم‌های اساسی برای گشایش فصلی تازه در روابط دو کشور» توصیف کرده است. او می‌گوید: «تحولات در همسایه افغانستان، ناامنی مرزی با قرقیزستان و جنگ اوکراین مرحله‌ای جدید در روابط بین‌الملل پیش آورده که باعث شده بار دیگر دو کشور به هم نزدیک‌تر شوند.»

بختیار خولیکوف، رییس بخش روابط خارجی در مرکز مطالعات استراتژیک، می‌گوید سفر رییس‌جمهور تاجیکستان به ایران نشانه «پایان دوره بی‌ثباتی» در روابط دو کشور است: «در این مرحله، دو کشور باید همکاری خود را در بخش‌های امنیتی سیاسی، لجستیکی و ارتباطات و همین‌طور تجارت اقتصادی گسترش دهند.»

دلایل گرم شدن روابط ایران و تاجیکستان چیست؟

رادیو آزادی که بخش تاجیک رادیو اروپای آزاد در شرق اروپا است، در گزارشی به تحولات اخیر در روابط دو کشور و عواملی پرداخته که باعث «گرم شدن روابط بین ایران و تاجیکستان» شده است.

بر اساس این گزارش، تحلیلگران امید زیادی دارند که دیدارهای متقابل هیات‌های بلندپایه ایران و تاجیکستان روابط دو طرف را بهبود دهد.

به گفته عبدالمالک قدیروف، تحلیلگر سیاسی، دلیل اصلی، بهبود روابط شرایط مرزی با افغانستان است که هم برای تاجیکستان هم ایران تهدیدی جدی به شمار می‌رود و دلیل دوم، اختلاف‌های تاجیکستان با قرقیزستان است.

او می‌گوید: «قرقیزستان از ترکیه سلاح می‌گیرد و از حمایت کشورهای ترک برخوردار است. تاجیکستان نمی‌تواند در این زمینه به مسکو اتکا کند چون روسیه از دخالت در این موضوعات خودداری می‌کند و آن را بحران داخلی می‌داند. بنابراین، ایران تنها شریکی است که در این شرایط می‌تواند از تاجیکستان دفاع کند.»

سهراب ضیا، خبرنگار بی‌بی‌سی در دوشنبه، دلایل نزدیک شدن تاجیکستان به ایران را اینطور برشمرده است:‌ «اول از همه، هم تاجیکستان و هم ایران با روسیه اتحاد استراتژیک دارند؛ کشوری که بیش از صد روز است گرفتار جنگ با اوکراین است. هرچند روسیه یک پایگاه بزرگ نظامی در تاجیکستان دارد، اما ظاهراً از بروز ناآرامی‌های احتمالی در آسیای میانه، یک منطقه تحت نفوذش نگران است. و شاید به این دلیل، فکر می‌کند که بهتر است ایران و تاجیکستان در مرحله کنونی روابط بهتری داشته باشند.»

به گفته سهراب ضیا، بازگشایی کارخانه پهپادسازی ابابیل-۲ در دوشنبه، پاسخی به قرارداد قرقیزستان برای خرید پهپاد بیرق‌دار از آنکارا است.

اهمیت دیگر زمانی دیدار امامعلی رحمان از ایران به تحولات اخیر افغانستان و به قدرت بازگشتن طالبان در این کشور مربوط است که در هر دو کشور بر نگرانی‌های امنیتی بیشتر دامن ‌زده است. به این دلیل، اهمیت خاص روابط ایران با تاجیکستان را در ارتباط با همسایه مشترکشان و طالبان باید در نظر گرفت.

ایران و تاجیکستان در دوران حکومت قبلی طالبان در افغانستان در سال‌های ۱۹۹۶-۲۰۰۱ با این گروه مخالفت داشتند و از ائتلاف شمال به رهبری احمدشاه مسعود حمایت می‌کردند.

'چشم بدخواهان دور باد'

هفته‌نامه خصوصی «پیک» که حامی دولت تاجیکستان است، در سرمقاله‌اش کارشناسان و تحلیلگرانی را که نظرات منفی درباره تلاش تاجیکستان برای نزدیک شدن به ایران داشته‌اند، محکوم کرده است.

احمد ابراهیم، سردبیر هفته‌نامه پیک، نوشته است: «از زمان استقلال تاجیکستان، این پنجمین بار است که این کشور سعی دارد همکاری‌هایش را با ایران توسعه دهد، اما دوباره از طرف بدخواهان تحت فشار است. بدخواهانی که همان موضوعات قدیمی مذهب و افراط‌گرایی را پیش می‌کشند تا احتمال شکل‌گیری روابط سازنده میان دو کشور را از بین ببرند.»

به گفته آقای ابراهیم «بدخواهان» از رسانه‌های جمعی استفاده می‌کنند «تخم اختلاف و مشاجره را بکارند» تا نگذارند روابط دو کشور بهبود یابد.

اما وب‌سایت خبری «پیام» متعلق به مخالفان در اروپا امضای ۱۶ سند همکاری میان ایران و تاجیکستان را به سخره گرفته و نوشته است: «با وجود گمانه‌زنی‌های فراوان در رسانه‌ها و محفل‌های سیاسی درباره «جهش« روابط دو کشور فارسی‌زبان بعد از یک دهه سردی روابط، ۱۰ سند از ۱۶ سند امضا شده، تفاهم‌نامه است» و به گفته این وب‌سایت خبری در شش سند امضا شده دیگر هم «هیچ توافق مهم و چشمگیری دیده نمی‌شود.»

به گزارش رسانه‌ها از جمله ایرنا،‌ خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران، در جریان سفر آقای رحمان با حضور ابراهیم رئیسی، رییس‌جمهور ایران، ۱۷ سند همکاری در ۹ خرداد ۱۴۰۱ در تهران امضا شد که بیشتر آنها تفاهم‌نامه همکاری میان وزرا و مقام‌های دو کشور بود.

رسانه‌های تاجیکستان به‌ویژه رسانه‌های دولتی بعد از چند سال روابط سرد، سفر دو روزه امامعلی رحمان، رییس‌جمهور این کشور به ایران را نشانه‌ای از بهبود روابط امنیتی و اقتصادی می‌دانند.

رسانه‌های تاجیکستان سفر هشتم خردادماه آقای رحمان به ایران و دیدارش با همتای ایرانی را سفری قابل توجه ارزیابی کرده‌اند.

تاجیکستان به شکل قابل توجهی تلاش‌هایش برای احیای مجدد روابط با ایران را افزایش داده است، مخصوصا در شرایطی که چالش‌های امنیتی در حال ظهور منطقه را تهدید می‌کند. ایران تا سال ۲۰۱۵ و قبل از آنکه روابط تیره شود، بزرگ‌ترین شریک تجاری تاجیکستان بود.

در آن مقطع تاجیکستان اتهام‌های مختلفی علیه ایران مطرح کرد از جمله اینکه ایران در جریان جنگ داخلی ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷ میلادی در زمان جماهیر سابق شوروی از گروه‌های اسلامی مخالف حمایت کرده است. در اواخر سال ۲۰۱۵ میلادی ایران در یک نشست بین‌المللی میزبان محی‌الدین کبیری، رهبر حزب ممنوعه نهضت اسلامی تاجیکستان شد، اقدامی که دوشنبه را عصبانی کرد. در آن زمان رهبر جمهوری اسلامی با محی‌الدین کبیری دیدار کرد.

در مقابل ایران هم تاجیکستان را متهم کرد که به واسطه بابک زنجانی، دلال نفتی، دو میلیارد دلار از دارایی‌های ایران را که در بانک‌های دوشنبه بوده،‌ دزدیده است. تاجیکستان بارها این اتهام‌ها را رد کرده است.

چه کسانی استقبال کردند؟

خبرگزاری خصوصی آسیا-پلاس در گزارشی از نتایج سفر رییس‌جمهوری تاجیکستان به ایران و دیدار با مقام‌های این کشور استقبال کرده است.

نویسنده مقاله نوشته است:‌ «از سال ۲۰۱۹، مخصوصا در بخش‌های امنیتی و دفاعی بهبود قابل توجهی در روابط دو کشور ایجاد شده است. در حالی‌که تاجیکستان به شدت نگران امنیت مرزهایش با افغانستان و قرقیزستان است، همکاری‌های دفاعی اهمیت ویژه‌ای برای این کشور دارد.»

با این حال قاسم بیک‌محمد،‌ کارشناس روابط ایران و افغانستان، اعتقاد دارد که بسیار زود است نتیجه بگیریم روابط دو کشور بهبود یافته است. آقای بیک‌محمد به خبرگزاری آسیا-پلاس گفته است:‌ «هر دو طرف باید از گذشته درس گرفته باشند، باید خط قرمزها و منافع ملی طرف مقابلشان را به رسمیت بشناسند و سعی کنند علیه آن اقدامی نکنند.»

این کارشناس سیاسی تاکید می‌کند که افتتاح ابابیل-۲ در تاجیکستان اقدامی غیرمنتظره در منطقه بود که «پیام مهمی داشت».

کارخانه پهپادسازی ابابیل-۲ اواخر اردیبهشت ماه امسال با حضور مقام‌های ارشد نظامی ایران در تاجیکستان افتتاح شد. پیش از افتتاح این کارخانه هم ملاقات‌های نظامی دیگر در ماه‌های قبل آن انجام شده بود که کارشناسان آنها را نشانه‌ای از «آب شدن یخ روابط» دو کشور توصیف می‌کردند.

به گفته آقای بیک‌محمد با توجه به تازه‌ترین تحولات در منطقه و جهان، برای تاجیکستان بسیار اهمیت دارد که در کنار روسیه و چین، یک متحد و شریک دیگر مانند ایران داشته باشد؛ کشوری که دارای زبان و فرهنگ مشترک است.

در همین حال، سیف‌‌الله مولاجان، استاد تاریخ اقدامات دو کشور را «قدم‌های اساسی برای گشایش فصلی تازه در روابط دو کشور» توصیف کرده است. او می‌گوید: «تحولات در همسایه افغانستان، ناامنی مرزی با قرقیزستان و جنگ اوکراین مرحله‌ای جدید در روابط بین‌الملل پیش آورده که باعث شده بار دیگر دو کشور به هم نزدیک‌تر شوند.»

بختیار خولیکوف، رییس بخش روابط خارجی در مرکز مطالعات استراتژیک، می‌گوید سفر رییس‌جمهور تاجیکستان به ایران نشانه «پایان دوره بی‌ثباتی» در روابط دو کشور است: «در این مرحله، دو کشور باید همکاری خود را در بخش‌های امنیتی سیاسی، لجستیکی و ارتباطات و همین‌طور تجارت اقتصادی گسترش دهند.»

دلایل گرم شدن روابط ایران و تاجیکستان چیست؟

رادیو آزادی که بخش تاجیک رادیو اروپای آزاد در شرق اروپا است، در گزارشی به تحولات اخیر در روابط دو کشور و عواملی پرداخته که باعث «گرم شدن روابط بین ایران و تاجیکستان» شده است.

بر اساس این گزارش، تحلیلگران امید زیادی دارند که دیدارهای متقابل هیات‌های بلندپایه ایران و تاجیکستان روابط دو طرف را بهبود دهد.

به گفته عبدالمالک قدیروف، تحلیلگر سیاسی، دلیل اصلی، بهبود روابط شرایط مرزی با افغانستان است که هم برای تاجیکستان هم ایران تهدیدی جدی به شمار می‌رود و دلیل دوم، اختلاف‌های تاجیکستان با قرقیزستان است.

او می‌گوید: «قرقیزستان از ترکیه سلاح می‌گیرد و از حمایت کشورهای ترک برخوردار است. تاجیکستان نمی‌تواند در این زمینه به مسکو اتکا کند چون روسیه از دخالت در این موضوعات خودداری می‌کند و آن را بحران داخلی می‌داند. بنابراین، ایران تنها شریکی است که در این شرایط می‌تواند از تاجیکستان دفاع کند.»

سهراب ضیا، خبرنگار بی‌بی‌سی در دوشنبه، دلایل نزدیک شدن تاجیکستان به ایران را اینطور برشمرده است:‌ «اول از همه، هم تاجیکستان و هم ایران با روسیه اتحاد استراتژیک دارند؛ کشوری که بیش از صد روز است گرفتار جنگ با اوکراین است. هرچند روسیه یک پایگاه بزرگ نظامی در تاجیکستان دارد، اما ظاهراً از بروز ناآرامی‌های احتمالی در آسیای میانه، یک منطقه تحت نفوذش نگران است. و شاید به این دلیل، فکر می‌کند که بهتر است ایران و تاجیکستان در مرحله کنونی روابط بهتری داشته باشند.»

به گفته سهراب ضیا، بازگشایی کارخانه پهپادسازی ابابیل-۲ در دوشنبه، پاسخی به قرارداد قرقیزستان برای خرید پهپاد بیرق‌دار از آنکارا است.

اهمیت دیگر زمانی دیدار امامعلی رحمان از ایران به تحولات اخیر افغانستان و به قدرت بازگشتن طالبان در این کشور مربوط است که در هر دو کشور بر نگرانی‌های امنیتی بیشتر دامن ‌زده است. به این دلیل، اهمیت خاص روابط ایران با تاجیکستان را در ارتباط با همسایه مشترکشان و طالبان باید در نظر گرفت.

ایران و تاجیکستان در دوران حکومت قبلی طالبان در افغانستان در سال‌های ۱۹۹۶-۲۰۰۱ با این گروه مخالفت داشتند و از ائتلاف شمال به رهبری احمدشاه مسعود حمایت می‌کردند.

'چشم بدخواهان دور باد'

هفته‌نامه خصوصی «پیک» که حامی دولت تاجیکستان است، در سرمقاله‌اش کارشناسان و تحلیلگرانی را که نظرات منفی درباره تلاش تاجیکستان برای نزدیک شدن به ایران داشته‌اند، محکوم کرده است.

احمد ابراهیم، سردبیر هفته‌نامه پیک، نوشته است: «از زمان استقلال تاجیکستان، این پنجمین بار است که این کشور سعی دارد همکاری‌هایش را با ایران توسعه دهد، اما دوباره از طرف بدخواهان تحت فشار است. بدخواهانی که همان موضوعات قدیمی مذهب و افراط‌گرایی را پیش می‌کشند تا احتمال شکل‌گیری روابط سازنده میان دو کشور را از بین ببرند.»

به گفته آقای ابراهیم «بدخواهان» از رسانه‌های جمعی استفاده می‌کنند «تخم اختلاف و مشاجره را بکارند» تا نگذارند روابط دو کشور بهبود یابد.

اما وب‌سایت خبری «پیام» متعلق به مخالفان در اروپا امضای ۱۶ سند همکاری میان ایران و تاجیکستان را به سخره گرفته و نوشته است: «با وجود گمانه‌زنی‌های فراوان در رسانه‌ها و محفل‌های سیاسی درباره «جهش« روابط دو کشور فارسی‌زبان بعد از یک دهه سردی روابط، ۱۰ سند از ۱۶ سند امضا شده، تفاهم‌نامه است» و به گفته این وب‌سایت خبری در شش سند امضا شده دیگر هم «هیچ توافق مهم و چشمگیری دیده نمی‌شود.»

به گزارش رسانه‌ها از جمله ایرنا،‌ خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران، در جریان سفر آقای رحمان با حضور ابراهیم رئیسی، رییس‌جمهور ایران، ۱۷ سند همکاری در ۹ خرداد ۱۴۰۱ در تهران امضا شد که بیشتر آنها تفاهم‌نامه همکاری میان وزرا و مقام‌های دو کشور بود.