حرم مطهر؛ جایی که قبل از امام رضا(ع) ساخته شد

وارد حرم که می‌شویم پیش از هرچیز چشممان به ضریحی می‌افتد که مزار امام را در برگرفته است. تا آنجا که ما می‌دانیم این ضریح پنجمین ضریحی است که تاکنون در این مکان نصب شده است. ضریح نخست ضریحی  چوبی با تسمه‌های فلزی و پوششی از صفحات طلا و نقره بود که به سال ۹۵۷ ه. ق به وسیله شاه تهماسب صفوی بر مزار امام نصب شد.

ضریح دوم که از جنس فولاد و آراسته به نگین‌های یاقوت و زمرد بود در سال ۱۱۶۰ ه. ق به وسیله "شاهرخ" نواده نادرشاه وقف مزار علی بن موسی الرضا (ع) شد.

ضریح سوم در زمان فتحعلی شاه قاجار از جنس فولاد ساخته و نصب شد و ضریح چهارم که از آهن و مفرغ بود و با پوششی از طلا و نقره آراسته شده بود در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی بر قبر امام قرار گرفت.

ضریح پنجم که همین ضریح فعلی است با طراحی استاد " محمود فرشچیان" و اجرای استاد " خداداد زاده اصفهانی" در مدت ۷ سال ساخته شد.

این ضریح با ۱۲ تن وزن، ساختاری از چوب و آهن و روکشی از طلا و نقره دارد، بر روی دو کتیبه طلایی آن سوره‌های " انسان" و "یس" به خط استاد " موحد" نوشته شده و سایر خطوط آن نیز دربردارنده آیات و و اسما الهی است.

استاد فرشچیان در طراحی نقوش ضریح از گل‌های پنج و هشت پر استفاده کرده که نمادی است از " خمسه طیبه" و " هشتمین حجت خدا "، همچنین نقش گل آفتابگردان بر ضریح به لقب " شمس‌الشموس" که از القاب امام رضا (ع) است، اشاره دارد.

جالب است بدانید که نصب این ضریح نزدیک به دو ماه طول کشید و سرانجام در روز ۱۶ اسفند سال ۱۳۷۹ همزمان با عید سعید قربان به پایان رسید.

سرداب امام
مدفن واقعی امام رضا (ع) در سردابی است که زیر ضریح قرار دارد، این سرداب مربع شکل بوده که ابعادش به ۲ متر و ۳۰ سانتیمتر می‌رسد و هیچ روزنه‌ای به بیرون ندارد و تنها ورودی آن دریچه‌ای است که داخل ضریح و پایین پای امام قرار گرفته است. دیوار سرداب، ساده و خشتی بوده و روی قبر امام، سنگ مرمری قرار دارد که روی آن نوشته شده" بسم الله الرحمن الرحیم دفن فی هذاالبلد الامین"

قدیمی‌ترین سنگ مزار امام که تاریخ ۵۱۶ هجری قمری را دارد و اکنون در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی در همین سرداب کشف شد.

البته بالای سرداب نیز سنگی بر مضجع امام نهاده‌اند که اصطلاحا به آن صندوق می‌گویند، صندوق پیشین که از سنگ مرمر و مرکب از یازده قطعه بود، با نصب ضریح جدید، برداشته شد و صندوق سنگی دیگری بر جای آن قرار گرفت که از سنگ مرمر یک پارچه است. روی این سنگ آیاتی از قرآن را حجاری کرده‌اند.

ازاره حرم مطهر رضوی 

اگر به پایین دیواره‌های حرم نگاه اندازیم می‌بینیم که سراسر، پوشیده از کاشی‌های آبی رنگ و بسیار قدیمی است. این کاشی‌ها بین ۸۰۰ تا ۹۰۰ سال قدمت دارند و از بهترین نفایس حرم رضوی به شمار می‌روند.

آن بخش از کاشی‌ها که اشکال هشت گوش دارند، به کاشی‌های سنجری معروف هستند و تاریخ نصبشان به دوره سلجوقی باز می‌گردد. روی برخی از آن‌ها نام تعدادی از بانیان ساختمان روضه رضویه درج شده و روی بقیه تا آنجا که کارشناسان خوانده‌اند ۵۳۱ حدیث با خطوط بسیار ریز نوشته شده است.

بالای کاشی‌های هشت گوش کتیبه‌ای حاوی سوره " واقعه" به چشم می‌خورد و بالای آن کتیبه کاشی بسیار نفیس و برجسته‌ای قرار دارد که از کار‌های سال ۶۱۲ و در بردارنده سوره انسان است.

کتیبه علی رضا عباسی

بالای همه کاشی کاری‌ها، کتیبه‌ای از آینه روی زمینه‌ای زرد، زینت‌بخش حرم است که بر آن سوره " جمعه" با خط ثلث " علی رضا عباسی " خوشنویس معروف دوره صفویه نوشته شده است. این کتیبه در اصل روی گچ، کار شده بود، اما هنگام آینه کاری حرم، آینه‌ها را مانند خطوط گچی بریده و روی اصل کتیبه نصب کردند.

آینه کاری حرم

بعد از کتیبه علی رضا عباسی، تمام حفره گنبد، مقرنس‌بندی و آینه‌کاری شده است، این آینه‌ها که بسیار زیبا و درخشنده‌اند، از دوره ناصر الدین شاه قاجار به تزیینات حرم اضافه شده‌اند؛ اما اگر شما بدانید که زیر آن‌ها نقاشی‌های بسیار نفیس اعصار گذشته و گچ بری‌های ظریف دوره صفویه و تذهیب‌های دوره افشاریه دفن شده‌اند، ممکن است از دیدن این شاهکار‌های قجری چندان به وجد نیایید!

نفایس موجود در حرم مطهر امام رضا علیه السلام 

وقتی به دیواره‌های حرم نگاه می‌کنید در چهار طرف، قاب‌هایی را می‌بینید که در آن‌ها اشیای نفیسی مانند شمشیر و خنجر مرصع، تاج مکلل به الماس، گوشواره‌های طلا و مرواریدانشان، سینه ریز الماس، انگشتر برلیان و شمسه مزین به الماس قرار داده شده است. این اشیا از طرف شاهان و صاحب منصبان بزرگ به آستان امام رضا (ع) هدیه شده و برای تزیین حرم در این قاب‌های شیشه‌ای جای گرفته‌اند.

همچنین در جانب غربی حرم یعنی در سمت مسجد بالاسر، درب مرصع کوچکی به چشم می‌آید که از سوی " فتحعلی شاه قاجار" تقدیم شده و در زمان خود در ضریح امام رضا (ع) بوده است. یک بار در سال ۱۲۶۳ ه. ق " محمد حسن خان سالار " که در خراسان علم استقلال برافراشته بود، جواهرات و طلای این در را دزدید تا با آن سکه زند یا به مصرف سپاه خود برساند. " حسام‌الدین سلطان مراد میرزا" که موفق به دفع فتنه سالار شد، از نو در را با طلا پوشاند و با دانه‌های فیروزه و یاقوت و زمرد و لعل زینت کرد.

باشگاه خبرنگاران جوان خراسان رضوی مشهد