وضعیت بحرانی گنبد مسجد شیخ لطف‌الله/تپه اشرف آواره است

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- یزدان روحانی: یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اصفهان که به عنوان یک برند ملی برای ایران در جوامع بین‌المللی مطرح است، بناهای تاریخی و میراث فرهنگی این شهر است. شهری که به عنوان نصف جهان لقب کرده و در آن تعدد زیادی از آثار تاریخی ثبت جهانی و ملی دیده می‌شود.

با این حال اصفهان به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور، در این حوزه مسائل و مشکلات بسیاری دارد. مشکلاتی که برخی از آن‌ها به اختلافات درون استانی و بخش بزرگی از آن به مسائل و مشکلات ملی نظیر کمبود بودجه و اعتبارات برمی‌گردد.

بسیاری از بناهای اصفهان گستره‌ای نه تنها ملی، بلکه جهانی دارند، اما با این وجود آن طور که باید و شاید به مسائل و مشکلات حوزه میراث فرهنگی اصفهان توجه زیادی صورت نگرفته است تا این شهر دچار چالش جدی در بناها و محوطه‌های تاریخی خود باشد. این مشکلات از تجاوزهای گسترده به حریم‌های تاریخی، کمبود اعتبارات برای مرمت و حفاظت و حتی پروژه‌های مرمتی نیمه‌کاره برمی‌گردد که امان شهر را بریده است.

گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و هزار حاشیه

یکی از مهم‌ترین موضوعات میراثی در اصفهان، مرمت پوسته بیرونی گنبد مسجد شیخ لطف‌الله است. مرمتی که با حواشی حدود چهار سال پیش آغاز شد و مرمت تَرک اول از شش ترک آن بسیار جنجالی بود. بسیاری از صاحب‌نظران پس از اتمام مرمت و دو رنگ شدن گنبد، شکل و مدل مرمت را زیر سوال بردند و آن را غیر اصولی دانستند.

بیشتر بخوانید:

• هشدار درباره نفوذ آب به گنبد مسجد شیخ لطف‌الله
• قصه مسجد شیخ لطف‌الله سردراز دارد

با این حال پس از این اتفاقات مرمت ترک دوم نیز به همان مرمت‌گر ترک اول یعنی رحمت‌الله رضایت سپرده شد، اما این استاد طاق‌زن و مرمت‌گر پیشکسوت به دلیل ابتلاء به ویروس کرونا درگذشت تا هزارتوی مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله پیچیده‌تر از قبل شود. در حال حاضر ترک دوم این گنبد ماه‌ها است برداشته و لایه آجری زیرین آن زیر بارش‌های گاه و بی‌گاه زمستانی و بهاری اصفهان رها شده است.

علیرضا جعفری‌زند، باستان شناس و فعال حوزه میراث فرهنگی در این باره به خبرنگار مهر گفت: اولین اولویت اصفهان در حوزه میراث فرهنگی حفظ بناهای موجود است که یکی از حیاتی‌ترین آن‌ها در حال حاضر مسجد شیخ لطف‌الله است. ترکی از گنبد این مسجد که برای مرمت برداشته شده، بدون محافظ و پوشش در زیر باران‌های شدید بهاری اصفهان رها شده است. این بنای ثبت جهانی باید یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های حفاظتی میراث فرهنگی اصفهان باشد.

بازار ناایمن و تهدید حریق روی میدان نقش جهان

محوطه میدان نقش جهان و پیرامون آن شرایط بسیار نامطلوبی را دارد، یکی از مهم‌ترین این فضاهای پیرامونی، بازار اصفهان است که وضعیت ایمنی آن بسیار ناپایدار بوده و دیر یا زود به سرنوشت بازار تبریز دچار خواهد شد. خطر آتش‌سوزی در بازار جز مواردی است که بارها توسط سازمان آتش‌نشانی هشدار داده شده، اما نیاز به یک عزم ملی و همکاری چندین دستگاه و صاحبان سرقفلی برای ساماندهی دارد.

بیشتر بخوانید:

• هشدار! خطر بیخ گوش بازار تاریخی اصفهان

جعفری‌زند با اشاره به بازار اصفهان نیز تاکید کرد: یکی دیگر از اولویت‌های مهم میراث فرهنگی اصفهان، ساماندهی محوطه‌های اطراف میدان نقش جهان است. بازار اصفهان به حال خود رها شده و خطرناک مختلفی از جمله آتش سوزی به دلیل سیم‌کشی و برق‌کشی غیرایمن این مجموعه را تهدید می‌کند. می‌توان گفت رویکرد تشکیلات میراث فرهنگی نسبت به آثار تاریخی بسیار ضعیف است و اغلب آثار به حال خود رها شدند. اصفهان با وجود تمام آثار درجه یک و تراز اولش، حرکت‌های ناچیزی در زمینه حفظ و آثار آن صورت می‌گیرد.

تپه اشرف و حسرت هزاران ساله

بر خلاف تصور عموم، گنجینه تاریخی اصفهان محدود به دوران سلجوقی و صفویه نیست، اگرچه نصف‌جهان در این دوران یکی از مراکز اصلی سیاسی، فرهنگی و هنری آسیا بوده، اما تاریخ شهر به هزاران سال پیش بر می‌گردد. در یکی از نقاط غربی اصفهان و در حاشیه شمالی زاینده‌رود این شهر، تپه‌ای باستانی قرار دارد که به دلیل مشکلات مختلف از جمله مسائل مالی هیچگاه امکان کاوش‌های گسترده در آن فراهم نشده است.

بیشتر بخوانید:

• آثار شهر اشکانی در تپه اشرف اصفهان در معرض خطر نابودی است

جعفری‌زند که تاکنون حدود هفت فصل در تپه اشرف کاوش داشته، درباره اهمیت این پهنه تاریخی اظهار کرد: از طرفی اولویت آثار تاریخی اصفهان نه تنها بناهای ثبتی، بلکه آثار دیگری هستند که از اهمیت بالایی برخوردارند. یکی از این آثار یک تپه چند هزارساله در شهر اصفهان به نام تپه اشرف است. این محوطه نایدیده گرفته شده، حریم آن مورد تجاوز بوده و تبدیل به پیست موتور سواری تبدیل شده است. هیچ همتی برای ایجاد حفاظ و استقرار دکه نگهبانی، مانند دیگر تپه‌های باستانی کشور در این محل وجود ندارد.

وی افزود: تپه اشرف تنها تپه تاریخی اصفهان است که در یکی از بهترین محله‌های شهر هم قرار دارد، اما با این وضعیت موجود تا چند سال آینده هیچ‌چیز از آن باقی نمی‌ماند. وضعیت کنونی تپه اشرف، یک لکه نازیبا در یکی از بهترین خیابان‌های شهر اصفهان ایجاد کرده است. برای اکثر تپه‌های تاریخی ایران بودجه‌های ثابت سالیانه وجود دارد، اما برای تپه اشرف چنین چیزی نیست. فصل هفتم و کاوش آخری که در آن‌جا انجام گرفت نیز یک کاوش اضطراری به همت شرکت آبفا بود که قصد داشت از این محل لوله آب رد کند. تپه اشرف می‌تواند به عنوان بخشی از تاریخچه اصفهان تبدیل به یک برند برای این شهر باشد، اما نادیده گرفته شده است.

فقر موزه‌ای اصفهان

در میان مسائل و مشکلات مرتبط با بناهای تاریخی، اشیا تاریخی اصفهان نیز وضعیت بحرانی دارند. اشیایی که به دلیل محرومیت اصفهان از یک موزه بزرگ تاریخی در انبارها مدفون شدند و به زودی به زباله‌دان تاریخ خواهند رفت. کمبود و ضعف اصفهان در حوزه موزه یکی دیگر از مسائل و مشکلات مهم این شهر است. اگرچه به تازگی موزه‌ای تحت عنوان «موزه هنرهای اصفهان» به همت بنیاد مستضعفان در این شهر ایجاد شده، اما بازهم این موزه پاسخ‌گوی نیاز اصفهان نیست.

جعفری‌زند اعتقاد دارد که اصفهان موزه درخور نام خود ندارد، این باستان شناس تصریح کرد: زمانی که اصفهان خواهرخوانده چند شهر تاریخی مثل فلورانس و سنت‌پترزبورگ شده که ده‌ها موزه بسیار بزرگ دارند، جای تأسف دارد که موزه درخور ندارد. باز به همت بنیاد مستضعفان موزه هنرهای اصفهان ایجاد شد که این موزه نیز یک گالری است. هر گردشگری که وارد این شهر شود، تصور می‌کند این شهر ده‌ها موزه دارد.

این باستان‌شناس ادامه داد: اصفهان ظرفیت بالایی برای ایجاد یک موزه بزرگ دارد، موزه‌ای که اشیایی از اصفهان به خصوص در زمان سلجوقی و صفوی که این شهر در اوج بوده را به نمایش گذارد. متأسفانه در این شهر فقط یک موزه کوچک در رکیب‌خانه و موزه هنرهای اصفهان وجود دارد که یک گالری محسوب می‌شود. سال‌ها است برای تبدیل کارخانه ریسباف به یک موزه بزرگ تلاش‌هایی صورت گرفته، اما این محل هم به حال خود رها شده است.

در آستانه روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی مسائل و مشکلات اصفهان در این حوزه پایانی ندارد و انتظار می‌رود با توجه به رویکرد اعلامی دولت جدید در شعارهای خود توجه به حفظ و حراست از میراث فرهنگی کشور بیشتر شود و گنجینه اصفهان یک ظرفیت بین‌المللی محسوب می‌شود حفظ شود. از طرفی با توجه به سفر رئیس جمهور به اصفهان در روزهای آتی، امید است او در خلال سخنرانی احتمالی خود در میدان نقش‌جهان نگاهی گوشه چشمی به گنبد مسجد شیخ‌لطف الله و بازار اصفهان داشته باشند.