بانویی که از زبان مردان غزل سروده است

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست شناخت‌نامه جهان‌ملک خاتون شیرازی، شاعره شهیر عصر حافظ شیرازی غروب دوشنبه ۲۳ خرداد به میزبانی انجمن زنان پژوهشگر برگزار شد.

نادر کریمیان سردشتی، دبیر علمی همایش پاسداشت سه بانوی پارسی در نشست شناخت‌نامه جهان‌ملک خاتون شیرازی، شاعره شهیر عصر حافظ شیرازی گفت: ما یک برنامه کلی با محوریت سه بانوی شاعره فارسی، یکی رابعه بلخی، دیگر ماه‌ستی گنجوی و جهان‌ملک خاتون شیرازی داریم و قرار است برای آن‌ها هم همایش ملی و هم بین‌الملی برگزار کنیم. دلیل آن هم این است که معمولاً این نوع مطالعات هم متأسفانه در ایران کم‌رنگ است و هم اینکه اهتمام چندانی به آن نمی‌شود.

کریمیان سردشتی ضمن اشاره به بانیان برگزاری همایش ملی و بین‌المللی راجع به این سه بانوی شاعر، اضافه کرد: ما هم فعالیت پژوهشی و هم فرهنگی و هم تبلیغی را آغاز کرده‌ایم و از سوی دیگر من به عنوان دبیر علمی این همایش سعی دارم تولیدات علمی و فرهنگی آن را بیشتر کنم؛ بنابراین درخواستم از محققان و پژوهشگران این است که درباره این سه بانوی شاعر در موضوعات مختلف قلم بزنند و در رونق این همایش نقش داشته باشند.

وی در ادامه به زندگی و آثار جهان‌ملک خاتون شیرازی اشاره کرد و گفت: این بانو یکی از شاعره‌هایی است که متأسفانه ناشناخته است. در حقیقت یکی از مشکلات مطالعات ایران‌شناسی راجع به زنان است و نه فقط جهان‌ملک خاتون، بلکه خیلی از مشاهیر دیگر که افزون بر ۴۰۰ نفر آن‌ها را در فهرست داریم، اصلاً به آن‌ها اهتمام نشده است و این وظیفه ما است که مجدداً در شناخت این مشاهیر تلاش و آن‌ها را معرفی کنیم و با این کار بارقه امیدی در نسل جوان ایجاد کنیم.

دبیر علمی همایش پاسداشت سه بانوی پارسی در ادامه با اشاره به اینکه جهان‌ملک خاتون تک دختر مسعود شاه اینجوی است، اضافه کرد: آل اینجو از خانواده‌های با نفوذ ایالات فارس بودند که در شیراز حکومت داشتند و دیوان سلطانی را اداره می‌کردند.

این پژوهشگر ادبی در بخش دیگر با اشاره به اینکه جهان‌ملک خاتون شیرازی هم‌دوره حافظ شیرازی و عبید زاکانی است، عنوان کرد: این بانوی شاعر با عبید زاکانی مشاعره و مناظره هم داشته است، که خود عبید زاکانی در هزلیات به آن اشاره کرده است.

وی با بیان اینکه جهان‌ملک خاتون شیرازی از لحاظ ادبی از چهار شخصیت تأثیر پذیرفته است، عنوان کرد: این بانوی شاعر بسیار تحت تأثیر سعدی شیرازی بوده است. از شاعران بعدی هم خواجوی کرمانی، سلمان ساوجی و حافظ بیشترین تأثیر را بر شعر ملک‌جهان خاتون داشته‌اند. از آنجا که حافظ هم‌دوره خود او بوده است، حتی به استقبال اشعار حافظ هم رفته و شعرهایی هم وزن و قافیه برخی غزلیات حافظ سروده است. این نشان می‌دهد که این بانوی شاعر با بهترین شعرای عصر خود ارتباط و موانست داشته و از آن‌ها یاد گرفته است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به دیوان جهان‌ملک خاتون شیرازی، عنوان کرد: انصافاً این شخصیت در تاریخ ادبیات ایران بی‌نظیر است چراکه معادل جهان‌ملک خاتون شیرازی با این حجم از کار در تاریخ ادبی نداریم. بالای ۱۵ هزار بیت شعر از او باقی مانده است و بعضی از ابیات او در نسخ خطی (جنگ‌های ادبی و تذکره‌ها و لغت‌نامه‌ها) پراکنده است که باید جمع‌آوری شود.

کریمیان ضمن بیان اینکه خوشبختانه تا به امروز نسخه‌های خطی متقنی از خود دیوان ملک‌جهان خاتون شیرازی برجای است، اضافه کرد: این مسئله نشان می‌دهد یکی از خوشبختی‌های جهان‌ملک خاتون همین است که برخلاف رابعه بلخی و ماه‌ستی گنجوی، دیوان شعر او باقی مانده است. البته بخشی از رباعیات ماه‌ستی گنجوی هم جمع‌آوری شده است، بنده از نظر فن رباعی‌سرایی آن را برتر از رباعیات منسوب به خیام می‌دانم.

سخنران نشست در ادامه گفت‌: جهان‌ملک خاتون شیرازی بیشتر غزل می‌گفته و ۱۴۱۳ غزل، یعنی سه برابر حافظ شیرازی غزل دارد و انصافاً هم غزل‌هایش در اوج بلاغت و فصاحت است و در اصل می‌توان گفت جهان‌ملک خاتون هم از استادان خوبی یاد گرفته و به‌خوبی از آن‌ها اقتباس کرده است و هم ادبیات – چه ادبیات عرب و چه ادبیات فارسی- را به‌خوبی می‌شناسد.

وی با اشاره به استقبال‌های که این بانوی شاعره از برخی غزل‌های حافظ داشته است، افزود: همچنین مانند حافظ شیرازی، صنعت ایهام برجسته‌ترین صنعت ادبی در غزلیات جهان‌ملک خاتون شیرازی است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری همچنین با خوانش یکی از مرثیه‌هایی که جهان‌ملک خاتون شیرازی در سوگ فرزند خود سروده است، گفت: یک نکته در غزلیات جهان‌ملک خاتون برجسته است آن هم اینکه اگر کسی نداند که این اشعار از چه کسی است، فکر می‌کند یک مرد این غزلیات را سروده است. یعنی تماماً از زبان مردان غزل سروده است. به هر یک از غزل‌های او که توجه کنید می‌بینید توصیفات مردانه دارد و این یکی از ویژگی اشعار جهان‌ملک خاتون شیرازی است.

کریمیان سردشتی در پایان عنوان کرد: از جهان‌ملک خاتون شیرازی یک ترجیع‌بند، تقریباً ۱۲ قطعه و رباعیات زیبایی هم برجای مانده است و براساس قرائنی که در دست داریم، این بانوی شاعر تا سال ۷۸۴ زنده بوده اما پیش از حافظ دار فانی را وداع می‌گوید.