«وجودشناسی در مکتب ابن عربی و سنجش آن با قرآن و روایات» منتشر شد

به گزارش خبرنگار مهر، انتشارات دلیل ما کتاب «وجود شناسی در مکتب ابن عربی و سنجش آن با قرآن و روایات» اثر ابراهیم حنیف نیا را در ۲۱۶ صفحه و بهای ۷۵ هزار تومان منتشر کرد. وجود شناسی و تبیین مراحل عالم هستی، پیشینه‌ای دیرینه در تاریخ تفکر اسلامی دارد و هماره مورد توجه انسان در حوزه معرفت شناسی بوده است. هر یک از مشرب‌های فکری بشری در این رابطه، طرحی در انداخته و مطابق با دستگاه معرفت شناسانه خود، نظام خاصی را تعریف کرده‌اند.

در مکتب محی الدین عربی، الگویی معین از مراحل و مراتب وجود، در دو قوس نزولی و صعودی مطرح است که موجودات را ظهور و تجلیات وجود واحد می‌داند؛ و با عنوان مشخص «وحدت شخصیه وجود» از آن یاد می شود. حنیف نیا در این کتاب کوشیده است نظام هستی شناسانه ابن عربی را معرفی و سپس آن را معیار آیات قرآن و روایات معصومین علیهم السلام مورد مقایسه و سنجش قرار دهد.

نظریه وحدت وجود از اساسی‌ترین آموزه‌های تصوف و عرفان اسلامی‌ است. از نگاه عارفان مسلمان، موجود حقیقی تنها خداست و مخلوقات، ظهورات و شئونات آن موجود حقیقی هستند. این اندیشه از همان دوره نخست شکل‌گیری عرفان اسلامی ‌مطرح بوده و با ظهور ابن‌عربی از تبیین‌های دقیق‌تری برخوردار شد و و بن‌مایه اصلی نظام عرفانی وی را تشکیل داد. این نظریه از همان ابتدا مورد نقد عموم فقهای شیعه و همچنین برخی از فیلسوفان و متفکران شد.

به عنوان مثال مقدس اردبیلی در «حدیقه الشیعه» نوشته است: «و علت تداوم این طایفه در کفر و طغیان این است که اینان چون کتب فلاسفه را مطالعه کردند و بر قول افلاطون قبطی و پیروانش اطلاع یافتند، در نهایت گمراهی قول اینان را اختیار کردند و برای آن که کسی گمان نبرد که اینان سارقان مطالب فلاسفه و عقاید مفتضح و فاسد آنانند، ظاهر آن را عوض کرده و در پوششی دیگر نام آن را وحدت وجود نهادند و چون از معنای این عبارت از آنها سئوال می‌شود از باب نیرنگ و خدعه می‌گویند: این معنا قابل بیان نبوده و زبان نمی تواند آن را به تقریر در آورد و تنها با ریاضات و مجاهدتها و در خدمت کملین از مشایخ طریقت قابل فهم است. اینان مردم احمق را با این حرف‌های خود حیران کرده و عمر سفیهان را در فهم و تاویل آنها ضایع کردند و این کفر بزرگ را با تاویلات گوناگون توجیه کردند... و اما آنچه افلاطون قبطی و پیروان او گفته‌اند و این گروه در آن تصرف کرده و آن را وحدت وجود نام نهادند، این است که علت اول هستی را از ذات خویش آفرید پس هر موجودی هم خالق است و هم مخلوق. خداوند آنان را خوار گرداند.»

به عبارتی وحدت وجود تصورش راحت است ولی تصدیقش محال است، چون تصدیقش محال است خیال می‌کنند تصورش سخت است. عمده مخالفان وحدت وجود اعتقاد دارند که چون توحید از آموزه‌های دین مبین اسلام است و وحدانیت خدا با توحید اثبات می‌شود (کما اینکه ائمه معصومین به این کار پرداخته‌اند) بنابراین نباید اعتقادی به نظریه‌هایی چون وحدت وجود داشت که در کنه خود معنای درستی ندارند و با آموزه‌های قرآن و کلام و اخبار ائمه نمی‌خواند.