اثر پژوهش باید از بطن جامعه بگذرد

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، وبینار اثربخشی پژوهش Impact در یک پنل تخصصی با حضور دکتر شقایق حق جوی جوانمرد رئیس مرکز توسعه، ارزیابی تحقیقات معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، دکتر بهروز رسولی عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) و دکتر بهاره یزدی زاده عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار شد.

دکتر رسولی در تعریف اثرگذاری پژوهش گفت: منظور از تاثیر پژوهش یک تغییر واقعی در جهان واقعی است. بخش‌های مختلف از اقتصاد، اجتماع، سیاستگذاری و موضوعات فرهنگی را شامل می شود. از سال‌های دور این بحث ابتدا توسط محققان و در دو دهه گذشته در سطح کشورها مطرح شده است. نهادهای ملی که در این حوزه فعال هستند به این مقوله به صورت ویژه می‌پردازند.

وی افزود: به تناسب دغدغه‌هایی که در سطح ملی مطرح است، موسسات و پژوهشگران هم به این موضوع بسیار علاقه‌مند شدند. مدل‌ها، روش‌های اندازه گیری مختلفی برای آن ابداع شده است. ما با پارادایم اثرگذاری پژوهش روبرو هستیم و خوشبختانه وزارت بهداشت نیز خیلی زود به این مسئله وارد شده است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) گفت: از نظر موسسه ملی بهداشت ایالات متحده، پژوهشی که بتواند اثر قدرتمند ناشی از پژوهش را در بطن جامعه بگذارد، موثر است. موسسه REF انگلستان نیز آن را یک سودمندی و مزیتی که پژوهش می‌تواند بر اجتماع و سیاست عمومی به ارمغان آورد دانسته است. به این معنی که یک تغییر مثبت یا سودمندی که تحقیق می‌تواند خارج از دانشگاه به ارمغان آورد.

در ادامه دکتر یزدی زاده گفت: اثرگذاری پژوهش را سال گذشته در ۱۸ دانشگاه به صورت پایلوت مورد ارزشیابی قرار دادیم. با اینکه بسیاری از پژوهش‌ها در نظام سلامت منجر به تغییرات واقعی در دنیای واقعی شده است بررسی اینکه اثرگذاری چه کارکردی دارد و ما چرا آن را به ارزشیابی‌ دانشگاه‌ها اضافه کردیم نیاز به تبیین دارد.

یزدی زاده با بیان اینکه بررسی اثرات فراآکادمیک در کشورهایی مطرح شده که مشکل بودجه ندارند و تاثیر پژوهش‌ها در ایجاد رفاه در جامعه به قدری است که کشورهای توسعه یافته ابتدا به این حوزه وارد شدند، گفت: نکته اول حمایت طلبی است، باید برای پژوهش و افزایش بودجه حمایت طلبی کنیم همواره با این سوال مواجه بودیم که تاکنون چکار کرده اید؟

وی افزود: نکته دوم پاسخگویی است همینکه هدف را تعیین کردیم باید ببینیم سازمان‌ها چقدر به اهداف پژوهش پاسخگو هستند. کارکرد دیگر ارزیابی اثربخشی نحوه تخصیص منابع به دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی است نکته آخر آنالیز دستاوردهاست که با بررسی اثرات پژوهشی صورت می‌گیرد. اینکه کدام یک از این سه گزینه رو انتخاب کنیم تعیین کننده مدل نهایی است.

دکتر رسولی با بیان اینکه هر تیم پژوهشی از ظن خود از بخش‌هایی از اثرات خودشان نام می برد، گفت: با پژوهش هایی که انجام می‌دهیم فهم اجتماع از آن موضوع افزایش می‌یابد.

وی افزود: بحث دیگر تغییرات و مسائل اقتصادی است که با آن مواجه هستیم. بسیاری نسبت تحقیق را با GDP بررسی می‌کنند. رشد اقتصادی و بهزیستی اقتصادی از جمله مباحثی است که به آن پرداخته می‌شود. بخشی به تولیدات و خدمات مربوط است. مبحث دیگر توسعه زیست محیطی است که در سطح بین‌المللی به آن توجه شده است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با بیان اینکه بسیاری از آثاری که در ادامه پژوهش مورد نظر است، اثرات تکنولوژی است، گفت: پژوهش‌ها چقدر بر توسعه فناوری و تسهیل زندگی ما اثر داشته است؟! برگزاری جلسات آنلاین یکی از مظاهر استفاده از تکنولوژی است. بحث دیگر بهداشت و بهزیستی است چقدر به افراد کمک کردیم که زندگی بهتری داشته باشند.

وی گفت: در مبحث سیاست‌گذاری پژوهش‌ها چقدر کمک کردند تا قانون و سیاست‌های مفیدتر و کاراتری اتخاذ شود. چقدر پژوهش توانسته ظرفیت‌ها را در زمینه‌های مختلف توسعه دهد مثلا در توسعه ظرفیت پژوهشی و آموزشی اثرات آن را همان لحظه مشاهده نمی‌کنیم ولی با تربیت یک دانشجو می‌توانیم در تربیت وزیر آینده کشور مشارکت داشته باشیم.

رسولی در ادامه از اثرات اجتماعی و فرهنگی رشد عقاید یک جامعه و دیگر جنبه های رفتاری و ... نام برد.

حق جوی با بیان اینکه کشورهای توسعه یافته بیشتر به اثرات پژوهش‌هایشان توجه می‌کنند از تاریخچه اثربخشی پژوهش در دنیا پرسید.

یزدی زاده نیز به دو روش کلی برای سنجش اثربخشی پژوهش اشاره کرد و گفت: یکی پژوهش از بالا به پایین است. مثلا در دوسال اخیر چه مبلغی روی پژوهش سرطان هزینه شده است و حالا چه تاثیری بر کنترل بیماری دارد. این روش زودتر در دنیا مطرح شد ولی روش سختی است که تمام منابع ۱۰ سال گذشته را پیدا کنیم. چندان هم طرفدار پیدا نکرد چون نیاز به داده داردو تعیین اینکه تغییر پیش آمده چقدر متاثر از پژوهش‌ها بوده بسیار دشوار است.

وی با روش مطالعه موردی یا بررسی اثرگذاری پژوهش از پایین به بالا اشاره کرد و گفت: این روش بیشتر متداول است چون مشکل ارتباط تحقیق با اثرات را ندارد؛ چارچوب‌های بیشتری هم برای این روش ایجاد شده است. روش دیگری هم هست که ترکیب این دو مدل است و در سطح ملی اثرگذاری پژوهش بررسی شود هنوز طول عمر زیادی ندارد و هنوز در دوران نوزادی است.

رسولی در پاسخ به سوال اینکه اثرگذاری چگونه ایجاد می‌شود و چه اجزائی دارد؟! گفت: در چرخه اثرگذاری مسئله مهم شناسایی یک نیاز واقعی است. پژوهشگر باید بتواند به درستی مسئله را تشخیص بدهد اگر نیاز به درستی شناسایی شد می‌توانیم منتظر اثرگذاری هم باشیم. اکنون نکته دانشگاه‌های ما این است که پژوهشگرها به جای مسئله‌یابی، مسئله سازی می‌کنند. دنبال موضوعاتی می‌رود که نشریات دنیا به آن توجه می‌کنند تا راحت‌تر مقاله اش چاپ شود.

یزدی زاده، افزود: اینکه محقق چگونه یافته‌های خود را در اختیار مخاطب بگذارد نیز اهمیت ویژه دارد. زیرا یک پزشک، سیاست‌گذار و پرستار و .... هر کدام درک متفاوتی از یک موضوع دارند. یک مرحله دیگر، یافته شما باید توسط جامعه شما به کار گرفته شود. البته این در کنترل پژوهشگر نیست فقط می‌تواند آن را به اشتراک بگذارد ولی اینکه به دست صنعت‌گر برسد یا سیاستگذار به یافته‌ها باور پیدا کند و بر مبنای آن تصمیم گیری کند در اختیار پژوهشگر نیست.

وی با طرح این مسئله که آیا سیاستی بر مبنای یافته‌های محقق طرح شد آیا در نهایت سودمند است یا خیر مسئله دیگری است. گفت: پژوهش یک سیستم است هرچقدر محقق تلاش کند ولی این سیستم تمام اجزایش مهیا نباشد نتیجه بخش نخواهد بود. ضمن اینکه جامعه آمادگی پذیرش نتایج تحقیق را داشته باشند.

مسئله مهم بعدی که در این نشست به آن پرداخته شده موضوع چگونگی اندازه گیری اثر گذاری پژوهش بود.

یزدی زاده با بیان اینکه رسیدن به اثرگذاری و ترجمان دانش راه دشواری دارد. یادآور شد: نتیجه پژوهش به خودی خود منجر به تغییر نمی‌شود برای رسیدن به آن باید از مداخلات ترجمان دانش استفاده شود. ترجمان دانش و رویکردی که میخواهیم به اثرگذاری برسیم از زمان طرح سوال مطرح می‌شود.

حق جوی یکی از مهم ترین اهداف این نشست‌ها را گفتمان‌سازی دانست و گفت: تغییر رخ نمی‌دهد مگر وقتی که جامعه علمی با یک گفتمان همراه شوند. موظف هستیم که با بدنه جامعه علمی کشور صحبت کنیم تا مدلهای تغییر بومی شود. او در ادامه پرسید: موانع اندازه‌گیری اثرگذاری پژوهش در دنیا چیست؟

رسولی درباره محدودیتهای سنجش اثرگذاری، گفت: پژوهشی انجام شده و باید ببینیم تا چه زمانی باید منتظر اثرات آن باشیم. شکاف زمانی یکی از موانع است. نسبت دادن مسئله دیگر است. پژوهش انجام می‌شود و GDP هم افزایش می یابد ولی اینکه سنجش چطور آن افزایش را به نتیجه پژوهش نسبت دهیم.

وی گفت: در حوزه اثرگذاری استانداردی وجود ندارد، گاهی، پروژه‌های اثرگذاری به شدت هزینه بر هستند. در مورد پژوهش‌هایی که بین رشته‌ای هستند و اثر چندگانه دارند اندازه‌گیری اثر در حیطه های مختلف دشوار می‌شود. این چالش ها در دنیا مطرح است و هنوز راهکارهای قطعی ندارد.