سلمان رشدی ۷۵ ساله شد؛ مبارزی دائمی در راه آزادی بیان

شخصیت، زندگی و آثار سلمان رشدی با روز ۱۴ فوریه ۱۹۸۹ (۲۵ بهمن ۱۳۶۷) گره خورده است. در این روز آیت‌الله روح‌الله خمینی، رهبر جمهوری اسلامی حکم فتوای اعدام و "قتل واجب" این نویسنده بریتانیایی را داد. علت این حکم فقاهتی خمینی کتاب "آیات شیطانی" سلمان رشدی بود که یک سال پیش از آن منتشر شده بود.

خمینی در متن فتوای خود به اطلاع "مسلمانان غیور سراسر جهان" رسانده است که "مؤلف کتاب «آیات شیطانى» که علیه اسلام و پیامبر و قرآن، تنظیم و چاپ و منتشر شده است، همچنین ناشرین مطلع از محتواى آن، محکوم به اعدام مى باشند". او از مسلمانان "غیور" خواست "تا در هر نقطه که آنان را یافتند، سریعا آن‌ها را اعدام نمایند" و "هر کس در این راه کشته شود، شهید است".

به کانال تلگرام دویچه وله فارسی بپیوندید

حدود دو سال پس از اعلام این فتوا "هیتوشی ایگاراشی" مترجم ژاپنی این اثر سلمان رشدی در یک سوءقصد به قتل رسید. اتوره کاپریولیو، مترجم ایتالیایی و ویلیام نیگارد، ناشر نروژی نیز از سوءقصدهایی که علیه آن‌ها صورت گرفت، با جراحات شدید جان سالم به در بردند.

زندگی با تهدید مرگ

مفهوم "آزادی" به اجبار به کانون زندگی سلمان رشدی راه گشوده است. او سالیان دراز در حفاظت پلیس در مخفیگاه‌های متفاوت به سر برد. از چند سال پیش اما در جامعه حضور علنی دارد.

رشدی در باره زندگی زیر سایه مرگ در اثر خود با عنوان "خودزندگی‌نامه جوزف آنتون" در سال ۲۰۱۲ می‌گوید که ملکه الیزابت دوم به رغم تمام اعتراضات مقامات تهران، در سال ۲۰۰۷ به پاس خدمات ادبی، نشان و لقب "شوالیه" به او اعطا کرد. "جوزف آنتون" نام مستعار سلمان رشدی در مخفیگاه و برگرفته از دو نویسنده محبوب او جوزف کنراد و آنتون چخوف بود.

سلمان رشدی در مصاحبه با دویچه وله در سال ۲۰۱۵ گفته بود: «ما باید از آزادی ارزشمند خود که آن را به سختی به دست آورده‌ایم، دفاع کنیم؛ و اگر مجبور باشیم برای حفظ آن باید بجنگیم.»

او هر چندگاه یکبار دفاعیه‌هایی در باره آزادی بیان داشته است، از جمله پس از سوءقصد خونین به دفتر نشریه طنز "شارلی ابدو" در پاریس که دفاع عاری از انتقادش از هیأت تحریریه و کاریکاتوریست‌های این نشریه به بهای از دست دادن شماری از دوستان او تمام شد. در نمایشگاه بین‌المللی فرانکفورت در سال ۲۰۱۵ که کشور مسلمان اندونزی میهمان افتخاری آن بود، در جشنواره ادبی مونیخ و یا در جشنواره بین‌المللی ادبی برلین نطق‌هایی در دفاع از آزادی بیان ایراد کرد: «آزادی بیان را باید درک و جذب کرد، مانند هوایی که نفس می‌کشیم، همچون امری بدیهی.»

کودکی در بمبئی

سلمان رشدی متولد ۱۹۴۷ در فضای جهان‌وطن و روادار بمبئی رشد کرد که امروز مومبای نام دارد. زمانی گفته بود که کودکی‌اش در هند "انبانی از قصه‌های تخیلی" و "داستان‌هایی درخشان از هر نوع" برای او به ارمغان داشته است.

خانواده‌اش تبار کشمیری داشت و پدرش تاجرش در دهلی به ثروت رسیده بود. از این رو در توان خانواده بود که فرزند خود را در ۱۴ سالگی به یک مدرسه شبانه‌روزی نخبگان بریتانیا بفرستد.

رشدی که ۱۹۶۴ تابعیت بریتانیا را دریافت کرد، برخلاف آن‌که پشتو، زبان مادری او بود، به نگارش ادبی به زبان انگلیسی روی آورد. در "کینگز کالج" کمبریج تاریخ خواند و در کلاس‌های تئاتر شرکت کرد، اما سال ۱۹۶۸ از ادامه تحصیل سر باز زد. بعدها در باره خود گفت: «من یک نماینده نمونه‌وار نسل ۶۸ بودم.»

سلمان رشدی در زمانی که فتوای مرگش از سوی آیت الله خمینی صادر شد

کار حرفه‌ای خود را با خبرنگاری، هنرپیشگی و نگارش متن‌های تبلیغاتی آغاز کرد. چهار سال بعد اما کار در یک آژانس برای او به اشتغالی حاشیه‌ای بدل شد. نخستین رمان تجربی خود را با عنوان "گریموس" منتشر کرد که کمتر مورد توجه قرار گرفت. اما با دومین اثر "بچه‌های نیمه‌شب" به شهرت جهانی رسید. این رمان با موضوع سرنوشت خانواده‌ای در هرج‌ومرج استقلال دولت هند موفق به دریافت جایزه "من-بوکر" شد و در بریتانیا و آمریکا به پرفروش‌ترین آثار رسید.

مبارزه بر سر "حقیقت"

سلمان رشدی در طول سالیان شمار زیادی رمان، جستار و یک خودزندگینامه منتشر کرده است. این آثار به یکسان از کیفیت درخشان ادبی برخوردار نبودند، اما "بچه‌های نیمه‌شب" (۱۹۸۱)، "آیات شیطانی" (۱۹۸۸)، "آخرین آه عرب مغربی" (۱۹۹۵) و "جوزف آنتون" (۲۰۱۲) به آثار کلاسیک ادبیات جهانی پیوسته‌اند.

هیچ‌یک از آثار رشدی، چه در جهان اسلام و چه خارج از آن، عاری از مناقشه نبوده‌اند. برای مثال رمان "خشم" (۲۰۰۱) ماجرای یک پژوهشگر علوم انسانی است که در لندن همسر و فرزند را ترک می‌کند و در نیویورک زندگی جدیدی را می‌آغازد؛ این رمان در بریتانیا و آمریکا نظرات متنافری را برانگیخت.

سلمان رشدی در جشنواره ادبی برلین در سال ۲۰۱۵

سبک نویسندگی رشدی را "رئالیسم جادویی" می‌دانند، که همانا درهم‌تافتگی واقعیت و تخیل است. با این حال او خود را متعهد به "حقیقت" می‌داند و می‌گوید: «ادبیات، در هر سبک خود، رئالیستی یا تخیلی، همواره می‌کوشد شکلی از حقیقت در باره وجود انسانی ارائه دهد.»

"حقیقت" از نگاه او انگاشتی است که خطر فزاینده آن را تهدید می‌کند. این مفهوم در کانون آخرین اثر او نشسته‌اند که مجموعه‌ای از جستارهاست و در آلمان با عنوان "زبان‌های حقیقت" انتشار یافته است.

به کانال اینستاگرام دویچه وله فارسی بپیوندید

حتا در ۷۵ سالگی نیز نشانی از خستگی در این نویسنده دیده نمی‌شود. برعکس، سلمان رشدی هر چند یک بار با پرشوری تمام در مباحثات داغ اجتماعی شرکت می‌کند، هرچند هم که خوشایند او یا دیگران نباشد. او می‌گوید: «حقی به نام دلخور نشدن وجود ندارد.»

 

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  در سال ۲۰۱۵ بیش از ۱۱۰ روزنامه‌نگار نه فقط در کانون‌های بحرانی جهان، بلکه در مناطق آرام مانند فرانسه جان خود را از دست دادند. فرانسه در اروپا با حمله‌ اسلام‌گرایان به دفتر مجله‌ شارلی ابدو در پاریس، یک باره به یکی از نقاط خطرناک برای روزنامه‌نگاران تبدیل ‌شد. ۸ روزنامه‌نگار نشریه شارلی ابدو در یورش به این نشریه کشته شدند. بسیاری در سراسر جهان به این جنایت اعتراض کردند.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  اسلام‌گرایان افراطی پس از انتشار کاریکاتورهای پیامبر اسلام از طرف "شارلی ابدو" تهدید کرده بودند، دفتر این نشریه در پاریس را منفجر خواهند کرد. عکس ساختمان پیشین نشریه "شارلی ابدو" در پاریس را نشان می‌دهد.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  "شارلی ابدو" یک هفته‌نامه فکاهی است که دور جدید انتشار آن از سال ۱۹۹۲ آغاز شده. در این نشریه همواره کاریکاتورهایی از شخصیت‌های مذهبی همه ادیان، سیاستمداران یا افراد سرشناس منتشر می‌شود. کاریکاتوری از ابوبکر بغدادی، رهبر گروه تروریستی "دولت اسلامی" نیز در صفحه توییتر این نشریه منتشر شد.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  در حمله تروریستی به دفتر مجله "شارلی ابدو" در مجموع ۱۲ نفر از جمله سردبیر این نشریه کشته شدند. چهار تن از قربانیان از کاریکاتوریست‌های نامدار فرانسه بودند. در این حمله ۱۱ نفر نیز زخمی شدند. اعلام شد که این سوءقصد خونبارترین حمله تروریستی در فرانسه در دهه‌های اخیر بوده است. آخرین حمله از این دست در اواسط دهه‌ی ۹۰ میلادی از سوی گروه اسلام‌گرای الجزایر صورت گرفت که ۸ کشته و ۱۵۰ زخمی برجای گذاشت.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  سه مرد مسلح به سلاح سنگین روز چهار‌شنبه (۷ ژانویه/ ۱۷ دی) به دفتر نشریه‌ طنز و کاریکاتور "شارلی ابدو" در پاریس حمله کردند.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  به گفته دادستانی، مهاجمان در حالی که لباس سیاه بر تن و ماسک بر چهره داشتند و به سلاح کلاشنیکف و آر پی جی مجهز بودند وارد دفتر مجله در قلب پاریس شدند و نخست در بخش پذیرایی آتش گشودند. سپس به طبقه دوم، جایی که جلسه هیئت تحریریه برگزار می‌شده است شتافتند. ضاربان در آنجا ده تن را به رگبار بسته‌اند که هشت تن آنان روزنامه‌نگار بودند. یک تن میهمان بود. یک پلیس محافظ سردبیر مجله نیز جان خود را از دست داد.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  مهاجمان در جریان فرار دوبار با ماموران گشت پلیس تبادل آتش داشتند. بار نخست کسی مجروح نشد ولی بار دوم پلیسی که مجروح شده و بر زمین افتاده بوده هدف گلوله یکی از مهاجمان قرار گرفت و کشته شد. یک فیلم ویدیویی آماتوری این صحنه‌ها را ضبط کرد. "اعدام بی‌رحمانه" مامور پلیس مجروحی که روی زمین افتاده بود و با شلیک گلوله‌ای به سرش کشته شد، بسیاری را متاثر کرد.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  استفان شربونیه، معروف به "شارب" سردبیر این مجله که طراح کاریکاتور محمد بود، در این حادثه کشته شد. ولینسکی، کابو و تینیو از دیگر کاریکاتوریست‌های کشته‌شده در این حادثه تروریستی بودند.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  واکنش‌ها به این اقدام تروریستی بسیار وسیع بود. در شهرهای مختلف فرانسه و همچنین در بسیاری شهرهای بزرگ جهان از جمله برلین، لندن، نیویورک، سانفرانسیسکو و بوئنوس آیرس گردهمایی‌های عظیمی برای ابراز خشم و انزجار از حمله مرگبار به دفتر نشریه طنز "شارلی ابدو" برگزار شد.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  فرانسوا اولاند، رئيس‌جمهور فرانسه، حمله به نشریه "شارلی ابدو" را "بربریتی استثنایی" خواند و گفت، این اقدام علیه روزنامه‌نگارانی انجام گرفته که همیشه خواسته‌اند نشان دهند در فرانسه امکان دفاع از اندیشه آزاد وجود دارد. به گفته وی فرانسه در چند هفته گذشته مانند "هر کشور دیگری که دوستدار آزادی است"، در معرض تهدیدات تروریستی بوده است. او روز پنجشنبه (۸ ژانویه) را روز عزای ملی در فرانسه اعلام کرد.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  برخی شرکت‌کنندگان برای اعلام همبستگی با قربانیان این حمله، نسخه‌های مختلف مجله شارلی ابدو را در دست داشتند.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  شامگاه چهارشنبه (۷ ژانویه) در شهرهای مختلف فرانسه و همچنین در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان از جمله برلین، لندن، نیویورک، سانفرانسیسکو و بوئنوس آیرس گردهمایی‌های عظیمی برگزار شد. شرکت‌کنندگان در این تجمعات خشم و انزجار خود را از حمله مرگبار به دفتر نشریه طنز "شارلی ابدو" ابراز داشته و همبستگی خود با قربانیان این حمله را به نمایش گذاشتند.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  عبدالکریم لاهیجی، رییس فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر از جمله شرکت‌کنندگان در گردهمایی همبستگی در پاریس بود.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  پس از حمله تروریستی به دفتر نشریه طنز "شارلی ابدو" در روز پنج‌شنبه (۸ ژانویه / ۱۸ دی) عملیات گسترده‌ای در نقاط مختلف فرانسه برای یافتن دو مظنون اصلی متواری کشتار در مجله شارلی ابدو انجام شد.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  سعید و شریف کواشی، دو مهاجم به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در یک چاپخانه یک نفر را به گروگان گرفتند. عملیات پلیس علیه این دو در منطقه "دمارتن" صورت گرفت و با کشته شدن این دو، گروگان آزاد شد.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  محل دیگر عملیات پلیس، یک فروشگاه یهودیان در شرق پاریس بود که در ابتدا گمان می‌‌رفت در آن دستکم شش نفر توسط فردی به نام "آمدی کولیبالی" و دوست دخترش "حیات بومدین" به گروگان گرفته شده باشند. این دو گفته بودند که در صورت اقدام پلیس علیه برادران کواشی، گروگان‌های خود را خواهند کشت.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  جامعه مسلمانان فرانسه و رهبران آن نیز این سوءقصد را محکوم کردند. دلیل بوباکر، رئیس شورای مسلمانان فرانسه (CFCM) ضمن محکوم کردن حمله تروریستی پاریس آن را عملی "فوق‌العاده وحشیانه" خواند که علیه دموکراسی و آزادی بیان صورت گرفته است. وی گفت: «عاملان این حمله نمی‌توانند ادعا کنند که مسلمان واقعی هستند.»

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  سلمان رشدی، نویسنده بریتانیایی‌ هندی‌تبار نیز که از سال‌ها پیش از بیم جان و از جمله در پی فتوای آیت‌الله خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، مخفیانه زندگی می‌کند، حمله مرگبار به دفتر "شارلی ابدو" را محکوم کرد و گفت: «دین نیز مانند دیگر موضوع‌ها شایسته نقد، طعنه، و بی‌احترامی بی‌باکانه ما است.»

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  برلین، پایتخت آلمان، شامگاه چهارشنبه (۷ ژانویه) شاهد برگزاری گردهمایی همبستگی با قربانیان حمله به دفتر نشریه "شارلی ابدو" و مردم فرانسه بود. این مراسم در نزدیکی دروازه معروف براندنبورگ که از نمادهای برلین است، برگزار شد.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  روز پنجشنبه (۸ ژانویه) کارکنان بخش‌های گوناگون دویچه وله گرد هم آمدند تا همبستگی خود را با قربانیان حمله تروریستی به دفتر نشریه "چارلی ابدو" نشان دهند. کارمندان دویچه وله پلاکارت‌هایی که روی آن نوشته شده بود "من شارلی هستم" در دست داشتند.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  هیئت تحریریه ۲۰ نفره نشریه "شارلی ابدو" که در مکانی مخفی فعالیت می‌کند، روز چهارشنیه ششم ژانویه به مناسبت سالگرد این اقدام تروریستی شماره ویژه خود را در یک میلیون نسخه منتشر کرد. بر روی جلد این نشریه تصویر خداوند دیده می‌شود که لباسی خون‌آلود برتن و سلاحی بر دوش دارد.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری فرانسه، در نخستین سالگرد حمله تروریستی به نشریه "شارلی ابدو" در مراسمی به همین منظور در پاریس شرکت کرد و یاد قربانیان این حادثه را گرامی داشت.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  رئیس جمهوری فرانسه به همراه شهردار پاریس لوح گرامی‌داشت کشتگان اقدامات تروریستی یک سال پیش در پاریس را پرده‌برداری کرد.

• یک سال از حمله خونین به دفتر نشریه "شارلی ابدو" در پاریس گذشت

  صبح پنجشنبه (۷ ژانویه/ ۱۷ دی) در نخستین سالگرد حمله اسلام‌گرایان به دفتر مجله طنز شارلی ابدو، مردی با چاقو به یکی از ماموران پاسگاه کلانتری منطقه ۱۸ پاریس حمله کرد. فرد مهاجم با تیراندازی مامور محافظ کلانتری از پای در آمد. مهاجم در زمان ورود به کلانتری، فریاد الله اکبر سر داد و جلیقه‌ای نیز به تن داشت که تصور می‌شد جلیقه انتحاری است.

  نویسنده: AJ