اصلاح یک اشتباه درباره «سنت قاجاری»

دوستی نسبت به نادرستی این برداشت من از سفرای عصر قاجار تذکر داد. تذکرش باعث شد با دقت بیشتری سرگذشت، تحصیلات، تألیفات و قابلیت‌های سفرای عصر قاجار در روسیه، بریتانیا، آلمان، فرانسه و آمریکا را به اجمال بررسی کنم.

الحق و الانصاف در کاربرد مفهوم «سنت قاجاری» خطایی بزرگ کرده‌ام. آن دسته سفرا که من موفق شدم متونی در شرح زندگی و تحصیلات و سابقه‌شان در دیپلماسی بیایم – که اکثریت سفرای آن عصر بودند – اکثریت قاطع‌شان تحصیل‌کرده بودند. بالاخص بعد از تأسیس دارالفنون بیشتر آن‌ها فارغ‌التحصیل دارالفنون بودند و مسلط به حداقل یک زبان خارجی (عمدتا فرانسوی) و تعداد زیادی مسلط به روسی، فرانسوی، انگلیسی و آلمانی. هر آن‌چه من درباره‌شان خواندم، سابقه دیپلماتیک طولانی در سفارتخانه‌های ایران داشتند و اغلب از کارداری و سمت‌های پایین دیپلماتیک تجربه آموخته بودند. برخی صاحب تألیفات مهم تاریخ اندیشه و روشنفکری در ایران هم بودند.

خلاصه خطایی کرده بودم در «سنت قاجاری» خواندن به‌کار گماردن ناشایستگان در سمت‌های دیپلماتیک و سفارت. به این وسیله هم آن اشتباه را اصلاح می‌کنم و هم قدردان جناب محمدعلی بهمنی قاجار پژوهشگر تاریخ هستم که چنین خطایی را تذکر دادند.

* جامعه‌شناس