دستان گشوده اردوغان برای در آغوش کشیدن متهم به قتل خاشقچی

پیش از آنکه جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا سفر منطقه‌ایش به خاورمیانه را آغاز کند، محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی سفری مهم به چند کشور خاورمیانه برنامه‌ریزی کرد. او روز دوشنبه و سه‌شنبه در مصر و اردن بود و روز چهارشنبه هم در آنکارا میهمان رجب طیب اردوغان است.

از سال ۲۰۱۸ تا چند ماه پیش روابط عربستان سعودی و ترکیه تقریباً متشنج بود. قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار سرشناس سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول به دست ماموران امنیتی نزدیک به محمد بن‌سلمان، یک آبروریزی بین‌المللی برای عربستان و پدر و پسری بود که اکنون بر تخت پادشاهی و ولایت‌عهدی تکیه زده‌اند.

خاشقچی، از منتقدان پادشاهی ملک سلمان و ولیعهدی محمد بن سلمان، بود. جامعه اطلاعاتی ایالات متحده به این نتیجه رسید که ولیعهد سعودی احتمالاً دستور قتل ستون‌نویس واشنگتن پست را صادر کرده است. دولت عربستان در ابتدا این حادثه را تکذیب کرد اما بعداً اذعان کرد که مقامات دولتی این قتل را انجام داده‌اند و گفت که ولیعهد شخصاً در این قتل دخالتی نداشته است.

این قتل محکومیت بین‌المللی عربستان سعودی را برانگیخت و باعث شد تا کشورها و شرکت‌های تجاری در سراسر جهان از ولیعهد و دولت او دوری کنند.

اکنون، رهبران بزرگ جهان بار دیگر شروع به استقبال از محمد بن سلمانی کرده‌اند که عملاً پادشاه در سایه عربستان سعودی است. چند هفته دیگر، جو بایدن، دیگر منتقد سرسخت محمد بن سلمان و کارنامه حقوق‌بشری سعودی‌ها هم قرار است به عربستان سفر کند، تا او هم که روابط کشورش را با عربستان در دو سال گذشته به پایین‌ترین سطح ممکن رسانده بود، چرخشی محسوس در سیاست خاورمیانه‌ایش ایجاد کرده باشد.

سفر محمد بن سلمان به ترکیه بخشی از سفر منطقه‌ای او به کشورهای خاورمیانه است که نقطه عطفی در تلاش‌های او برای کسب مقبولیت بین‌المللی است.

در طرف ترکیه‌ای هم رجب طیب اردوغان که به دنبال جذب سرمایه‌هایی است که بتواند به او کمک کند تا اقتصاد متزلزل کشورش را اندکی التیام بخشد.

با توجه به اینکه قیمت نفت در پی حمله روسیه به اوکراین به بالای ۱۰۰ دلار در هر بشکه رسیده است، عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت خام جهان، فعلا جیب پرپولی دارد و این پادشاهی رشد اقتصادی بالایی را هم در سال جاری ثبت کرده است.

ریاض که درخواست‌های ایالات متحده برای افزایش صادرات نفت برای کمک به کاهش قیمت‌ها و کاهش توال مالی و نظامی روسیه را رد کرده است، مدت‌هاست که از ثروت نفتی خود برای گسترش نفوذ خود در سراسر جهان استفاده می‌کند. در ماه مارس، سعودی‌ها ۵ میلیارد دلار در بانک مرکزی مصر سپرده‌گذاری کردند تا به یکی از شرکای اصلی منطقه‌ایشان کمک کنند که به دلیل تبعات بحران اوکراین درگیر سقوط اقتصادی نشود.

رسانه دولتی مصر روز سه شنبه گزارش داد که مصر و عربستان سعودی قراردادهای سرمایه گذاری به ارزش حدود ۸ میلیارد دلار در زمینه‌های زیرساخت، لجستیک، اداره بنادر، صنایع غذایی، دارو، انرژی و فناوری امضا کرده‌اند. این همان چیزی است که اردوغان هم در کاخ ریاست‌جمهوری‌اش در آنکار آرزویش را در سر می‌پروراند.

سفر شاهزاده محمد به ترکیه پس از آن صورت می‌گیرد که وی در ماه‌های اخیر با رهبران بریتانیا و فرانسه دیدارکرد. آن دیدارها هم راه را برای بازگشت او به عرصه بین‌المللی هموار کرد.

محمدبن‌سلمان پس از قتل خاشقچی به ندرت به خارج از عربستان سعودی سفر کرده است و بازدیدهای رسمی خود را محدود به کشورهای عربی همسایه و دوست سعودی کرده بود. او پس از ۲۰۱۸ به آمریکا یا اروپا سفر نکرده و در این مدت به نشست‌های جهانی مهم هم دعوت نشده است، اما انتظار می‌رود اواخر تابستان امسال به یونان و قبرس سفر کند که نشانه دیگری از کاهش فشار جهانی بر او است.

سفر رئیس‌جمهوری آمریکا به ریاض هم به این تغییر سیاست در قبال محمد بن سلمان کمک خواهد کرد. بایدن در زمان کارزارهای انتهابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ از سوابق حقوق بشر عربستان سعودی به تندی انتقاد می‌کرد و زمانی که در کمپین انتخاباتی حضور داشت، با الفاضی تند از سران عربستان به دلیل قتل خاشقچی یاد می‌کرد.

این قتل موجی از محکومیت‌های غربی را برانگیخت که در نتیجه آن روابط خارجی ریاض را پیچیده کرد و تلاش‌های عربستان برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی دشوار شد. این دوره از این نظر مهم بود که اساس برنامه ملک سلمان و پسرش برای عربستان تنوع‌بخشی به اقتصاد و قطع وابستگی به نفت بود.

حال برخی از شرکت‌های بین‌المللی به آرامی اما با احتیاط بازگشته‌اند و به دلیل اصلاحات اقتصادی و اجتماعی که ولیعهد شروع به اجرای آن کرده است، سر از ریاض در آورده‌اند.

اما تغییر سیاست در قبال محمد بن سلمان تنها به آمریکا محدود نیست. اردوغان هم در ابتدا قتل خاشقچی را به شدت محکوم کرد و دولت او مجموعه‌ای از افشاگری‌ها را به رسانه‌ها درز داد که باعث شرمساری و فشار بر شخص محمد بن سلمان شد و شکافی بین دو کشور ایجاد کرد. از جمله فیلم‌های دوربین‌های مداربسته خیابان‌های اطراف کنسولگری که برنامه‌ریزی سعودی‌ها برای قتل خاشقچی و خارج کردن بقایای پیکرش را نشان می‌داد. در سال ۲۰۲۰، دادستان‌های ترکیه ۱۸ سعودی را به قتل متهم کردند، از جمله دو تن از دستیاران ولیعهد.

اما لحن آقای اردوغان از سال گذشته زمانی تغییر کرد که دولت او یک بازنگری گسترده در سیاست خارجی را آغاز کرد که برای بهبود روابط با رقبای خاورمیانه از جمله اسرائیل، امارات متحده عربی و عربستان سعودی طراحی شده بود. فشار برای آشتی با این کشورها پس از اینکه اقتصاد ترکیه دچار بحران ارزی شد و ۴۵ درصد از ارزش لیر از بین رفت، شتاب بیشتری گرفت.

گفته می‌شود دو طرف سعودی و ترک قبل از آنکه بنای دیدار با یکدیگر داشته باشند توافق کرده‌اند دیگر به موضوع خاشقچی اشاره‌ای نکنند.

در ماه آوریل، دادگاهی در استانبول محاکمه مقام‌های امنیتی سعودی را به اتهام قتل خاشقچی متوقف کرد و چند هفته بعد اردوغان، محمد بن سلمان را در اولین سفرش به عربستان سعودی پس از قتل خاشقچی در آغوش گرفت. گروه‌های حقوق بشر هشدار داده‌اند که تصمیم دادگاه ترکیه به امید‌ها برای روشن شدن ابعاد این پرونده پایان می‌دهد و از علنی شدن شواهد کلیدی جلوگیری می‌کند. جسد آقای خاشقچی هرگز پیدا نشد.

سیمون هندرسون، کارشناس حوزه خلیج فارس در موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، معتقد است که محمد بن سلمان اکنون می‌تواند خدمتی بزرگ به اردوغان بکند. سرمایه‌گذاری در ترکیه و خروج این کشور از بحران اقتصادی می‌تواند به حزب عدالت و توسعه کمک کند تا در انتخابات سال آینده بازنده نباشد.

اردوغان همچنین در سال گذشته روابط خود را با امارات متحده عربی، متحد سعودی، به‌عنوان بخشی از تلاش خود برای ترمیم روابط با رقبای سابق خود تجدید کرده است. این منجر به وعده سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری ابوظبی و ۵ میلیارد دلار سوآپ ارزی شد.