سفر بایدن به منطقه لحظه تولد «ناتوی خاورمیانه» خواهد بود؟

ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن روز جمعه ۳ تیرماه گفت که از ایده تشکیل یک ائتلاف نظامی در خاورمیانه بر اساس چارچوب‌های ناتو، حمایت می‌کند.

پادشاه اردن در مصاحبه با CNBC گفت که چنین ائتلافی می‌تواند کشورهای منطقه را به هم نزدیک کند، اما تاکید کرد که بیانیه مأموریت و شرح وظایف چنین ائتلافی باید از ابتدا روشن باشد.

«من مایلم کشورهای بیشتری را در خاورمیانه ببینم که در این ائتلاف قرار گیرند. من یکی از اولین افرادی خواهم بود که ناتوی خاورمیانه را تأیید می‌کنم. اما بیانیه مأموریت و کارکرد این ائتلاف باید بسیار بسیار روشن باشد. در غیر این صورت، همه را گیج می‌کند.»

ملک عبدالله گفت که او کشورش را به عنوان «شریک» ناتو می‌بیند، زیرا اردن از نزدیک با این سازمان همکاری کرده و سربازانش در گذشته «شانه به شانه» با نیروهای ناتو جنگیده‌اند.

عبدالله گفت، علاوه بر همکاری امنیتی و نظامی، ایجاد یک ائتلاف مشترک در خاورمیانه می‌تواند به رفع چالش‌های ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین، به‌ویژه در رابطه با قیمت انرژی و کالا کمک کند. به بیان دیگر اردن از ابتدا بر سر ائتلافی وارد چانه‌زنی شده است که نه تنها ابعاد امنیتی و نظامی که در نقش اتحادیه اقتصادی هم عمل کند.

«همه ما دور هم جمع می‌شویم و می گوییم چگونه می‌توانیم به یکدیگر کمک کنیم؟ که به نظر من برای منطقه بسیار غیرعادی است. اگر من خوب باشم و شما خوب نباشید، من تاوانش را خواهم پرداخت. من امیدوارم آنچه در سال ۲۰۲۲ می‌بینید، این حال و هوای جدید باشد.»

ملک عبدالله به صورت ویژه در مورد تهدیدات ایران برای امنیت منطقه و بحران اسرائیل و فلسطین که به گفته وی هر دوی این موارد پتانسیل ایجاد اختلال در برنامه‌های توسعه در منطقه را دارند، گفت‌وگو کرد.

او گفت: «هیچ کس جنگ نمی‌خواهد، هیچ‌کس خواهان درگیری نیست. باید دید آیا کشورهای منطقه می‌توانند به سمت چشم‌اندازی حرکت کنند که پیشرفت و شکوفایی کشورها را به همراه دارد.»

پیش به سوی محاصره ایران!

اظهارات عبدالله روشن‌‌ترین اظهارات یک رهبر خاورمیانه در مرد ایده تشکیل ائتلافی در خاورمیانه در آینده نزدیک است. روز دوشنبه ۲۰ ژوين/ ۳۰ خرداد بنی گانتز، وزیر دفاع اسرائیل، اعلام کرد اسرائیل به آنچه که او آن را «ائتلاف دفاع هوایی خاورمیانه» (MEAD) نامید، پیوسته است.

ائتلاف دفاع هوایی خاورمیانه یک شبکه دفاع هوایی منطقه‌ای به رهبری ایالات متحده است که اعضای آن اسرائیل و برخی از کشورهای عربی خواهند بود. اگرچه گانتز نام کشورهای عربی را ذکر نکرد، بسیاری از ناظران تصور می‌کنند که این ائتلاف احتمالاً شامل امارات، عربستان سعودی، بحرین، قطر، مصر و اردن خواهد بود.

اما مشخص نیست که این توافق در حال حاضر در چه مرحله‌ای است و تحلیلگران معتقدند شکل‌گیری ائتلاف دفاع هوایی خاورمیانه و هر گونه همکاری دفاعی بیشتر منوط به حل تنش‌های باقی‌مانده میان آمریکا با بازیگران مختلف در منطقه است.

هنگامی که در اوایل ماه ژوئن، برای نخستین بار شایعات در مورد شکل‌گیری ائتلاف دفاع هوایی خاورمیانه منتشر شد، سخنگوی کاخ سفید گفت که ایالات متحده «قویاً از ادغام اسرائیل در منطقه خاورمیانه حمایت می‌کند و این موضوع در اولویت سفر بایدن به اسرائیل خواهد بود.»

به نظر می‌رسد این ائتلاف فعلا یک هدف مشخص دارد: مقابله با ایران. ایران سرمایه‌گذاری زیادی در توسعه زرادخانه موشک‌های بالستیک و کروز و همچنین پهپادهای تهاجمی خود انجام داده است که تقویت سیستم‌های پدافند هوایی و بهبود قابلیت‌های به اشتراک‌گذاری هشدار زودهنگام با همسایگان و ایالات متحده را برای همه مخالفان منطقه‌ای ایران ضروری کرده است.

اگرچه امارات، بحرین، مصر و اردن معاهده صلح با اسرائیل امضا و روابط دیپلماتیک برقرار کرده‌اند، اما هنوز هیچ ائتلاف نظامی رسمی تشکیل نداده و در برنامه‌های همکاری دفاعی شرکت نکرده‌اند. مقام‌های جمهوری اسلامی همواره به کشورهای حوزه خلیج فارس هشدار داده است که حضور نظامی اسرائیل را در این آبراهه تحمل نخواهد کرد.

موانع زیاد و راه دشوار است

هنوز در مرحله‌ای قرار نداریم که بدانیم شکل‌گیری این ائتلاف صرفا در حد همکاری نظامی محدود برای مقابله با تهدید موشکی و پهپادی ایران است یا آنچنان که شاه اردن خواستارش شده، شکل‌گیری یک اتحادیه امنیتی و اقتصادی.

سفر روزهای آینده بایدن به خاورمیانه شاید نقطه‌عطفی برای روشن‌شدن ابعاد این ائتلاف باشد. شکل‌گیری ائتلافی با محدوده عملکرد وسیع هنوز موانع فراوانی بر سر راه دارد. اختلافات داخلی کشورهای عربی و دو دستگی در محور قطر و عربستان گرچه پس از نشست العلای عربستان کمتر شده است ولی همچنان مانعی بزرگ بر سر راه شکل‌گیری یک ائتلاف فراگیر است.

عربستان و اسرائیل هم گرچه مراودات پشت‌پرده و محرمانه را گسترش داده‌اند و عملا بی آنکه اعلام شود، روابطشان را با یکدیگر عادی کرده‌اند ولی عربستان هنوز به صورت رسمی تن به سازش با اسرائیل نداده است و قاعدتا قرارگیری در یک ائتلاف مشترک با کارکردهای وسیع پیش از برداشته شدن این مانع بعید به نظر می‌رسد.

از دیگر سو، دولت بایدن رابطه‌ای به شدت سرد با پادشاهی سعودی داشته است و سطح روابط دو کشور در دو سال گذشته به شکل بی‌سابقه‌ای سقوط کرد. قتل جمال خاشقچی و انتشار برآورد جامعه اطلاعاتی آمریکا در مورد محتمل بودن دست داشتن ولیعهد سعودی در این جنایت، کارنامه این کشور در مورد دیگر موضوعات حقوق بشری و البته اظهارات بایدن علیه عربستان در دوران کارزار انتخاباتی سبب شده است که دو کشور در فاصله‌ای دور از هم قرار بگیرند.

دولت آمریکا در تلاش است تا موانع موجود را از سر راه بردارد. تغییر روش در قبال محمد بن‌سلمان و عربستان سعودی با سفر بایدن به ریاض و حضورش در جلسه شورای همکاری کشورهای خلیج فارس آغاز خواهد شد. اسرائیل هم در تلاش است تا به عربستان اطمینان دهد که گسترش روابط امنیتی با تل‌آویو کمک بزرگی به آن‌ها خواهد بود. عربستان سعودی و امارات متحده عربی زخم‌خورده از موشک‌ها و پهپادهایی هستند که حوثی‌های یمن به سمت شهرها و مراکز اقتصادی‌اش روانه کرده‌اند. شکل‌گیری سازوکاری که بتواند این زخم را بهبود بخشد برای این دو کشور بسیار مهم است.

عربستان فعلا از دو راه این هدف را دنبال می‌کند. گفت‌وگوهای امنیتی با مقام‌های جمهوری اسلامی در بغداد و البته بازکردن درب پشتی برای اسرائیل تا بتواند سیستم پدافند هوایی‌اش را به‌روز کند.

به نظر می‌رسد امارات و عربستان سعودی در حال کار بر روی ایجاد محوری از کشورهای عربی «میانه‌رو» هستند که نسبت به همکاری با اسرائیل در تلاش‌ها برای تقویت امنیت منطقه از جمله دفاع هوایی بازتر باشند. این فعلا ممکن‌ترین سناریو برای تعیین محدوده عملکرد این ائتلاف در منطقه است.