درک متفاوت ایران و غرب از مذاکرات دوحه – «لیست قرمز» ایران که آمریکا تأیید نکرد

یک مقام ارشد آمریکایی در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز گفت، پس از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در دوحه که بدون پیشرفت به پایان رسید، بخت احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران کمتر شده است. این مقام که نام او فاش نشده گفت:

«شما می‌توانید دوحه را در بهترین حالت درجا زدن و در بدترین حالت عقب‌گرد تلقی کنید. اما در این مرحله، درجا زدن برای همه اهداف قابل دستیابی، عقب‌گرد محسوب می‌شود.»

با پادرمیانی، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و به عنوان دستاورد سفر او به تهران و گفت‌وگو با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه و علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، بعد از چند ماه وقفه در مذاکرات وین، دور تازه مذاکرات غیر مستقیم ایران و ایالات متحده آمریکا ۲۸ و ۲۹ ژوئن/۷ و ۸ تیر در دوحه آغاز شد اما بدون نتیجه به پایان رسید.

ایران باید ابتدا با ایران به توافق برسد

 مقام آمریکایی یادشده در مصاحبه با رویترز به جزئیات مذاکرات دوحه که طی آن مقامات اتحادیه اروپا بین دو طرف در حال تلاش برای احیای توافقنامه برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ۲۰۱۵ بودند وارد نشد. این مقام ارشد آمریکایی گفت:

«خواسته‌های مبهم ایرانی‌ها، گشودن مجدد پرونده مسائل حل‌شده و درخواست‌هایی که به وضوح با برجام ارتباطی ندارند، همگی به ما نشان می‌دهد که مذاکره واقعی باید بین ایران و ایران باشد نه بین ایران و ایالات متحده.»

بامداد جمعه یکم ژوئیه/۱۰ تیر در نشست شورای امنیت سازمان ملل نمایندگان قدرت‌های غربی اعلام کردند مسئولیت شکست توافق با ایران است. ایران اما مذاکرات دوحه را مثبت توصیف می‌کند و ایالات متحده را به دلیل ناتوانی در ارائه تضمین توافق مسئول می‌داند. به گزارش خبرگزاری تسنیم شامگاه پنجشنبه ۹ تیر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در تماس تلفنی با شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، معاون نخست وزیر و وزیر خارجه قطر گفت:  

«ارزیابی ما از مرحله اخیر مذاکرات در دوحه مثبت است. تأکید می‌کنم که ما برای رسیدن به توافقی خوب، قوی و پایدار جدی هستیم و در صورت واقع‌بینی آمریکا، توافق دست‌یافتنی است.»

امیرعبداللهیان در ادامه خاطرنشان کرد که ایران «بر ادامه مذاکره تا رسیدن به توافق مبتنی بر واقع‌بینی مصمم است.»

لیست قرمزی که آمریکا تأیید نکرد

وحید جلال‌زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی در سخنانی در برنامه صف اول شبکه خبر جمهوری اسلامی ایران بخشی از جزئیات درخواست‌های ایران در دوحه را افشا کرد. جلال‌زاده گفت:

 «در دو موضوع با آمریکا به نتیجه نرسیدیم: انتفاع اقتصادی یکی از آنهاست و آمریکا حاضر نیست تا پایان دوران بایدن هم به ایران ضمانت بدهد. موضوع پادمان، تضمین‌های ما از آمریکا و لیست قرمز از موارد اختلافی دیگر ما با آمریکاست.»

رئیس کمیسیون امنیت ملی به طور سربسته درباره «لیست قرمز» گفت:

«در مذاکرات به لیستی رسیده بودیم اما آمریکا تضمین نداد بعد از توافق افرادی را به لیست قرمز اضافه نکند.»

روشن نیست نام چه کسانی در این فهرست قرار گرفته است. ایران خواهان خروج نام سپاه پاسداران از فهرست گروه‌های تروریستی وزارت امور خارجه آمریکا و لغو تحریم‌های مرتبط با رهبر جمهوری اسلامی و منصوبان اوست.

 مقام ارشد آمریکایی در مصاحبه با رویترز گفت:

«واشنگتن از آغاز مذاکرات در آوریل ۲۰۲۱ به صراحت اعلام کرده است که نمی‌تواند به ایران تضمین حقوقی بدهد که دولت آینده آمریکا به توافق پایبند باشد. ما گفتیم که هیچ راه قانونی وجود ندارد که بتوانیم دولت آینده را مقید کنیم، و بنابراین به دنبال راه‌های دیگری برای آرامش دادن به ایران بودیم. فکر کردیم که این پرونده بسته شده است.»

این مقام ارشد آمریکایی استدلال تهران مبنی بر اینکه واشنگتن مقصر عدم پیشرفت است را رد کرد و گفت «ایالات متحده به تغییرات پیشنهادی اتحادیه اروپا در متن پیش‌نویس توافقی که در جریان مذاکرات گسترده‌تر در ماه مارس به دست آمده بود، پاسخ مثبت داده است، در حالی که ایران موفق نشده به این پیشنهادها پاسخ دهد».

سه قدرت اروپایی هم در بیانیه مشترکی که قبل از برگزاری نشست شورای امنیت صادر شد، اعلام کرده بودند توافق برای احیای کامل برجام از ماه مارس در وین حاصل شده بود، اما ایران از این فرصت استفاده نکرده است. در این بیانیه آمده است:

«متأسفانه در نشستی که در دوحه پایان یافت، ایران به یک فرصت دیگر پشت پا زد و به جای آن، درخواست‌های جدید غیربرجامی، مطالبات فرعی، غیرواقع‌بینانه و به دور از واقعیت را پیش کشید.»

 مقام ارشد آمریکایی رهبر جمهوری اسلامی ایران را مسئول شکست احتمالی توافق دانست و گفت:

«رهبری ایران باید توضیح دهد که چرا به خاطر مسائلی که تغییر مثبتی در زندگی یک ایرانی معمولی ایجاد نمی‌کند، به منافع این توافق پشت کرده است.»

تخمین زده می‌شود که اگر در مارس/فروردین سال جاری توافق احیا شده بود، درآمد ایران تنها از محل صدور نفت دست‌کم بالغ بر ۱۶ میلیارد دلار بود که اکنون مردم ایران در بحران معیشتی کنونی از آن بی‌‌نصیب مانده‌اند.