یک بام و دوهوای حقوق بشر آمریکایی- اروپایی در مواجهه با پناهجویان

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: از پنجم اسفندماه پارسال که بحران اوکراین آغاز شد، بیش از چهار ماه می‌گذرد؛ بحرانی که بر پایه گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، باعث شده در این مدت بیش از ۶.۵ میلیون نفر از این کشور بگریزند.

آنچه که تعجب جهانیان را برانگیخته، رفتار متفاوت و به عبارت دقیق‌تر متناقضِ دول غربی با این جمعیت جنگ‌زده در مقایسه با پناهجویان افغان، عراق، سوریه است؛ مردمی که دلیل عمده ترک وطن شان، همین ماجراجویی و اشغالگری‌های آمریکا و متحدان واشنگتن بود.

نقش رسانه‌های غربی نیز در این میان قابل توجه است و این پرسش به ذهن می‌رسد، وقتی آمریکا فاجعه بشری را در افغانستان، عراق و سوریه به راه می‌انداخت چرا این رسانه‌ها برآشفته نمی‌شدند اما اینک مسائل مرتبط با بحران اوکراین تیتر یک روزنامه‌ها را به خود اختصاص داده‌است؟

آمریکا؛ دلیل اصلی بحران پناهجویی در جهان

وقتی واژگانی چون «جنگ»، «نظامی‌گری»، «اشغال»، «استعمار»، «استثمار» از ذهن می‌گذرد، بلافاصله نام ایالات متحده نیز به ذهن متبادر می‌شود؛ آمریکا کشوری است که حدود ۲۴۰ سال از تاریخ حیاتش می گذرد و در این مدت در ۲۲۲ مورد جنگ، تجاوز و مداخله نظامی مشارکت داشته‌است! این در حالی است که باید ده‌ها کودتای ناکام یا موفق که برخی هرگز فاش نشده‌اند را به این تعداد مداخلات عموسام در امور ملت‌های دیگر افزود.

همزمانی بحران در اوکراین و افغانستان که سیل پناهجویان را از این کشورها روانه غرب کرد، آزمونی برای راستی‌آزمایی حقوق بشر غربی به شمار می‌رفت.

از قانون منع صدور روادید برای کشورهای عمدتاً مسلمان در دولت ترامپ که بگذریم، در دولت بایدن نیز آغوش باز آمریکا برای پناهجویان اوکراینی را شاهد هستیم.

خبرگزاری روسی «اسپوتنیک» به تازگی به سیاست‌های تبعیض‌آمیز آمریکا در پذیرش پناهندگان اشاره کرده و نوشته‌است: دولت بایدن دو ماه پس از آغاز عملیات نظامی ویژه روسیه در این کشور، برنامه ای به نام «اتحاد برای اوکراین» ایجاد کرد که به شهروندان آمریکایی اجازه می داد به افراد آواره از جنگ کمک کنند تا به آمریکا بیایند.

بر پایه گزارش مذکور، برخلاف اکثر برنامه‌های مهاجرتی آمریکا، که در آن رسیدگی به دادخواست‌ها ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول می‌کشد، پرونده‌های اوکراینی طی هفته‌ها یا حتی چند روز به صورت الکترونیکی رسیدگی می‌شوند. بر اساس داده های اداره مهاجرت و شهروندی آمریکا در کمتر از سه ماه به ۳۷ هزار اوکراینی مجوز سفر به آمریکا داده شده است که ۱۱ هزار نفر وارد این کشور شده‌اند.

در مقابل، شاهد دست رد آمریکا بر سینه بیش از ۹۰ درصد پناهجویان افغان هستیم. شبکه خبری «سی بی اس» با استناد بر اسناد و مدارک اداره خدمات شهروندی و مهاجرت (USCIS) آمریکا گزارش کرد که این کشور به طور کلی از ژوئیه ۲۰۲۱ تاکنون بیش از ۴۶ هزار تقاضای پناهندگی را از افغان ها دریافت کرده‌است و هنوز بسیاری از این تقاضاها در حال بررسی هستند.

به گفته مقام‌های آمریکایی، در مجموع تا ابتدای ماه جاری میلادی (ژوئن) فقط به ۴ هزار و ۲۴۶ تقاضا رسیدگی شده که از بین آنها ۲۹۷ مورد پذیرفته شده‌است. هر چند که آمریکا بیش از ۷۰ هزار افغان را که به واشنگتن علیه جنگ با طالبان کمک کرده‌اند، اسکان داده‌ اما با تقاضای بیش از ۹۰ درصد از افرادی که تحت عنوان سازوکار مشروط انسان دوستانه قصد ورود به این کشور را دارند، مخالفت شده‌است.

در بیانیه ائتلاف حقوق بشر تاکید می‌شود که «این وضعیت به ویژه برای زنان و کودکانی که ۸۰ درصد از آوارگان جدید افغان را تشکیل می‌دهند، مخرب بوده‌است زیرا آنها با خطرات محافظتی فزاینده‌ای مانند جدایی خانواده، فشار و آسیب روانی، استثمار و خشونت جنسیتی مواجه هستند.»

این مدعی حقوق بشر حتی در شرایطی که مشکلات اقتصادی چشمگیری گریبان مردم افغانستان را گرفته، حاضر به آزادسازی اموال و دارایی‌هایی بلوکه شده این کشور نیست. ایران نیز که بیشترین پناهجوی افغان را میزبانی می‌کند، تحت شدیدترین تحریم‌های آمریکا قرار دارد که این وضعیت بی‌تردید بر وضعیت افغان‌های مقیم ایران نیز تاثیر خواهد گذاشت.

تفاوت آشکار رفتار آمریکا با پناهجویان افغانی و اوکراینی حتی صدای برخی مقامات قاره سبز را نیز درآورده تا جایی که «کلر دالی» یکی از اعضای پارلمان اروپا زبان به حقیقت باز کرد و گفت: اوکراین مثل افغانستان نیست فقط به این دلیل که طرف تجاوزگر در افغانستان، ایالات متحده بود.

البته این تبعض سیستمی و رفتار دوگانه آمریکا در قبال مهاجران، صرفاً به تبعیض علیه اتباع کشورهای آسیایی و افریقایی محدود نمی‌شود، چند ماه پیش «آندرس مانوئل لوپز اوبرادور» رئیس‌جمهوری مکزیک خطاب به رهبران آمریکا گفت از اینکه کنگره آمریکا با چه سرعتی کمک به اوکراین را تصویب کرد، شگفت‌زده شد. وی در این مورد از تبعیض‌گذاری میان انسان‌هایی که در وضعیت ناگواری قرار دارند انتقاد کرد و گفت: حمایت وعده داده شده به آمریکای مرکزی پس از چهار سال هنوز هم پرداخت نشده‌است.»

رفتار تبعیض‌آمیز مدعی دیگر حقوق بشر

اروپایی‌ها به عنوان متحدان دیرینه آمریکا که با تحرکات و مواضع خود در ایجاد و تشدید بحران‌های خاورمیانه و نیز بحران اوکراین نقش چشمگیری داشته‌اند، اینک خود را در مقابل انبوهی از جمعیت پناهجو می‌بینند که با وجود مشکلات اقتصادی و شیوع بیماری همه‌گیرکرونا داخلی، بناچار باید به آنها پناه دهند.

در زمینه مواجهه قاره سبز با پناهجویان اوکراینی لازم به ذکر است که اتحادیه اروپا با اعطای اقامت موقت به این پناهندگان تا سقف سه سال موافقت کرده‌است. سران بروکسل برای عملی کردن این طرح یکی از مکانیسم‌های خود را برای اولین‌بار فعال کردند تا به شهروندان اوکراینی و خانواده‌هایشان اجازه اقامت، کار، تحصیل و استفاده از رفاه اجتماعی در اتحادیه اروپا دهد.

به گزارش پایگاه خبری «دیزرت»، رومانی، اسلواکی، مجارستان و مولداوی، شرکت‌های هواپیمایی، اتوبوس و قطار، حمل‌ونقل رایگان را به اوکراینی‌هایی که به دنبال اسکان دوباره در کشورهای همسایه هستند، ارائه کرده‌اند؛ اتحادیه اروپا یک دستورالعمل دو دهه‌ای را احیا کرد که به طور خودکار به پناهجویان اجازه می‌دهد حداکثر سه سال در این بلوک ۲۷ کشوری کار کنند و به رفاه دسترسی داشته باشند.

در پیوند با لهستان که حدود نیمی از پناهجویان اوکراینی را در خود جای داده هم این استاندارد دوگانه به چشم می‌خورد. مقام‌های ورشو همواره پناهجویانی را که از کشورهای مسلمان انتقال یافته‌اند، یک تهدید امنیتی توصیف می‌کنند. پارلمان این کشور در تلاش برای جلوگیری از عبور مهاجران از بلاروس در سال گذشته ساخت دیوار مرزی با فناوری پیشرفته ۴۰۷ میلیون دلاری را تصویب کرد.

در مجموع، سیاست مهاجرتی اتحادیه ۲۷ عضوی در جریان بحران اوکراین در برابر پناهجویان خاورمیانه‌ای از سیاست «یک بام و دو هوای» آنها در مواجهه با آوارگان و پناهجویان نشان دارد. حتی نهادهای ناظر بر وضعیت پناهجویان کشورهای اروپایی نیز متهم هستند که در پذیرش پناهجویان از مناطق جنگ‌زده اوکراین، رفتاری به کلی متفاوت در مقایسه با آوارگان جنگ‌های سوریه، عراق و افغانستان نشان داده‌اند.

در جریان بحران سوریه که اروپای شرقی مرزهای خود را بر روی جنگ‌زدگان این کشور بسته‌بود، تصویری از برخورد غیرانسانی یک خبرنگار نژادپرست مجارستانی با پناهجوی سوری بازتاب گسترده‌ای در سطح جهان یافت و نشان داد که بین شعار و عمل غرب در زمینه حقوق بشر فرسنگ‌ها فاصله وجود دارد.

رفتار تبعیض‌آمیز تنها به شهروندان و خبرنگاران اروپایی محدود نمی‌شود و در سطح سران نیز شاهد چنین رویکردهای غیراخلاقی و غیرانسانی هستیم.

در همین ارتباط چندی پیش «فخرالدین آلتون» مدیر ارتباطات نهاد ریاست جمهوری ترکیه اظهار کرد: برخی سیاستمداران اروپایی وقتی می‌خواهند به اوکراین اشاره کنند می‌گویند آنها مردمی هستند که از جنگ فرار می‌کنند اما در باره سوریه می‌گویند مردمی هستند که قصد دارند از کانال‌های غیرقانونی وارد اروپا شوند. این دیدگاه پر از تناقض واقعاً تاسف بار است.

در عصر رسانه و ارتباطات جمعی، این نکته بر کسی پوشیده نیست که نه تنها اروپا و آمریکا نماد حمایت از حقوق بشر نیستند بلکه بالعکس، این بازیگران بانی و عامل اصلی بحران پناهجویی در جهان به شمار می‌روند و حقوق بشر فقط ابزاری برای توجیه پیشبرد مانع آنها در نقاط مختلف جهان است.

* حسن شکوهی نسب: تحلیلگر مسائل اروپا و آمریکا