قرارداد آزادگان؛ احتمال از بین رفتن ۳۱ میلیارد بشکه نفت

ذخایر نفت بخش ایرانی این میدان عظیم نفتی مشترک با عراق ۳۳ میلیارد بشکه است؛ اما ضریب بازیافت میدان تنها ۶ درصد است. ضریب بازیافت یعنی میزان نفتی که بصورت طبیعی و با اتکا به فشار خود مخزن قابل استخراج است.

بر اساس این گزارش۶ بانک ایرانی و ۶ شرکت داخلی روز سه‌شنبه، ۱۴ تیرماه در حضور رئیس‌جمهوری تفاهم‌نامه ۷ میلیارد دلاری توسعه میدان آزادگان را امضا کردند.

ستاد اجرایی، بنیاد مستضعفان، قرارگاه خاتم، مپنا و پتروپارس شرکت‌هایی هستند که توسعه این میدان به آنها سپرده شده است.

این میدان عظیم نفتی در حدود ۸۰ کیلومتری غرب و جنوب غرب اهواز و در امتداد مرز ایران و عراق در مساحتی بالغ بر ۱۵۰۰ کیلومترمربع قرار دارد. این میدان بزرگ‌ترین میدان نفتی مشترک ایران و دهمین میدان بزرگ نفتی جهان به‌شمار می‌رود.

جمهوری اسلامی بیش از یک دهه پیش قراردادهای توسعه این میدان عظیم را با شرکت‌های چینی، خصوصا سی‌ان‌پی‌سی، امضا کرد و آن زمان این پروژه به دو بخش آزادگان شمالی و آزادگان جنوبی تقسیم شد و هدف نهایی، تولید روزانه ۷۰۰ هزار بشکه نفت از این میدان مشترک با عراق بود. البته حدود ۲۰ سال پیش نیز قرارداد توسعه این میدان با شرکت "اینپکس" امضا شده بود، اما این شرکت ژاپنی بعد از چند سال معطلی نهایتا پروژه را در اوج تنش‌های ایران با غرب در سال ۲۰۰۸ رها کرد.

شرکت‌های چینی نیز بعد از آن، تنها فاز اول آزادگان شمالی و جنوبی را توسعه دادند و بعد از سال‌ها تاخیر، نهایتا در سالهای ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷ کلا این پروژه را رها کردند و قراردادها لغو شد.

از آن زمان تاکنون ظرفیت تولید این میدان در سطح ۱۹۰ هزار بشکه در روز باقی مانده است و دقیقا معلوم نیست توان واقعی تولید نفت این میدان چقدر است.

امضای توافق‌نامه با شرکتهای زیرمجموعه بیت رهبری، همچنین پتروپارس در حالی است که همین شرکت چهار سال پیش نیز قرارداد توسعه میدان آزادگان را بدون تشریفات و مناقصه امضا کرد، اما هیچ پیشرفتی تاکنون انجام نشد.

بخش عراقی میدان مشترک آزادگان که میدان مجنون نامیده می‌شود روزانه ۲۲۰ هزار بشکه تولید نفت دارد و پارسال توسعه این میدان برای دو برابر کردن سطح تولید آغاز شد. عراق یک دهه زودتر از ایران تولید نفت از این میدان عظیم را با کمک شرکت‌های غربی آغاز کرد.

جواد اوجی وزیر نفت ایران نیز بدون اشاره به ضریب بازیافت ۶ درصدی این میدان گفت که توسعه این میدان ۱۱۵ میلیارد دلار درآمدزایی برای کشور خواهد داشت. این موضوع نشان می‌دهد ایران تنها ۲ میلیارد بشکه از ذخایر ۳۳ میلیارد بشکه‌ای این میدان را می‌خواهد استخراج کند و برنامه‌ای برای افزایش ضریب بازیافت میدان آزادگان ندارد.

وی گفت با سرمایه‌گذاری نزدیک به ۷ میلیارد دلار، ظرفیت تولید این میدان در سال دوم آغاز توسعه و افزایش تولید آن، به ۲۲۰ هزار بشکه و در طی هفت سال آینده، به ۵۷۰ هزار بشکه نفت در روز خواهد رسید.

بدین ترتیب در بهترین حالت، تا سال ۱۴۰۳ احتمالا تولید این میدان به ۲۲۰ هزار بشکه در روز خواهد رسید، در حالی که عراق یک دهه قبل به این میزان از تولید نفت در میدان مشترک مجنون رسیده بود.

به‌گفته اوجی در طرح توسعه این میدان، حفاری بیش از ۴۲۰ حلقه چاه تولیدی و تزریقی، ساخت ۵ منیفولد و نصب ۳۱۵ تا ۳۲۰ هزار کیلومتر خطوط لوله، از سوی شرکت‌های پیمانکاری و سازندگان داخلی انجام خواهد شد.

میادین کهنه و ضریب بازیافت اندک آنها در ایران

ایران بیش از ۸۰۰ میلیارد بشکه ذخایر درجای نفت و میعانات گازی در میادین هیدروکربوری خود دارد، اما ذخایر قابل بازیافت نفت خام ایران تنها ۱۵۷ میلیارد بشکه است؛ موضوعی که در آمارهای بین‌المللی از جمله اوپک و گزارش‌های وزارت نفت نیز بازتاب یافته است.

ضریب بازیافت برای ذخایر میعانات گازی (نوعی نفت خام فوق سبک که از میادین گازی تولید می‌شود) بیشتر است.

پارسال مرکز پژوهش‌های مجلس طی گزارشی اعلام کرد می‌گوید ضریب بازیافت میادین نفتی ایران در سال ۹۲ نزدیک ۲۹ درصد بود، اما در سال ۹۸ به ۲۷.۵ درصد افت کرده است. به عبارتی، حدود ۷۳.۵ درصد از ذخایر میادین نفتی ایران در حالت طبیعی قابل بازیافت نیست.

از طرفی ۸۰ درصد از میادین فعال نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و بنابر گزارش وزارت نفت، سالانه حدود ۹ درصد از تولید آنها کاسته می‌شود.

بدین ترتیب، میادین فعال نفتی ایران نه تنها با پدیده پیر شدن و افت تولید مواجه هستند، بلکه ضریب بازیافت آنها نیز کاهش یافته است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

ایران برای افزایش ضریب بازیافت میادین نفتی نیاز به تکنولوژی‌های مدرن و همکاری شرکت‌های غربی دارد و اگر بدون توجه به این مسائل، تولید از میادین کهنه ادامه یابد، تنها یک چهارم ذخایر نفتی این میادین قابل استخراج خواهد بود و بقیه احتمالا برای همیشه در دل زمین دفن خواهد شد و هرگز قابل بازیافت نخواهد بود.

کشورهای دیگر با کمک شرکت‌های غربی ضریب بازیافت میادین خود را در زمان لازم افزایش داده و نگران دفن شدن همیشگی ده‌ها میلیارد بشکه ذخایر نفتی در دل زمین و از بین رفتن منابع ملی نیستند.

برای نمونه عربستان ضریب بازیافت نفت از میدان غوار را که بزرگ‌ترین میدان نفتی جهان است و نیمی از تولید نفت عربستان را انجام می‌دهد تا سال ۲۰۱۵ به بالای ۳۰ درصد رساند و در همان سال با جمع‌آوری دی اکسید کربن استخراج شده همراه نفت و تزریق دوباره آن به میدان، گام مهمی برای افزایش ضریب بازیافت میدان غوار به ۵۰ درصد برداشت.

عربستان امیدوار است با طرح‌ها و فناوری‌های مدرن‌تر، ضریب بازیافت این میدان را به ۷۰ درصد هم برساند.

این در حالی است که ایران کماکان با روشهای سنتی مانند تزریق آب و گاز در تلاش است تا شدت افت تولید نفت میادین کهنه خود را کاهش دهد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

ایران بعد از ونزوئلا، عربستان و کانادا بیشترین ذخایر نفت جهان را در اختیار دارد و مقامات ایران طی دهه‌های گذشته تنها بر حفاری‌های بیشتر برای حفظ سطح تولید نفت اتکا کرده و تلاشی برای افزایش ضریب بازیافت میادین انجام نشده است.

میدان آزادگان جنوبی یکی از سه میدان مشترک ایران با عراق در منطقه غرب کارون است. ایران برخی از این میادین را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کرده است.

ساختار این میادین بسیار پیچیده و نوع نفت آنها عمدتا سنگین است و با تکنولوژی فعلی شرکت‌های ایرانی، تنها ۵ تا ۱۰ درصد از ذخایر ۶۴ میلیارد بشکه‌ای این میادین قابل استخراج است. به عبارتی، حضور شرکت‌های پیشرفته غربی در توسعه این میادین اجتناب‌ناپذیر است.