شکلات محبوب‌ترین خوراکی لذت‌بخش جهان است چنان که روز خاصی در جهان به نام روز شکلات نام‌گذاری شده است. ۷ ژوئیه روز جهانی شکلات است به یادبود روزی که در سال ۱۵۵۰ اولین قنادی در اروپا آغاز به کار کرد.

مردم سراسر جهان عطر و طعم شکلات را می‌پسندند. سالانه در جهان بیش از هفت میلیون تن شکلات می‌خوریم که به معنای نفری یک کیلوگرم در سال است.

اما این شیرینی، نیمهٔ تلخ و تاریکی هم دارد، همچنان که فیلم مستندی به نام "نیمهٔ تاریک شکلات" که در سال ۲۰۱۰ تهیه شده است به آن پرداخت.

صنایع شکلات‌سازی سال‌هاست که برای رعایت مسائل انسانی و اخلاقی و کشاورزی پایدار و جنگل‌زدایی و بهره‌کشی از کودکان در مزارع کاکائو تحت فشار قرار دارد و این همان عرصه‌ٔ تلخی است که این محصول شیرین در آن تولید می‌شود.

صنایع شکلات‌سازی در برابر این مسائل چه واکنشی نشان می‌دهند؟ آنها در پاسخ مسائلی تلخ و تیره که بر کسب‌و‌کار بسیار سودآور‌شان سایه افکنده است، چه می‌گویند؟

کشاورزی پایدار: شکلات از کجا می‌آید؟

یکی از اصلی‌ترین مسايلی که صنایع شکلات‌سازی با آن رو‌به‌رو هستند دانه‌های کاکائوست، مادهٔ خام اصلی شکلات که چندان فراوان نیست.

درخت کاکائو گیاه حساسی است و نیاز به بارش فراوان و حرارت بالا برای رشد دارد و همچنین پوشش جنگلی که آن را از نور شدید و باد حفظ کند. به همین دلیل فقط چند کشور هستند که از مجموعه چنین شرایطی برخوردارند.

بنا بر آمار فائو، سازمان خواروبار جهانی وابسته به سازمان ملل متحد فقط دو کشور در غرب آفریقا، غنا و ساحل عاج، تولیدکننده ٪۵۲ از دانه‌های کاکائوی برداشت‌شده در جهان هستند.

با همراهی باقی کشور‌های منطقه مانند نیجریه و کامرون سهم آفریقا در تولید دانه‌های کاکائو در جهان به حدود ٪۶۹ می‌رسد.

تغییرات اقلیمی و جنگل‌زدایی

دغدغهٔ اصلی، تغییرات اقلیمی است که همانطور که انتظار می‌رود باعث افزایش دما و خشکسالی در غرب آفریقا می‌شود که خبر خوبی برای مزارع کاکائو در این منطقه نیست.

مشکل دیگر جنگل‌زدایی است، تولید‌کنندگان کاکائو بی‌امان مناطق جنگلی را درو می‌‌کنند تا بتوانند مزارع کاکائو را گسترش دهند.

طرفداران محیط‌زیست می‌گویند کشت کاکائو مهم‌ترین عامل بالا رفتن فاجعه‌بار جنگل‌زدایی در ساحل‌عاج بوده است. بنا بر آمار بانک جهانی این کشور در ۵۰ سال گذشته بیش از ٪۸۰ از جنگل‌های خود را از دست داده است، یکی از بالاترین میزان جنگل‌زدایی که در سراسر کرهٔ خاکی رخ داده است. جنگل‌ها هنوز در معرض تهدید شدید قرار دارند. گروه محیط‌زیستی مایتی ارت، مستقر در آمریکا که به کمک داده‌های ماهواره‌ای از میزان جنگل‌زدایی نقشه‌برداری می‌کند، اعلام کرده است که فقط در سال ۲۰۲۰ در این کشور آفریقایی ۴۷۰ کیلومتر‌مربع از جنگل‌ها نابود شده‌ است.

جنگل‌زدایی ارتباط تنگاتنگی با تغییرات اقلیمی دارد که در طولانی‌مدت زندگی کشاورزان منطقه را در معرض تهدید قرار خواهد داد.

دکتر مایکل اودیجی، پژوهشگر یونورسیتی‌کالج لندن که در زمینهٔ صنعت کاکائو در آفریقا تحقیق می‌کند بر این باور است که عوامل اقتصادی باعث ادامهٔ این چرخهٔ نابودگرانه می‌شود.

دکتر اودیجی در گفتگو با بی‌بی‌سی می‌گوید:"کشت کاکائو‌ هزینهٔ زیست‌محیطی سنگینی به طبیعت تحمیل می‌کند. متأسفانه این صنعت ادامه پیدا خواهد کرد چون هزینهٔ تولید کاکائو در جنگل‌های بکر کمتر از علفزار‌هاست و قیمت کاکائو کمتر از آن است که بتوان به صورت پایدار آن را تولید کرد".

اما صنایع شکلات‌سازی می‌گویند تلاش می‌کنند گام‌هایی در جهت بهبود روش‌های تولید کاکائو بردارند.

شرکت عظیم آمریکایی شکلات مارس ، بزرگ‌ترین عرضه‌کنندهٔ شکلات در جهان، به بی‌بی‌سی می‌گوید اقداماتی انجام داده است تا کاکائو به صورت پایدار تولید شود و امید است تا سال ۲۰۲۵ کاکائو به طور کامل "بدون جنگل‌زدایی" تولید شود.

در پاسخی که از طرف شرکت مارس ارسال شده آمده است:"منابع غیر‌قانونی کاکائو هیچ جایی در زنجیرهٔ تولید شرکت مارس ندارند".

شرکت مارس همچنین اعلام کرده است که در برنامهٔ نوآورانهٔ کاکائو و جنگل که به صورت مشارکت با دولت‌های ساحل‌عاج و غنا اجرا می‌شود، شرکت دارد و هدف آن پایان جنگل‌زدایی و حفاظت از مناطق جنگلی در این کشور‌هاست.

بهره‌کشی از کودکان

شواهدی از بهره‌کشی از کودکان (و بزرگسالان) به صورت کار اجباری و بردگی نوین در مزارع کاکائو مشاهده شده است.

اوایل سال ۱۹۹۸، بنیاد کودک سازمان ملل اعلام کرد که کودکان از کشور‌های اطراف به صورت سازماندهی‌شده برای کار در مزارع کاکائو در ساحل‌عاج قاچاق می‌شوند.

بنا بر مدارک سازمان مردم‌نهاد ضد‌برده‌داری جهانی مستقر در بریتانیا این قاچاقچیان هم‌چنان به این کار ادامه می‌دهند.

جسیکا تورنر، سخنگوی سازمان ضد‌برده‌داری جهانی به بی‌بی‌سی می‌گوید:"برآورد می‌کنیم که حداقل۳۰ هزار کودک و بزرگسال در تمام مراکز تولید کاکائو در جهان در شرایط کار اجباری و بردگی قرار داشته باشند".

البته استفادهٔ گسترده از کار کودکان هم معضل دیگری است. کار کودک بنا بر تعریف سازمان جهانی کار هر فعالیتی است که "کودکان را از تجربه‌های دوران کودکی باز دارد" که شامل اختلال و ممانعت از تحصیل و قرار گرفتن در شرایط خطرناک و آسیب‌رسان می‌شود.

در سال ۲۰۲۰، در پژوهشی که در دانشگاه شیکاگو انجام گرفت دریافتند که از هر پنج کودکی که در مناطق کاکائوخیز ساحل‌عاج و غنا زندگی می‌کند دو کودک ناچار به انجام کارهای خطرناکی است که سلامت او را تهدید می‌کند، کارهایی مانند استفاده از ابزار‌های برنده و تیز، شیفت‌های کاری شبانه یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی به‌کاررفته در فعالیت‌های کشاورزی.

صنایع شکلات‌سازی از سال ۲۰۰۱ طبق توافق‌نامه‌ای به‌نام هارکین ـ انگل یا موافقت‌نامهٔ کاکائو قول داده‌اند که به کار کودکان در تولید کاکائو پایان دهند اما تا سال ۲۰۲۰ نتوانستند که به قول خود مبنی بر کاهش ٪۷۰ کار کودکان در ساحل‌عاج و غنا عمل کنند.

بنیاد جهانی کاکائو، سازمانی که بزرگ‌ترین نقش‌آفرینان صنایع کاکائو را زیر پوشش دارد مشکل کار کودکان در این صنعت را می‌پذیرد و اعلام کرده است که فقط در ساحل‌عاج و غنا هنوز حدود ۱،۶ میلیون کودک در کشتگاه‌های کاکائو کار می‌کنند. در وبسایت این بنیاد آمده است "هیچگونه کار اجباری، برده‌داری نوین و قاچاق انسان در چرخهٔ تولید ما جایی ندارد".

این سازمان اعلام کرده است که در تلاش برای "حذف کامل کار کودکان در صنعت کاکائو" است و با سرمایه‌گذاری در برنامه‌های گوناگون توسعهٔ اجتماعی با این موضوع مقابله می‌کند. هم‌چنین ادعا می‌کند که فقط در سال ۲۰۱۹ میزان هزینه‌ای که به این امر اختصاص داده است از تمام بازهٔ زمانی ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۸ بیشتر بوده است.

بی‌بی‌سی برای پاسخ با بنیاد جهانی کاکائو تماس گرفت اما تا زمان انتشار این مطلب پاسخی دریافت نکرد.

آیا برای شکلاتی که می‌خوریم بهای عادلانه‌ای پرداخت می‌کنیم؟

به نظر برپا کنندگان کمپین‌های گوناگون و گفتهٔ برخی افراد در صنعت شکلات‌ برای خرید شکلات بهای عادلانه‌ای پرداخت نمی‌کنیم.

اینکوتا، سازمان مردم‌نهاد مستقر در آلمان که برای آگاهی عمومی کمپین‌هایی با عنوان "بهای عادلانهٔ شکلات" برپا کرده است، می‌گوید قیمتی که به تولید‌کنندگان کاکائو پرداخت می‌شود عامل همهٔ مشکلاتی است که صنایع شکلات‌سازی با آن رو‌به‌روست.

اِویلین بان، مشاور در امور حقوق بشر اینکوتا به بی‌بی‌سی می‌گوید:"کشاورزان کاکائو در فقر شدیدی به‌سر می‌برند و این به طور مستقیم باعث مشکلاتی مانند کار کودکان و جنگل‌زدایی می‌شود".

در سال ۲۰۲۰، کارشناسان تجارت عادلانه برآورد کردند که کشاورزان کاکائو به طور متوسط روزانه فقط ۹۰ سنت درآمد دارند که بسیار کمتر از خط فقر بانک جهانی (روزانه ۱،۹۰ دلار) است.

دکتر مایکل اودیجی می‌گوید:"فقر و تمام مصیبت‌های ناشی از کار به طور عمده بر اثر بهای اندکی است که به کشاورزان کاکائو پرداخت می‌شود".

برپا‌کنندگان کمپین‌های گوناگون مانند اینکوتا و بنیاد فیر‌ ترید بر این باورند که قیمت بازار برای دانه‌های کاکائو باید افزایش پیدا کند تا این شرایط تغییر کند و برخی شرکت‌های شکلات‌سازی به طور رسمی اعلام کردند که به کشاورزان مبلغ بالاتری پرداخت خواهند کرد.

برای مثال شرکت شکلات‌سازی هلندی تونیز چوکولونلی شبکه فعالیت کنشگری علیه کار اجباری در صنعت شکلات را شروع کرده است و اکنون پر‌فروش‌ترین مارک شکلات در این کشور است.

بن گرین‌اسمیت، مدیرنمایندگی این شرکت در بریتانیا به بی‌بی‌سی می‌گوید:"دلیل اصلی بقای ما این است که شکلات را بدون کار و بردگی کودکان تولید می‌کنیم و پرداخت بهای عادلانه‌ (برای کاکائو) اصل مسلم کار ماست".

پرداخت عادلانه به معنای این نیست که مصرف‌کننده ناچار قیمت خیلی بالاتری بپردازد. اینکوتا برآورد کرده است که قیمت یک بسته شکلات صد‌گرمی اگر کشاورزان دستمزد عادلانه برای کار و محصول خود دریافت کنند کمتر از ۲۰ سنت افزایش پیدا می‌کند.

بان از سازمان اینکوتا می‌گوید:"این افزایش چندانی نیست اما باعث دگرگونی اساسی زندگی کشاورزان کاکائو می‌شود".

شکلات محبوب‌ترین خوراکی لذت‌بخش جهان است چنان که روز خاصی در جهان به نام روز شکلات نام‌گذاری شده است. ۷ ژوئیه روز جهانی شکلات است به یادبود روزی که در سال ۱۵۵۰ اولین قنادی در اروپا آغاز به کار کرد.

مردم سراسر جهان عطر و طعم شکلات را می‌پسندند. سالانه در جهان بیش از هفت میلیون تن شکلات می‌خوریم که به معنای نفری یک کیلوگرم در سال است.

اما این شیرینی، نیمهٔ تلخ و تاریکی هم دارد، همچنان که فیلم مستندی به نام "نیمهٔ تاریک شکلات" که در سال ۲۰۱۰ تهیه شده است به آن پرداخت.

صنایع شکلات‌سازی سال‌هاست که برای رعایت مسائل انسانی و اخلاقی و کشاورزی پایدار و جنگل‌زدایی و بهره‌کشی از کودکان در مزارع کاکائو تحت فشار قرار دارد و این همان عرصه‌ٔ تلخی است که این محصول شیرین در آن تولید می‌شود.

صنایع شکلات‌سازی در برابر این مسائل چه واکنشی نشان می‌دهند؟ آنها در پاسخ مسائلی تلخ و تیره که بر کسب‌و‌کار بسیار سودآور‌شان سایه افکنده است، چه می‌گویند؟

کشاورزی پایدار: شکلات از کجا می‌آید؟

یکی از اصلی‌ترین مسايلی که صنایع شکلات‌سازی با آن رو‌به‌رو هستند دانه‌های کاکائوست، مادهٔ خام اصلی شکلات که چندان فراوان نیست.

درخت کاکائو گیاه حساسی است و نیاز به بارش فراوان و حرارت بالا برای رشد دارد و همچنین پوشش جنگلی که آن را از نور شدید و باد حفظ کند. به همین دلیل فقط چند کشور هستند که از مجموعه چنین شرایطی برخوردارند.

بنا بر آمار فائو، سازمان خواروبار جهانی وابسته به سازمان ملل متحد فقط دو کشور در غرب آفریقا، غنا و ساحل عاج، تولیدکننده ٪۵۲ از دانه‌های کاکائوی برداشت‌شده در جهان هستند.

با همراهی باقی کشور‌های منطقه مانند نیجریه و کامرون سهم آفریقا در تولید دانه‌های کاکائو در جهان به حدود ٪۶۹ می‌رسد.

تغییرات اقلیمی و جنگل‌زدایی

دغدغهٔ اصلی، تغییرات اقلیمی است که همانطور که انتظار می‌رود باعث افزایش دما و خشکسالی در غرب آفریقا می‌شود که خبر خوبی برای مزارع کاکائو در این منطقه نیست.

مشکل دیگر جنگل‌زدایی است، تولید‌کنندگان کاکائو بی‌امان مناطق جنگلی را درو می‌‌کنند تا بتوانند مزارع کاکائو را گسترش دهند.

طرفداران محیط‌زیست می‌گویند کشت کاکائو مهم‌ترین عامل بالا رفتن فاجعه‌بار جنگل‌زدایی در ساحل‌عاج بوده است. بنا بر آمار بانک جهانی این کشور در ۵۰ سال گذشته بیش از ٪۸۰ از جنگل‌های خود را از دست داده است، یکی از بالاترین میزان جنگل‌زدایی که در سراسر کرهٔ خاکی رخ داده است. جنگل‌ها هنوز در معرض تهدید شدید قرار دارند. گروه محیط‌زیستی مایتی ارت، مستقر در آمریکا که به کمک داده‌های ماهواره‌ای از میزان جنگل‌زدایی نقشه‌برداری می‌کند، اعلام کرده است که فقط در سال ۲۰۲۰ در این کشور آفریقایی ۴۷۰ کیلومتر‌مربع از جنگل‌ها نابود شده‌ است.

جنگل‌زدایی ارتباط تنگاتنگی با تغییرات اقلیمی دارد که در طولانی‌مدت زندگی کشاورزان منطقه را در معرض تهدید قرار خواهد داد.

دکتر مایکل اودیجی، پژوهشگر یونورسیتی‌کالج لندن که در زمینهٔ صنعت کاکائو در آفریقا تحقیق می‌کند بر این باور است که عوامل اقتصادی باعث ادامهٔ این چرخهٔ نابودگرانه می‌شود.

دکتر اودیجی در گفتگو با بی‌بی‌سی می‌گوید:"کشت کاکائو‌ هزینهٔ زیست‌محیطی سنگینی به طبیعت تحمیل می‌کند. متأسفانه این صنعت ادامه پیدا خواهد کرد چون هزینهٔ تولید کاکائو در جنگل‌های بکر کمتر از علفزار‌هاست و قیمت کاکائو کمتر از آن است که بتوان به صورت پایدار آن را تولید کرد".

اما صنایع شکلات‌سازی می‌گویند تلاش می‌کنند گام‌هایی در جهت بهبود روش‌های تولید کاکائو بردارند.

شرکت عظیم آمریکایی شکلات مارس ، بزرگ‌ترین عرضه‌کنندهٔ شکلات در جهان، به بی‌بی‌سی می‌گوید اقداماتی انجام داده است تا کاکائو به صورت پایدار تولید شود و امید است تا سال ۲۰۲۵ کاکائو به طور کامل "بدون جنگل‌زدایی" تولید شود.

در پاسخی که از طرف شرکت مارس ارسال شده آمده است:"منابع غیر‌قانونی کاکائو هیچ جایی در زنجیرهٔ تولید شرکت مارس ندارند".

شرکت مارس همچنین اعلام کرده است که در برنامهٔ نوآورانهٔ کاکائو و جنگل که به صورت مشارکت با دولت‌های ساحل‌عاج و غنا اجرا می‌شود، شرکت دارد و هدف آن پایان جنگل‌زدایی و حفاظت از مناطق جنگلی در این کشور‌هاست.

بهره‌کشی از کودکان

شواهدی از بهره‌کشی از کودکان (و بزرگسالان) به صورت کار اجباری و بردگی نوین در مزارع کاکائو مشاهده شده است.

اوایل سال ۱۹۹۸، بنیاد کودک سازمان ملل اعلام کرد که کودکان از کشور‌های اطراف به صورت سازماندهی‌شده برای کار در مزارع کاکائو در ساحل‌عاج قاچاق می‌شوند.

بنا بر مدارک سازمان مردم‌نهاد ضد‌برده‌داری جهانی مستقر در بریتانیا این قاچاقچیان هم‌چنان به این کار ادامه می‌دهند.

جسیکا تورنر، سخنگوی سازمان ضد‌برده‌داری جهانی به بی‌بی‌سی می‌گوید:"برآورد می‌کنیم که حداقل۳۰ هزار کودک و بزرگسال در تمام مراکز تولید کاکائو در جهان در شرایط کار اجباری و بردگی قرار داشته باشند".

البته استفادهٔ گسترده از کار کودکان هم معضل دیگری است. کار کودک بنا بر تعریف سازمان جهانی کار هر فعالیتی است که "کودکان را از تجربه‌های دوران کودکی باز دارد" که شامل اختلال و ممانعت از تحصیل و قرار گرفتن در شرایط خطرناک و آسیب‌رسان می‌شود.

در سال ۲۰۲۰، در پژوهشی که در دانشگاه شیکاگو انجام گرفت دریافتند که از هر پنج کودکی که در مناطق کاکائوخیز ساحل‌عاج و غنا زندگی می‌کند دو کودک ناچار به انجام کارهای خطرناکی است که سلامت او را تهدید می‌کند، کارهایی مانند استفاده از ابزار‌های برنده و تیز، شیفت‌های کاری شبانه یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی به‌کاررفته در فعالیت‌های کشاورزی.

صنایع شکلات‌سازی از سال ۲۰۰۱ طبق توافق‌نامه‌ای به‌نام هارکین ـ انگل یا موافقت‌نامهٔ کاکائو قول داده‌اند که به کار کودکان در تولید کاکائو پایان دهند اما تا سال ۲۰۲۰ نتوانستند که به قول خود مبنی بر کاهش ٪۷۰ کار کودکان در ساحل‌عاج و غنا عمل کنند.

بنیاد جهانی کاکائو، سازمانی که بزرگ‌ترین نقش‌آفرینان صنایع کاکائو را زیر پوشش دارد مشکل کار کودکان در این صنعت را می‌پذیرد و اعلام کرده است که فقط در ساحل‌عاج و غنا هنوز حدود ۱،۶ میلیون کودک در کشتگاه‌های کاکائو کار می‌کنند. در وبسایت این بنیاد آمده است "هیچگونه کار اجباری، برده‌داری نوین و قاچاق انسان در چرخهٔ تولید ما جایی ندارد".

این سازمان اعلام کرده است که در تلاش برای "حذف کامل کار کودکان در صنعت کاکائو" است و با سرمایه‌گذاری در برنامه‌های گوناگون توسعهٔ اجتماعی با این موضوع مقابله می‌کند. هم‌چنین ادعا می‌کند که فقط در سال ۲۰۱۹ میزان هزینه‌ای که به این امر اختصاص داده است از تمام بازهٔ زمانی ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۸ بیشتر بوده است.

بی‌بی‌سی برای پاسخ با بنیاد جهانی کاکائو تماس گرفت اما تا زمان انتشار این مطلب پاسخی دریافت نکرد.

آیا برای شکلاتی که می‌خوریم بهای عادلانه‌ای پرداخت می‌کنیم؟

به نظر برپا کنندگان کمپین‌های گوناگون و گفتهٔ برخی افراد در صنعت شکلات‌ برای خرید شکلات بهای عادلانه‌ای پرداخت نمی‌کنیم.

اینکوتا، سازمان مردم‌نهاد مستقر در آلمان که برای آگاهی عمومی کمپین‌هایی با عنوان "بهای عادلانهٔ شکلات" برپا کرده است، می‌گوید قیمتی که به تولید‌کنندگان کاکائو پرداخت می‌شود عامل همهٔ مشکلاتی است که صنایع شکلات‌سازی با آن رو‌به‌روست.

اِویلین بان، مشاور در امور حقوق بشر اینکوتا به بی‌بی‌سی می‌گوید:"کشاورزان کاکائو در فقر شدیدی به‌سر می‌برند و این به طور مستقیم باعث مشکلاتی مانند کار کودکان و جنگل‌زدایی می‌شود".

در سال ۲۰۲۰، کارشناسان تجارت عادلانه برآورد کردند که کشاورزان کاکائو به طور متوسط روزانه فقط ۹۰ سنت درآمد دارند که بسیار کمتر از خط فقر بانک جهانی (روزانه ۱،۹۰ دلار) است.

دکتر مایکل اودیجی می‌گوید:"فقر و تمام مصیبت‌های ناشی از کار به طور عمده بر اثر بهای اندکی است که به کشاورزان کاکائو پرداخت می‌شود".

برپا‌کنندگان کمپین‌های گوناگون مانند اینکوتا و بنیاد فیر‌ ترید بر این باورند که قیمت بازار برای دانه‌های کاکائو باید افزایش پیدا کند تا این شرایط تغییر کند و برخی شرکت‌های شکلات‌سازی به طور رسمی اعلام کردند که به کشاورزان مبلغ بالاتری پرداخت خواهند کرد.

برای مثال شرکت شکلات‌سازی هلندی تونیز چوکولونلی شبکه فعالیت کنشگری علیه کار اجباری در صنعت شکلات را شروع کرده است و اکنون پر‌فروش‌ترین مارک شکلات در این کشور است.

بن گرین‌اسمیت، مدیرنمایندگی این شرکت در بریتانیا به بی‌بی‌سی می‌گوید:"دلیل اصلی بقای ما این است که شکلات را بدون کار و بردگی کودکان تولید می‌کنیم و پرداخت بهای عادلانه‌ (برای کاکائو) اصل مسلم کار ماست".

پرداخت عادلانه به معنای این نیست که مصرف‌کننده ناچار قیمت خیلی بالاتری بپردازد. اینکوتا برآورد کرده است که قیمت یک بسته شکلات صد‌گرمی اگر کشاورزان دستمزد عادلانه برای کار و محصول خود دریافت کنند کمتر از ۲۰ سنت افزایش پیدا می‌کند.

بان از سازمان اینکوتا می‌گوید:"این افزایش چندانی نیست اما باعث دگرگونی اساسی زندگی کشاورزان کاکائو می‌شود".