شینزو آبه، از بقا در قدرت تا ناکامی در تهران

شینزو آبه نخست‌وزیر سابق و معروف ژاپن در اثر یک سوءقصد کشته شد. کارنامه داخلی او در دو سه زمینه بحث‌انگیز بوده‌ است. تلاش او برای میانجی‌گری میان آمریکا و ایران در دوران ترامپ هم در تاریخ برجام نقطه عطفی بوده است. همسر آبه هم همسری غیرمتعارف است.

گرچه حزبش، یعنی حزب لیبرال دمکرات ژاپن از پایان جنگ جهانی دوم تاکنون با یک وقفه سه ساله (۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲) زمام امور ژاپن را در دست داشته ولی کمتر نخست‌وزیری از این حزب توانسته بود بیش از سه چهار سال دوام بیاورد. او ولی ۹ سال در قدرت ماند و در نهایت هم سال ۲۰۲۰ که کنار رفت آن را به بیماری دستگاه گوارشش ربط داد، هر چند که برخی رسوایی‌ها و نیز اختلافات درون حزبی هم نقش کمی در این ماجرا نداشتند.

شینزو آبه در تمامی ۹ سال زمامداریش و قبل و بعد از آن در رویای تغییر قانون اساسی بود. او به خصوص می‌خواست بند ۹ این قانون را تغییر دهد، همان بندی که به دلیل جنایات جنگی ژاپن در جریان جنگ جهانی طوری تنظیم شده که ارتش این کشور را به نام «نیروی دفاع از خود» نامیده است و به آن اجازه نمی‌دهد که ظرفیت‌های پیشبرد جنگ تهاجمی پیدا کند یا در ماموریت‌های خارجی شرکت کند. تغییرات جزیی در این بند البته داده‌اند ولی هسته اصلی این بند همچنان پا برجاست. اکثریت جامعه ژاپن مخالف ایده‌ها و رویای شینزو آبه بود و در مجالس دو گانه هم دستیابی به دو سوم اکثریت میسر نشد.

شینزو آبه صرفا به خاطر این تلاشش معروف خاص و عام نبود، او پیش‌برنده نوعی از برنامه اقتصادی بود که به آبه‌نومی (مخفف آبه و اکونومی) معروف شد و ستون‌‌های اصلی آن را وام‌های ارزان و سرمایه‌گذاری‌های اساسی در زیرساخت‌ها مبتنی بر مقروض کردن بیشتر دولت و نیز تزریق گسترده پول برای رشد تولید و مصرف داخلی و صادرات بود تا درد مزمن اقتصاد ژاپن، یعنی سطح نازل قیمت‌ها و رکود اقتصادی درمان شود. درد تا حدودی درمان شد، ولی قروض دولت هم به اوج رسید. سال ۱۹۹۰ قروض دولت ژاپن ۶۰ درصد تولید ناخالص ملی کشور بود، این رقم روزی که آبه در اوت ۲۰۲۰ از قدرت کنار رفت به ۲۴۰ درصد رسیده بود.

بیکاری البته در نتیجه سیاست‌های پولی و مالی شینزو زیر سه درصد بود، ولی سود و هوده رشد اقتصادی دوره او بر اساس داده‌های آماری ژاپن عمدتا به جیب اغنیا رفت. دستمزدها به طور واقعی سال به سال کاهش یافتند و بخش بزرگی از جمعیت ژاپن می‌بایست ساعات و روزهای بیشتری کار کند تا از پس هزینه‌های زندگی برآید. در محافل اقتصادی ژاپن صحبت از این بود که سیاست‌های شینزو عملا به روندی از «تضعیف خزنده رفاه» در ژاپن رقم دامن زده است.

سفر بحث‌انگیز به تهران

روزی که آبه از قدرت رفت، آخرین برگ کارنامه‌اش برای آن که درآمدهای دولت را افزایش دهد و تا حدودی قروض آن را جبران کند افزایش مالیات غیرمستقیم به میزان دو درصد بود که خود عامل کاهش مصرف شد و به رونق اقتصاد ضربه زد. پیش‌‌تر البته جنگ تجاری میان دولت ترامپ و چین هم اثرات منفی‌اش را بر اقتصاد ژاپن گذاشته بود و نیز اثرات کرونا و عدم اقدام سریع و به موقع دولت شینزو در مقابله با پیامدهای اقتصادی آن. در چنین شرایطی تبلیغات او در در مورد این که توانسته المپیک تابستانی سال ۲۰۲۱ را به ژاپن بیاورد هم چندان موثر واقع نشد و او نهایتا راهی جز استعفاء ندید.

القصه سیاست آبه‌نومی در دنیا به عنوان رفتن تا مرز اتکای حداکثری بر ظرفیت‌ها در استقراض دولت و اعمال لبرال‌ترین سیاست‌های پولی (تزریق پول و وام ارازان به اقتصاد) تلقی می‌شود، سیاستی که گرچه در ابتدا موفق می‌نمود ولی در انتها مبتکر آن را هم از قدرت راند، مبتکری که شخصیت کاریزماتیک داشت و جزو سنگین‌وزنه‌های حزب در تاریخ بعد از جنگ به شمار می‌آمد و همین هم باعث شد که هشت سال بتواند در میان جناح‌‌بندی‌های حزب مانور بدهد و سیاست‌های خود را به رغم مخالفت‌های درون حزبی ادامه دهد.

آبه از قدرت هم که کنار رفت همچنان به عنوان شخصیت محوری حزب باقی ماند و جانشین کنونی‌اش فومیو کیشیدا هم به نوعی از وفاداران و مریدان اوست.

شینزو آبه نامش با تلاش برای میانجی‌گیری میان دولت آمریکا در دوران ترامپ و جمهوری اسلامی هم گره خورده است. در چهل سال پس از انقلاب هیچ‌‌کدام از نخست‌وزیران ژاپن پایشان به ایران باز نشده بود. پدر شینزو آبه، یعنی شینتارو آبه که در سال ۱۳۶۲ وزیر خارجه ژاپن بود در اقدامی برای میانجیگیری بین ایران و عراق در جهت پایان دادن به جنگ میان دو کشور به ایران رفت، ولی ماموریتش ناموفق ماند.

همسری غیرمتعارف

شینزو آبه که مناسبات حسنه‌ای با دونالد ترامپ داشت نیز، در خرداد ۱۳۹۸ در میانجی‌گیری میان تهران و واشینگتن ناموفق ماند و علی خامنه‌ای در دیدار با او با عتاب و خطاب و در رویکردی غیرمتعارف در عرف دیپلماتیک، بر مواضع ضدآمریکایی و ستیزه‌جویانه خود ایستاد. قبل از ورود شنیزو به تهران هم کل رسانه‌ها و محافل نزدیک به هسته سخت قدرت به تبلیغات منفی علیه ماموریت آبه دست زده بودند که «مشغول ماموریتی در خدمت به منافع آمریکاست». حتی در ایام حضور آبه در ایران دو کشتی تجاری ژاپن در دریای عمان مورد حمله قرار گرفتند. آمریکا با اشاره به شواهدی مسئولیت این حملات را متوجه جمهوری اسلامی دانست، ولی ژاپنی‌ها اشاره به عوامل این حملات را در ابهام گذاشتند.

آکی آبه، همسر شینزو آبه هم کمتر از شوهرش در ژاپن مشهور نیست. او که به یک خانوداه ثروتمند تعلق دارد عمدتا به دلیل نقشش به عنوان دی جی و اجراها و گردانندگی برنامه‌های رادیویی مشهور شده است. مخالفت‌ها و نظرات زاویه‌دار او نسبت به برخی از دیدگاه‌ها و رویکردهای همسرش چنان علنی بوده‌اند که در ژاپن به کنایه از او به عنوان «عمده‌ترین اپوزیسیون شینزو آبه» یاد می‌شد. به خصوص مخالفت او با استفاده از انرژی اتمی و نیز تاکیدش بر تامین حقوق همجنسگرایان و لزوم مجاز ساختن حشیش با رویکردهای محافظه‌کارانه همسر و حزب او تطبیق نداشتند.

در ژاپن اقدامات تروریستی دسته‌جات مسلح یا سکت‌های مذهبی امر نادری نبوده است، ولی در تاریخ پس از جنگ جهانی دوم این کشور سابقه نداشته است که سیاستمداری ارشد مورد حمله تروریستی قرار گیرد. کشته‌‌شدن آبه در نتیجه یک سوء‌قصد با هر انگیزه‌ای که باشد این نگرانی را ایجاد کرده که شکاف در جامعه را گسترده کند و به نوعی این بدعت پلشت رهروانی پیدا کند.

این که حزب لیبرال دمکرات ژاپن سنگین‌‌وزن‌ترین چهره خود را در یک سخنرانی تبلیغاتی برای انتخابات میان‌ دوره‌ای مجلس سنا از دست داد نیز شاید که ورود این حزب به دورانی از اختلافات و رقابت‌های داخلی گسترده‌تر شده را رقم زند.