تنش آبی یا حکمرانی بد منابع آبی؟ / روستا‌های بی آب استان مرکزی تاوان سدسازی بی‌رویه را می‌دهند

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، ۱۰۰ روستای استان مرکزی دچار تنش آبی هستند. این خبر را اخیرا مخلص الائمه، استاندار مرکزی اعلام کرده و مانند بسیاری از کارشناسان دیگر مقصر را بخش کشاورزی دانسته است. او گفته که بخش کشاورزی جزو بخش‌های کم بهره ور است و کشاورزان باید اصلاح الگوی مصرف را مدنظر قرار دهند و از کشت صیفی جات به خصوص هندوانه هم جلوگیری شود.

 

منابع آبی در استان مرکزی آنقدر‌ها متنوع نیست. آب در این استان بیشتر از بارش‌های فصلی تأمین می‌شود و آبی که در اثر این بارش‌ها در دل زمین ذخیره شده است. در محدوده این استان ۵ رودخانه جاری است؛ قره چای از ارتفاعات استان همدان سرچشمه می‌گیرد و حدود ۵۴۰ کیلومتر طول دارد. کهریز هم در منطقه شهر اراک جاری است و با اینکه رودخانه‌ای دائمی شناخته می‌شود، در هشت ماه از سال آب بیشتری در آن جریان دارد. کویر میقان میزبان و مقصد آب این رودخانه است.

 

رودهایی که زخم ۲۰ سد را به دوش می‌کشند

رود لهل هم یکی از شاخه‌های اصلی قم رود است که از جنوب گلپایگان سرچشمه می‌گیرد و از کنار خمین رد می‌شود. این رود در دورانی آنقدر پرآب بده که دلیل اصلی جمع شدن مردم و شکل گیری شهر‌ها در منطقه گلپایگان و اطراف آن بوده است و البته حالا دیگر آن اثر گذشته را ندارد. شهرآب در اطراف تفرش قرار دارد و مزلقان هم در بخش نوبران ساوه جاری است. این رودخانه در واقع از ریزآبه‌های قره چای به شمار می‌رود و سالانه ۹۰ میلیون مترمکعب آبدهی دارد. در استان مرکزی یک تالاب هم وجود دارد؛ تالاب میقان که در سال‌های کم باران، خشک است و شبیه کویر می‌شود.

در استان مرکزی ۲۰ سد روی همین منابع آبی محدود قرار گرفته است، سد الغدیر روی رودخانه قره چای احداث شده است. در سامانه شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی، مورد مصرف آب ذخیره شده بیشتر این سد‌ها در بخش خانگی و کشاورزی اعلام شده و تقریبا نامی از صنایع این استان نیست.

 

صنعت پردودِ پرمصرف 

استان مرکزی را استانی صنعتی می‌شناسیم؛ از شاخص‌های آلودگی هوای این استان می‌توان فهمید که صنایع چه فعالیت گسترده‌ای در این استان دارند. پالایشگاه نفت امام خمینی (ره) شازند و پتروشیمی شازند از جمله کارخانه‌های بزرگ این استان هستند. تجهیزات سنگین معدنی و راهسازی در هپکو تولید می‌شود و آذرآب هم در تولید تجهیزات پالایشگاهی حرف اول را در کشور می‌زند. علاوه بر اینها، صنایع بزرگی در حوزه تولید رنگ، شیشه، لاستیک خودرو، الیاف مصنوعی، سنگ ساختمانی و ... در این استان فعالیت می‌کنند و مشخصا هم آب و هوا و هم زیست بوم این استان را تحت تأثیر قرار داده اند.

این در حالی است که اراضی کشاورزی استان مرکزی حدود ۱۹ درصد از کل مساحت استان را گرفته است. شاید بتوان گفت به جز مزرعه آفرینش که در جاده بین اراک و خمین قرار گرفته، مزرعه بسیار بزرگ در این استان فعالیت ندارد. به جز انار ساوه که شهرتی به هم زده، محصولات کشاورزی این استان شامل محصولاتی مانند گندم، جو، آفتابگردان، حبوبات، پنبه، چغندرقند و دیگر صیفی جات است. هنداونه محصول اصلی این استان نیست، با این حال می‌توان گفت که برای هرچه پرآب‌تر شدن میوه انار، نیاز به آبیاری بشتر است. هرچند انار ساوه هم دیگر مانند سابق کشت نمی‌شود و درباره پرمصرف بودن باغ‌های انار هم تردید است.

 

صنایع چه مقدار آب مصرف می‌کنند؟

باوجود منابع آبی کم در استان مرکزی، باز هم اثری از شفافیت در مصرف منابع آبی در این استان نیست. کسی نمی‌داند که مصرف واقعی بخش کشاورزی، صنعت و خانگی چه مقدار است. یا پاسخ به این سوال هم خالی از لطف نیست؛ در استانی که چند رودخانه دائمی دارد، احداث ۲۰ سد جز از بین بردن ذخیره آب‌های زیرزمینی چه اثر دیگری می‌تواند داشته باشد؟