خط و نشان جمهوری اسلامی برای مخالفان حجاب اجباری

غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضاییه جمهوری اسلامی روز دوشنبه ۲۰ تیر (۱۱ ژوئیه) در نشست شورای عالی قوه قضاییه با اشاره به فرارسیدن ۲۱ تیر، روز "عفاف و حجاب" در جمهوری اسلامی گفت: «در مقوله حجاب و عفاف، همه بخش‌ها و مسئولان ذیربط باید در چارچوب قانون گام بردارند. باید توجه داشت که در این زمینه نمی‌خواهیم کار هیجانی و زودگذر انجام دهیم بلکه اقدامات ما باید مدبرانه، قانونی و توام با آرامش باشد.»

جمهوری اسلامی ۲۱ تیرماه را که مصادف با تحصن در مسجد گوهرشاد مشهد برای اعتراض به اقدام رضا شاه در کشف حجاب است، "روز حجاب و عفاف" ناميده و قصد برگزاری همایش‌هایی با هدف ترویج حجاب اجباری دارد.

بنا بر اعلام یکی از فرماندهان سپاه، قرار است صبح سه شنبه ۲۱ تیر به مناسبت روز عفاف و حجاب "اجتماع بزرگ بانوان" در سالن دوازده هزار نفری آزادی برگزار شود.

مسئولان جمهوری اسلامی در هفته‌های اخیر بارها درباره موضوع "حجاب" اظهارنظر کرده‌اند. به تازگی احمد خاتمی، خطیب نماز جمعه تهران گفته بود: «عده‌ای می‌گویند چرا به چهار تار موی زن که بیرون است گیر می‌دهید اما به دزدی‌ها و اختلاس‌ها گیر نمی‌دهید. بنده و سایر خطبای جمعه از جمله کسانی هستیم که همواره بر برخورد با دزدان و مفسدان اقتصادی تاکید داشتیم و قوه قضاییه نیز ورود خوبی به این عرصه داشته است اما بزرگ شدن گناهی به معنای تحقیر گناه دیگر نیست، قطعا دزدی کردن و اختلاس گناه است اما بی‌حجابی هم گناه است، اتفاقا بسیاری از بی‌حجاب‌ها، زن‌ها و بچه‌های همان دزدها هستند.»

این سخنان موج گسترده‌ای از اعتراضات در شبکه‌های اجتماعی را همراه داشت.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

در این میان گروه وسیعی از مخالفان حجاب اجباری با راه‌اندازی کارزاری در شبکه‌های اجتماعی با هشتگ "حجاب_بی_حجاب" زنان را فراخوانده‌اند تا در روز سه‌شنبه (۲۱ تیر) برای نشان دادن اعتراض، حجاب خود را بردارند.

غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضاییه جمهوری اسلامی اما خط و نشان‌های تازه‌ای برای مقابله با کارزارهای این چنینی کشیده و با بیان اینکه "دشمنان قسم‌خورده نظام جمهوری اسلامی" دنبال ترویج ابتذال در جامعه هستند، گفته است: «پیگیری این موضوع نیاز به کار اطلاعاتی دارد. دستگاه‌های مسئول و ذیربط باید عنایت بیشتری به این مقوله داشته باشند و نسبت به کشف عوامل و دست‌های پشت‌پرده و جریانات سازمان‌یافته ترویج بی‌حیایی و بی‌عفتی در جامعه اهتمام داشته باشند.»

اخیرا مصوبه "شورای عالی انقلاب فرهنگی" درباره "حجاب" نیز از سوی ابراهیم رئیسی ابلاغ شده است. این مصوبه که در سال ۱۳۸۴ تصویب شده است، بیش از ۳۰۰ ماده دارد و برای ۳۲ دستگاه تکلیف تعیین کرده است.

تهدیدها و فشارها نسبت به موضوع "حجاب" در ماه‌های گذشته در شهرهای مختلف ایران رو به افزایش بوده است. یک مقام قضایی در مشهد به تازگی از ارائه درخواست ممنوعیت خدمات به "بدحجابان" در اداره‌ها و بانک‌های استان خبر داده بود.

فرماندار فارس هم اعلام کرده بود، هر کس به حجاب و پوشش مقرر پایبند نیست، باید مرخصی بی‌حقوق بگیرد.

فرماندار بوشهر نیز از جدا کردن اتاق زنان و مردان در ادارت گفته و رئیس بانک مرکزی از استقرار "مسئول حجاب و عفاف" در بانک‌ها خبر داده بود.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

در مقابل یک روز پیش از "روز عفاف و حجاب" در جمهوری اسلامی، جمعی از فعالان حقوق زنان با انتشار بیانیه‌ای عنوان این روز را تنها بهانه‌ای برای نشانه‌گذاری جدید سرکوب بیشتر مردم و به طور خاص زنان ایرانی دانستند.

این فعالان مدنی در بیانیه خود نوشته‌اند: «اینکه ۸۶ سال پیش عده‌ای در مسجد گوهرشاد به خاطر مخالفت با کشف حجاب از سوی حکومت وقت سرکوب شدند، مربوط به تاریخ حجاب در ایران است که بیشتر برمبنای نگاه جمهوری اسلامی به مسئله حجاب، روایت شده است و باید در جای درست خود، یعنی تاریخ، نقد و بررسی شود، نه اینکه بهانه‌ای شود تا زنان و اقلیت‌های جنسی و جنسیتی امروز در همه شهرها و روستاها برای آن مجازات شده و هزینه دهند.»

در این بیانیه با عنوان ٰ"نه یعنی نه، این بار نه به حجاب اجباری" از حجاب به عنوان عاملی برای "تبعیض و شکاف" نام برده شده است.

ده‌ها فعال مدنی امضا‌کننده این بیانیه نوشته‌اند: «آزادی انتخاب پوشش فقط یکی از حقوقی است که ما زنان و فعالان حقوق برابر جنسیتی برای آن مبارزه کرده‌ایم. برابری جنسیتی جنبه‌های گوناگونی دارد و لازم است به تمام فعالان و گروه‌های سیاسی یادآوری کنیم که احترام به حقوق برابر از حوزه شخصی و گروهی شروع می‌شود. شاهد آن هستیم که گروه‌های سیاسی مخالف حکومت ایران نیز به تکرار رفتار حذفی و نادیده گرفتن زنان و اقلیت‌های جنسی و جنسیتی در گروه‌ها، فرصت‌ها، رفتار و برنامه‌هایشان مبادرت می‌کنند. بنابراین لازم است در این مبارزه آگاهانه این امر را در تمام عرصه‌ها روشن و شفاف بیان کرده و در عمل نشان دهند.»

 زهرا رهنورد، از رهبران "جنبش سبز" نیز در پیامی از حصر خانگی با اشاره به موضوع "حجاب اجباری" نوشته است: «بار دیگر چه کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است که در این شرایط بحرانی کشور و فقر و فاقه‌ ملت، حاکمیت شمشیر را از رو بسته است؟»

او در این پیام ضمن اشاره به بازداشت مصطفی تاج‌زاده، محمد رسول‌اف و مصطفی آل‌احمد، به موضوع سرکوب زنان پرداخته و گفته است: «حاکمیت باز هم در این ایام، ساز ناساز سرکوب زنان را با حجاب اجباری در دستور کار ایادی خود قرار داده است. آیا شگفت‌انگیز نیست که بانک مرکزی به جای اینکه سقوط ارزش پول ملی و دلایل خاکسترنشینی ملت را شرح دهد به توصیه‌ حجاب پرداخته و نهادهای دیگر هم به جای وظایف خود، هر یک به نوعی اجبار در حجاب را در بوق و کرنا کرده‌اند؟»

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  حجاب به صورتی خزنده دستور کار متولیان انقلاب اسلامی شد. ابتدا در ارتش و سپس در ادارات دولتی روسری و چادر را الزامی کردند. روح‌الله خمینی در تیر ۱۳۵۹ در یک سخنرانی با انتقاد از دولت بنی‌صدر، ده روز مهلت تعیین کرد تا نشانه‌های "طاغوت" از ادارات زدوده شوند. نخستین بخشنامه در ممنوعیت ورود زنان بی‌حجاب به وزارت‌خانه‌ها، امضای اکبر هاشمی رفسنجانی و مهر شورای انقلاب را داشت.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  پس از این دستور، علی قدوسی، دادستان کل وقت ابلاغیه داد که حقوق و مزایای زنان کارمند بدون حجاب قطع می‌شود. از چهارشنبه ۱۴ تیر ۱۳۵۹ جلوی حضور زنان و دختران فاقد روسری به اداره‌‌ها را گرفتند. آن زمان مانتو در کار نبود. لباس پوشیده و روسری کفایت می‌کرد. چادر به تدریج به عنوان "حجاب اصلح" و "ارزشی" معرفی شد تا آنجا که بسیاری دختران دانشجو برای بازنماندن از تحصیل، تظاهر کردند که چادری‌ هستند.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  در سال ۱۳۶۰ و با اعلام مقررات مربوط به ماه رمضان از سوی نماینده دادستانی، اماکن عمومی موظف شدند تابلویی را در معرض دید قرار دهند که از پذیرش مهمان و مشتری بی‌توجه به ظواهر اسلامی معذورند. اما این اقدام به ماه رمضان محدود نماند. تابلوی کذایی چند دهه است در فروشگاه‌ها، رستوران‌ها یا وسایل نقلیه عمومی خودنمایی می‌کند. تهدید به بستن "اماکن خاطی" دعوتی تلویحی شد از همگان برای همدستی با حجاب اجباری.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  اولین قانون حجاب، ماده ۱۰۲ قانون تعزیرات در سال ۱۳۶۲ بود که بعدا در سال ۱۳۷۵ به صورت تبصره‌ای به ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی الحاق شد. طبق این تبصره زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند به ۱۰ تا ۶۰ روز حبس یا ۵ تا ۵۰هزار تومان جزای نقدی محکوم می‌شوند.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  تاکید روی حجاب شرعی، پاشنه آشیل این تبصره قانونی است. مطابق شرع، حجاب یعنی پوشاندن بدن به غیر از صورت و کفین. رنگی برای آن تعیین نشده و تعریفی از حجاب برتر و بدتر نیز در متون دینی وجود ندارد. مبنای اجباری شدن حجاب در ایران، سیاست و اقتدار ایدئولوژیک است تا آن جا که دامنه جبر را به اقلیت‌های غیرمسلمان، توریست‌ها و دیپلمات‌های خارجی نیز کشانده‌اند. چیزی که حتی در عربستان سعودی هم اعمال نمی‌شود.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  مثلا شرط صدور ویزای ایران برای توریست‌های زن را رعایت حجاب گذاشته‌اند. ادعا می‌‌شود که پروتکلی دیپلماتیک نیز به امضای ایران و سایر کشورهای جهان رسیده که همه زنان خارجی ولو دیپلمات‌ها و سیاستمداران باید در سفر به ایران حجاب داشته باشند. تصویر: استقبال رئیس دفتر روحانی و همسرش از رئیس جمهور اندونزی و همسرش در تهران.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  حجاب در اندونزی که بیشترین جمعیت مسلمان در کشورهای اسلامی را دارد، تحمیلی نیست. به تازگی در استان آچه حجاب برای کارمندان و مهمانداران زن الزامی شده اما طبق قوانین سراسری، حجاب مقوله‌ای اختیاری است و بخش بزرگی از زنان اندونزیایی تنها هنگام نماز حجاب دارند. هیچ میهمان خارجی موظف نیست در این کشور روسری سرش کند.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  وقتی که اما بنینو وزیر خارجه وقت ایتالیا در ژانویه ۲۰۱۴ به ایران سفر کرد، هیچیک از روسری‌های مرحمتی مسئول تشریفات فرودگاه را نپذیرفت و گفت اگر مقامات ایرانی به خاطر شراب، پروتکل‌ ضیافت‌های غربی را نقض می‌کنند، او هم حاضر نیست به چنین کاری تن دهد. او مسیر فرودگاه تا هتل را بدون روسری طی کرد اما سرانجام در ملاقات با محمدجواد ظریف، روسری گشادی بر سر گذاشت.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  به موازات حجاب الزامی، آداب معاشرتی التقاطی ابداع کرده‌اند. با زنان دست نمی‌دهند اما دست بر سینه می‌گذارند یا سر خم می‌کنند. تقلیدی از فرهنگ‌های چین، ژاپن و هند. عطاءالله مهاجرانی، وزیر ارشاد اسبق ایران نقل می‌کند: «رئیس جمهور هند دیداری یک روزه از تهران داشت. رفتم فرودگاه استقبال. همسر ۷۵ ساله‌اش دید بایست محجبه شود. داخل هواپیما ماند و پیاده نشد.» تصویر: ملاقات وزیران خارجه ایران و هند.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  دین رسمی مالزی با ۶۱درصد جمعیت مسلمان، اسلام است. توریست‌ها در انتخاب لباس آزادند؛ البته در اماکن مذهبی و مساجد باید با لباس پوشیده و روسری وارد شوند. بیشتر زنان مالزی محجبه‌اند اما روسری‌ها و مقنعه‌هایی به رنگ‌های شاد به سر می‌کنند و چیزی به نام چادرمشکی نمی‌شناسند. بی‌حجابی زنان مسلمان جرم تلقی نمی‌شود و حجاب امری شخصی و اعتقادی به شمار می‌رود.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  تنها در ایران، عربستان یا عراق حجاب با رنگ سیاه یا چادر مترادف است. در مصر، مراکش، تونس، فلسطین، اردن، پاکستان، افغانستان و هند، زنان بدن یا موی خودشان را با پارچه‌هایی به رنگ روشن می‌پوشانند. حجاب در ترکیه، کشور همسایه، دوست و برادر ایران، اختیاری است. طرفه آن که سبک لباس پوشیدن امینه اردوغان، همسر رئیس جمهور و رئیس حزب حاکم و اسلام‌گرای "عدالت و توسعه"، مقلدان زیادی در ایران دارد.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  ایران و عربستان سمبل حکومت‌های دینی هستند اما ریاض دیپلمات‌های زن و یا همسران روسای دولت را به داشتن حجاب ملزم نمی‌کند. مارگارت تاچر، نخست وزیر اسبق بریتانیا در سفر به ریاض در دهه ۸۰میلادی، یک ردای دراز به تن داشت که سراپایش را می‌پوشاند، اما ترزا می چنین نکرد. رسانه‌های اصولگرای ایرانی نوشتند که نخست وزیر انگلستان به قوانین عربستان سعودی بی‌احترامی کرد: کاتولیک‌تر از پاپ...

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  آنگلا مرکل صدراعظم آلمان هم حاضر نشد در سفر به عربستان سعودی شالی به سر بیندازد و با همان کت و شلوارهای همیشگی به ریاض رفت. او در سال‌های گذشته حاضر نشده به خاطر حمایت جمهوری اسلامی از حزب‌الله لبنان، رژیم اسد و به رسمیت نشناختن اسرائیل، حسن روحانی را برای بازدید از کشورش دعوت کند. این‌که مرکل روزی نیز به تهران برود، دستکم تا وجود پروتکل حجاب اجباری برای زنان خارجی، تصوری محال به نظر می‌رسد.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  در کشورهای مسلمان دیگر، موازین شرعی با درفش و تهدید و خشونت ترویج نمی‌شود. حتی در مصر، مهد جهان اسلام نیز که مردمی بسیار متشرع دارد، حجاب از سوی نهادهای قدرت اجباری نشده و سیاستمداران زن، زنان سیاستمداران و یا گردشگران زن خارجی در سفر به این کشور در انتخاب نوع پوشش آزادند. تصویر: انتصار عامر همسر عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور مصر در نشست بریکس به همراه رئیس جمهور چین و همسرش.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  زنان در مسند قدرت در اروپا یا آسیا پرشمارند و ارتباط و سفر امری ناگزیر. در بسیاری تصاویر می‌توان دید که این زنان از پوشیدن روسری و قرار گرفتن در فضایی که آداب آن را نمی‌دانند، معذب و درمانده‌اند. تازه بر سر همین که چه پوشیدند و چه چیزی بر سر داشتند، جنجال می‌شود. یک نمونه حجاب ماریجه اسخاکه نماینده پارلمان هلند در دیدار با مقامات ایرانی که بحث برانگیز شد.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  پروتکل‌های دیپلماتیک ایران برای حجاب زنان سیاستمدار اکثرا فرمالیته‌اند و بخصوص به خاطر مصلحت‌‌‌های سیاسی در مناسبات با دوستان نزدیک با تسامح انجام می‌شوند. تصویر ورود "دلسی رودریگز" وزیر امور خارجه ونزوئلا را به وزارت خارجه ایران نشان می‌دهد.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  رعایت پروتکل‌های جمهوری اسلامی برای زنان خارجی، تنها مایه ملال شخصی نیست بلکه گاه چالش‌های اجتماعی و سیاسی می‌آفریند. یک نمونه: بروشوری که اتاق بازرگانی آلمان از اعضای زن هیات اقتصادی این کشور در سفر به ایران منتشر کرد. این هشت زن برای بروشور مربوطه، عکس‌هایی محجبه انداخته بودند. متتقدان این کار را نه احترام به فرهنگ و سنت ایرانی بلکه سرخم کردن به قانون تبعیض‌آمیز جمهوری اسلامی خواندند.

• چگونه حجاب تجویزی به حجاب تحمیلی تبدیل شد؟

  بیشتر زنان سوری محجبه هستند اما اسما اسد، همسر دوست و متحد استراتژیک جمهوری اسلامی، حجاب ندارد. حجاب در سوریه امری اختیاری است؛ در لبنان و اردن نیز اجباری نیست و همسران سعد حریری و ملک عبدالله بدون حجاب هستند. در اوج بحران سوریه، جمهوری اسلامی به اسد پیشنهاد داده بود که همسر و فرزندانش را به تهران بفرستد. آیا ممکن بود برای اسما اسد در پروتکل رعایت حجاب اجباری استثنا قائل شوند؟

  نویسنده: مهیندخت مصباح