جعفر یاحقی: ندوشن همه ایران را در نیشابور می‌دید

شب گذشته، ۲۰ تیر مراسم بزرگداشت محمدعلی اسلامی ندوشن با عنوان از «ندوشن تا نشابور» در سالن همایش‌های جهاد دانشگاهی این شهرستان برگزار شد.

محمد جعفر یاحقی در این مراسم عنوان کرد: «عزیزان ما در ندوشن می‌خواستند که فرزند خود را در دامن خود داشته باشند ولی اراده خانواده استاد ندوشن و در واقع تقید به وصیت و علاقه آن مرحوم سبب شد که این امر به این صورت تفاهم پیدا کند و از ندوشن تا نیشابور فاصله در نوردیده شود. چه کسی این فاصله را درنوردیده است؟ بدون تردید اسلامی ندوشن. از ندوشن تا نیشابور. قطعا ندوشنی‌ها هم راضی‌تر خواهند بود از اینکه این اتفاق افتاده است به خصوص که نیشابور جان جانان ایران است و گمان می‌کنم یکی از دلایلی که شادروان اسلامی ندوشن این علاقه را از خود نشان داد و تلویحا این وصیت را کرد -چنانکه دوستان عزیز ما آقای دکتر اسعدی و آقای دکتر محقق می‌فرمایند- همین است. برای اینکه اسلامی ندوشن ایران را دوست داشت و در ایران و برای ایران زندگی کرد، او همه ایران را در نیشابور می‌دید.»

وی ادامه داد: «من به استاد شفیعی کدکنی هم گفتم؛ نیشابور جان ایران بود برای ایشان. به اعتبار آن سابقه درخشان تاریخی که داشت به اعتبار آن جان‌هایی که در اینجا هست و به اعتبار آن روح‌هایی که در این خاک نهفته است و چنان که در توصیف شادروان اسلامی از خاک نیشابور آمده، ملاحظه می‌کنید که حس می‌کرد آن همه آدم که در طول تاریخ در این شهر زیسته‌اند...»

یاحقی افزود: «من همیشه حس می‌کنم غلغله‌ای در نیشابور است از رفت و آمد، از فکر، از اندیشه، از ساختمان فکری که در اینجا با آن اندیشه‌ها تکامل پیدا کرده است که هر کتابی را که باز می‌کنی در آن نیشابور هست، نه تنها خود نیشابور بلکه روستاهای اطراف نیشابور که پر است از آدم. قطعا این سرزمین آبادترین و درخشان‌ترین قطعه از سرزمین ایران است و حاصل ایران؛ به این جهت است که اسلامی خواست در ایران دفن شود و ایران یعنی نیشابور.»

اسلامی ندوشن، درک درست و اساسی از مسائل و فرهنگ ایران داشت

این استاد دانشگاه بیان کرد: به نیشابور تبریک می‌گویم که چنین دُرّ گرانبهایی با این پشتوانه و با این درک در دامان خود خواهد داشت. اسلامی درک درست و اساسی از مسائل و فرهنگ ایران داشت و به همین جهت خود این اقدام و این سخن و خود این علاقه، حاکی از درک اساسی ایشان است که از مسائل فرهنگی کشور خود داشت که همه آنچه که در نیشابور اتفاق افتاده است در مقیاس بزرگترش در کشور ایران اتفاق افتاده است و ایران یعنی اینجا...»

وی گفت: «آثار دکتر اسلامی آثار مشخصی است که شخصیت او را ساخته است. سطر به سطر و کلمه به کلمه آن قابل تامل است. هر نقطه یا هر کلمه آن به یک جایی و به یک اصلی و مساله‌ای بر می‌گردد و به یک نقطه‌ای از نقاط درخشان فرهنگ ایران متصل می‌شود که کشف این مسائل و معرفی آن به نسل امروز به نظر بعد از این دیگر وظیفه شما خواهد بود.»

وی اظهار کرد: «من پیشنهاد می‌کنم در دانشگاه نیشابور و فضلای نیشابور درباره محمد علی اسلامی ندوشن تحقیق کنند و راز این پیوستگی را کشف کنند و نشان دهند که چطور این فرد ذره ذره از ذخایر فرهنگی و تاریخی ما و مسائل جهان را در آثار خود منعکس کرده است. من کمتر کسی را دیده‌ام که تا این حد نسبت به همه مسائلِ تاریخی، فرهنگی، امروزی، دیروزی و فردایی، اشراف، جامعیت و نگاه فراگیر داشته باشد. اسلامی همه مسائل را با هم می‌دید و آن‌ها را در آثار و نگاه خود متبلور کرده است. جهان‌بینی که اسلامی ندوشن در آثارش نشان داده قابل کشف و پیگیری و پی‌جویی است به خصوص برای نسل امروز که نیازمند آن است.»

یاحقی تاکید کرد: «اگر دقت کنید همه مسائلی که مربوط به حیات یک انسان فرهیخته، والامقام و فرهنگ ورز است، در آثار اسلامی هم قابل رویت است. وقتی به تاریخ گذشته خود نگاه می‌کنیم، می‌بینم آن را خوب می‌شناسد. از زمان یونانیان، اشکانیان و هخامنشیان آثار ملموسی در ذهن اسلامی ندوشن تبلور پیدا کرده و در فرهنگ ما ته نشین شده است. از ادیان، باورها و اعتقادات و سنت‌هایی که داشتیم و از روابطی که در گذشته‌های دور ایران با کشورهای مختلف داشته است، از اساطیر یونان، اساطیر بین‌النهرین، اساطیر جهان در فکر این فرد غلغله ایجاد کرده و در آثارش خود را نشان می‌دهد.»

وی اضافه کرد: «کشف و پیدا کردن این ریشه‌ها کار بسیار مهم و خطیری است. بعد می‌رویم جلوتر، مسائل دینی مسائل بعد از اسلام و آیین اسلام، مسائل فقهی که اسلام در ایران به وجود آورد؛ برخوردی که فرهنگ ایران با اسلام داشت، در هیأت آثار ادبی و زبان فارسی که معدل این فرهنگ است در واقع جان‌مایه اندیشه اسلامی ندوشن است. از نظر ایشان و از نظر هر آدم منصفی، زبان فارسی پیوند ایران و اسلام است یعنی همه آنچه که ما در اسلام و آیین اسلامی داشتیم در قالب زبان فارسی ریخته شده و به همه عرصه‌های ادبی ما و همه عرصه‌های فقهی و فرهنگی ما و همه آثاری که ما در اختیار داریم وارد شده است. این مسائل در شاهنامه به نوعی، در مثنوی به نوعی، در منطق الطیر به نوعی دیگر و در خیام بسیار عمیق و اندیشمندانه وارد شده است.»

ندوشن آگاهانه و نقادانه به مسائل نگاه می‌کند

این پژوهشگر ادامه داد: «همه این مسائل را می‌بیند. در عین حال قدم به قدم با جهان در تعامل است و این طور نیست که فقط ایران را ببیند. بعضی افراد فقط خود را و درون خود را نگاه می‌کنند، اسلامی خود را می‌بیند ولی در مجموعه جهان، در مجموعه فرهنگی اطراف خودش، یعنی این فرهنگ مرتبط است با فرهنگ‌های دیگر، با اندیشه‌های دیگر و با مسائل مختلفی که در جهان اتفاق افتاده و منتقل شده است. چه خوب چه بد، بسیاری از ناهمواری‌های فرهنگی، در آثار اسلامی ندوشن متبلور شده است به دلیل این که این ناهمواری‌ها هم بخشی از فرهنگ است. اگر ما امروز وارث این فرهنگ و اندیشه هستیم، این اندیشه ترکیبی است از زیبایی‌ها، نازیبایی‌ها و زشتی‌هایی که در طول تاریخ بر ما وارد شده است و بر نیشابور هم از همه جا بیشتر. این چیزی است که در آثار دکتر اسلامی هم هست و شما می‌توانید تعاملات فرهنگی و تعاملات فکری را در آن‌ها ببینید و این تعاملات فکری ریزترین مسائل را در خود داراست.»

وی گفت: «در روزگار خودمان، مسائل جهانی مسائلی که در جهان مطرح است از مسئله نفت گرفته تا ۱۱ سپتامبر، تبعیض نژادی و آپارتاید و کمونیسم و..‌. را به خوبی می‌شناسد و همه جا هم منتقدانه با آن برخورد می‌کند و آگاهانه و نقادانه به مسائل نگاه می‌کند و به خصوص آن‌ها را در چهارچوب بینش و جهان بینی ایرانی تبدیل و تجزیه و تحلیل می‌کند. بنابر این در این آثار، رد پای بسیاری از مسائل جهانی را می‌بینید؛ چرا که دکتر اسلامی هم از لحاظ سلوک معنوی و فکری جهان دیده بود یعنی مطالعه کرده بود چنان که اشاره شد بخش عمده‌ای از فعالیت‌های دکتر ندوشن، ترجمه آثار مدرن اروپایی است. بخشی از این ترجمه‌ها در کتاب‌های ایشان آمده است. در آن‌ها به سراغ کسانی رفته که دوست داشته که پیام‌هایی برای خود، جهان و ایران داشته و آن‌ها را ترجمه کرده و اگر به کتاب نوشته‌های بی سرنوشت نگاه کنید بخشی از آن، فقط ترجمه‌های دکتر اسلامی است از آدم‌های متعددی از فرهنگ روسی، فرانسوی، انگلیسی و کمتر آلمانی. همه اینها نشان دهنده این است که ایشان یک سلوک معنوی نسبت به مسائل جهان داشته است.»

به محققان نیشابور و دانشگاهیان توصیه کنم که بر روی آثار ندوشن تأمل کنند

یاحقی همچنین تاکید کرد: «ایشان مسائل مختلف دنیا را می‌بیند و همه آنها را با دیده‌های خودش تلفیق می‌کند، با مشهودات خودش که در سفرهای دور و دراز، وسیع و دقیقش متبلور کرده است. کمتر آدمی دیده‌ام که به اندازه دکتر اسلامی سفر کرده باشد و تقریبا آدمی ندیده‌ام که به اندازه دکتر اسلامی از این سفرها توشه برگرفته باشد، نکته برگرفته باشد، دریافت کرده باشد و به جهان بینی خودش اضافه کرده باشد. بسیاری از انسان‌ها سفر می‌کنند و بسیاری از آنها ممکن است به سفر علاقه داشته باشند ولی درکی از مسائل ندارند. نمونه‌ آن همین نیشابور خودمان؛ کسانی که در نیشابور ساکن هستند به زیبایی‌های آن توجهی نکرده‌اند، به زیبایی صبح نیشابور و به ذراتی که در کاشی‌ها و سفال‌های ریخته در اطراف نیشابور که یادگار عظمت نیشابور پیش از مغول هست، لمس کرده و در آثار و ذهن خود متبلور کرده و با داشته‌های خود از دیگر مکان‌ها تلفیق کرده است. ایشان زمانی به چین رفته بود و مسائل امروز مثل این که چین به عنوان غول جهانی ظاهر شده را پیش بینی کرده است. حرکتی که بعد از انقلاب فرهنگی در چین پیش آمده بود و سال‌ها پیش دکتر اسلامی آنها را تجربه و پیش بینی کرده بود، محقق شده است. بنابراین من می‌خواهم به افراد نیشابوری، محققان نیشابور و دانشگاهیان توصیه کنم که بر روی آثار این فرد تأمل کنند.»

در نوشته‌های اسلامی ندوشن می‌بینی به جای اینکه بشنوی و بخوانی

وی افزود: «علاوه بر کتاب‌های عمومی و اساسی دکتر اسلامی ایشان آثار دیگری هم دارد مثل «دیروز امروز فردا» و «نوشته‌های بی‌سرنوشت» که در این‌ها نکته‌های خیلی خوبی هست که کمتر مورد توجه قرار گرفته، بیشتر مقالات ایشان مورد توجه است که به صورت‌های مختلف و با زبان‌های گوناگون منتشر شده و در این مجموعه‌ها در اختیار محققان است. من پیشنهاد می‌کنم تحقیقاتی درباره آثار دکتر اسلامی بشود و نشان داده شود.»

یاحقی بیان کرد: «از این گذشته هنر دکتر اسلامی در این است که توانسته اینها را نشان دهد. شاید بسیاری از ما این تجربیات را دیده باشیم و حس کرده باشیم ولی نتوانیم آن را منعکس کنیم و به آینده خود و مخاطب خودمان بشناسانیم. دکتر اسلامی ندوشن این‌ها را نشان داده، نوشته اسلامی زندگی است، تصویر است، عکس است نه نوشته. شما در نوشته ایشان می‌بینی به جای اینکه بشنوی و بخوانی. آنچه را که نوشته می‌بینی و آنچه را که حس کرده به شما منتقل کرده با زبانی ساده و قابل فهم و بی پیرایه.»

ساده نویسی هنر اسلامی ندوشن بود

این نویسنده و استاد دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: «بنابراین هر خواننده‌ای که آن (اثر) را می‌خواند هم جذب می‌شود و هم کشش دارد و هم برایش روشن است. هیچ ابهامی در آن نیست. من بسیار سعی کرده‌ام که ساده بنویسم ولی نمی‌توانم. این هنری است که اسلامی بهتر از هر کسی آن را می‌داند. ما قطعاتی از کتاب اسلامی را به عنوان متن درسی در دانشگاه‌ها استفاده می‌کردیم که نحوه نوشتار ساده و روان او را یاد بگیریم و در عین حال ریزه کاری‌هایی که به کار می‌برد به شکلی که انسان را با خود همراه می‌کند.»

وی تصریح کرد: «من همیشه فکر می‌کنم که نوشته دکتر اسلامی مثل پارچه ابریشمی است در حالی که نوشته‌های دیگر مثل پارچه پشمی و نمدی و.‌..‌ است. درست است که محکم است ولی خشن است. نوشته دکتر اسلامی نرم، لطیف و مثل حریر لطیف است و همچنان استوار نیز هست.»

یا حقی در پایان گفت: «به نیشابوریان تبریک می‌گویم که شما گوهر بزرگی را در کنار دارید و قدر این گوهر را بدانید. با انجام این کارها و اشاعه اندیشه می‌توان قدر آن را دانست و سعی کنید که این نوشته‌ها را سرلوحه زندگی قرار دهید. دانش‌آموزان و دانشجویان را به کتاب‌های ایشان ارجاع دهیم. بخوانند، بنویسند و یاد بگیرند که چگونه باید جهان را ببینند و چگونه باید برداشت کنند و چگونه باید حریر ایجاد کرد در نوشته‌ها...»

۵۷۲۴۷