لزوم استخراج مدل‌های تعلیم و تربیتی از قرآن کریم

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از دانشگاه آزاد اسلامی، محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در دوره ارتقای شایستگی مدیران مدارس سما که با عنوان «دهکده شایستگی» در اردوگاه شهیدباهنر تهران در حال برگزاری است، ضمن تبریک اعیاد ذی‌الحجه با ارائه سخنانی با موضوع «مدرسه با کدام مبنا؛ علت ناکامیابی‌ها در نظام آموزش و پرورش» گفت: واقعیت این است که وقتی به جوانان کشورمان نگاه می‌کنیم، افراد شایسته‌ای هستند، اما در بینش، کنش و گرایش آنها ناکامی‌هایی می‌بینیم که مقصد آنها مدارس و دانشگاه‌های ما در بحث تعلیم و تربیت هستند و کاستی‌های موجود نتیجه بدعملی‌هایی است که باید بیشتر به آن بیاندیشیم تا بدانیم چه باید کنیم.

طهرانچی ادامه داد: دشمنان ما بسیار جدی هستند و وقتی سخن می‌گویند، جوان مبهوت آنها شده و بزرگان نیز در مقابل استدلال‌هایشان می‌مانند. اما حاکمیت آنها با قصد فساد است و به همین دلیل شاهدیم که در فضای مجازی سخنان فریبنده می‌گویند و ما را به تعجب می‌اندازند و جوانان را شیفته خود می‌کنند، اما آنها به دنبال دو هدف هستند؛ با تحریم‌های اقتصادی آبادانی و اقتصاد سرزمین را نابوده کرده و با تغییر مختصات فکری جوانان، نسل آینده را هدف قرار دهند. واقعیت این است که غرب فقط زینت‌آرایی می‌کند و مصائب و مشکلات همان ناهنجاری‌هایی است که در قرآن به نیکی به آنها اشاره شده است. این موضوع می‌طلبد که همه ما هشیار باشیم.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اهمیت توجه به نظام تعلیم و تربیت کشور، تصریح کرد: هر ملتی که تعلیم و تربیت را از دست بدهد، لنگرگاه کشتی در فضای طوفان‌زده را از دست داده است، اما موضوع مهم این است که مدرسه باید با کدام مبنا مدیریت شود. امروزه تحولات انسان‌مدار، پیچیده، چندوجهی، دارای گستردگی در ارتباط و سریع‌التغییر هستند؛ بنابراین نظام تعلیم و تربیت ما با تغییرات و تحولاتی مواجه است که از طول عمر آموزش و پرورش کمتر است. با توجه به این موضوعات، آموزش و پرورش گرفتار چگونگی است و موضوع اصلی آن است که نوع نظام مدارس چگونه باشد و به چیستی و چرایی تعلیم و تربیت توجه چندانی نشده است.

وی با بیان اینکه درک از انسان اولین نکته ای است که باید در تعلیم و تربیت مورد توجه قرار گیرد، گفت: آنچه نظام آموزش و پرورش باید به آن توجه داشته باشد، عواملی ازجمله رابطه انسان با انسان، رابطه انسان با طبیعت، ارزش‌ها، دین، علم، سعادت و... است. از این رو چرایی جهت تعلیم و تربیت را تعیین کرده و چگونگی زمینه تحقق اهداف است. چرایی در آموزش و پرورش مهم است، اما این نظام درگیر موضوعات مربوط به چگونگی شده است.

عضو هیأت امنای دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: تعلّم و تأدب بحث امروز و دیروز نیست و در کتاب کلیله و دمنه نیز به آن اشاره شده است، اما در دوران کرونا شاهد بودیم که تأدب دغدغه آموزش و پرورش نبود، بلکه صرفاً به تعلم دانش‌آموزان توجه داشت که در آن نیز آنطور که باید موفق نشد.

طهرانچی با اشاره به تفاوت‌های مقاطع مختلف تحصیلی در ایران، گفت: اولین مرحله از مدارس مربوط به ادبستان یا دبستان می‌شود که در آن «دانش‌آموز» محور است. در مقطع بعدی که دوره راهنمایی است، «معلم و دانش‌آموز» محور هستند، اما در دبیرستان «دبیر» محور است. در دانشگاه نیز «دانش» محور است، اما واقعیت این است که مدرسه به عنوان نهادی برآمده از سنت، مربی‌محور و تربیت‌بنیان است که تعلم و تأدب در آن توأم بوده و هدف، آدم‌سازی است. این در حالی است که مدرسه برآمده از مدرنیته، سازمان‌محور و آموزش‌بنیان بوده و هدف آن، موفقیت دانش‌آموزان در کنکور است.

وی افزود: اکنون مدارس ما با دو چالش «کنکور و تربیت» و «مربی و سازمان» مواجه هستند که در آن معلم تعلق به کلاس و موضوع درس دارد نه دانش‌آموز. از این رو مدارس اسلامی برای زیست در نقطه تلاقی سنت و مدرنیته در تلاش هستند.

طهرانچی با اشاره به لزوم توجه نظام آموزش و پرورش به ساحت‌های شش‌گانه تعلیم و تربیت، اظهار داشت: تعلیم و تربیت دارای شش ساحت «اعتقادی، اخلاقی و عبادی»، «اقتصادی و حرفه‌ای»، «علمی و فناوری»، «اجتماعی و سیاسی»، «زیستی و بدنی» و «زیبایی شناختی و هنری» است، اما این سؤال مطرح است که آیا می‌توان با مبانی سکولار برگرفته از تعلیم و تربیت غرب، می‌شود «چگونگی» اسلامی داشت؟ خیر. دعوای سند ۲۰۳۰ و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در چگونگی نیست ، بلکه در چرایی مکتب، پارادایم، گزاره‌های تربیتی و... است.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: مفاهیم بنیادی ما اشتباه است که رویه‌های چگونگی نیز اشتباه شده است. بنابراین گره ما در چرایی است که منجر به چگونگی‌های غلط می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه مدرسه کارآمد باید الگوی تعلیم و تربیت مشخص داشته باشد، گفت: بهترین الگو قرآن کریم است و قرآن را می‌توان ادبستان و فرهنگستان الهی دانست که باید مدل‌های تعلیم و تربیتی آن را استخراج کرد، چرا که آیات قرآن، حکیم و برای هدایت و رحمت انسان است. از این رو قرآن را می‌توان مدرسه و مکتب خداوند برای انسان دانست که برای تربیت اعتقادی، اخلاقی و علمی الگوهای کاملی در اختیار بشر قرار می‌دهد.

عضو هیأت امنای دانشگاه آزاد اسلامی تأکید کرد: ما معتقدیم که مدرسه باید با الهام از الگوهای تربیتی قرآنی فعالیت کند، چرا که مقصد آن، هدایت است و قرآن افضل‌ترین نقطه تکیه‌گاه بشری برای هدایت انسان‌هاست. از این رو در قرآن کریم سبک خاصی در تربیت انسان و پدیده‌های اجتماعی مطرح بوده و نسبت به علم و پدیده‌های طبیعی نیز چارچوب خاصی حاکم است و لازم است ما در نظام تعلیم و تربیت خود به این الگوی کامل برگردیم.

وی با بیان اینکه ورود به جهان شبکه‌ای همه شئون تربیتی را هدف قرار داده است، تصریح کرد: خانواده، نظام آموزشی و جامعه سه حلقه کامل نظام تعلیم و تربیت هستند که نظام آموزشی خود شامل ۴ محیط آموزشی، رفاقتی، زندگی و کار است که دانش‌آموزان در محیط‌های رفاقتی و معلمان نیز در محیط سازمان مدرسه قرار دارند و متأسفانه هیچ هماهنگی بین خانواده، نظام آموزشی و جامعه وجود ندارد و حکمرانی تربیتی عملاً در تسخیر فضای مجازی قرار گرفته است.

طهرانچی ادامه داد: نظام آموزش و پرورش با سه چالش اصلی مواجه است؛ کوچ معلمان از محیط آموزشی به محیط کار، تسخیر محیط رفاقتی توسط نظام شبکه‌ای و دربرگیری محیط زندگی و آموزشی توسط محیط رفاقتی. نظام آموزش و پرورش باید از طریق مقابله با این چالش‌ها، محیط تعلیم و تربیت را احیا کند.

وی در پایان اظهار داشت: آنچه معلمان و اساتید دروس دینی آموزش می‌دهند، باید دانش‌آموزان را در بازشناسی حق از باطل و درست از خطا، توانا سازد تا انسان‌هایی بادقت، هوشیار، باتدبیر و مال‌اندیش نسبت به رفتارشان باشند. باید همتی نو در باب تعلیم و تربیت آغاز کنیم. اراده ما به اصلاح است و در این مسیر نیازمند شیوه تربیت دینی و تبیین هستیم.