انتقاد کارشناسان میراث فرهنگی از کابل‌ کشی «فلک الافلاک»

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: طی روزهای اخیر کلیپی از تخریب دیوارهای قلعه فلک الافلاک در فضای مجازی لرستان منتشر شد، موضوعی که موجب واکنش افکار عمومی، رسانه‌ها و کارشناسان حوزه میراث فرهنگی لرستان در این رابطه شد.

در این راستا مرکز پژوهش‌ها و مطالعات راهبردی شورای شهر خرم آباد اقدام به برگزاری نشستی با حضور کارشناسان حوزه میراث فرهنگی و معماری کرد تا ابعاد مختلف این ماجرا را مورد بررسی قرار دهند، مشروح این نشست را در زیر می‌توانید بخوانید.

ما فقط یک قلعه «فلک الافلاک» را داریم

بهنود گوهر بین دکتری مرمت آثار باستانی در این نشست در سخنانی با بیان اینکه تنها مجموعه نظامی که در طول تاریخ لرستان تا امروز بوده، مجموعه قلعه فلک الافلاک است اظهار داشت: ما نمی‌گوییم هیچ گونه تاسیساتی در این مجموعه نباشد، اما وقتی می‌دانیم یک بنای تاریخی، تنها بنای شاخص است، باید کمترین دخل و تصرف و میزان دخالت را در آن داشت و سایر خدمات رفاهی را در مجموعه کناری و پایین دست آن باید ارائه دهیم.

وی با تاکید بر اینکه وقتی حریم قلعه فلک الافلاک آزاد سازی شده، باشگاه افسران و مجموعه‌های حریم آن یک قابلیت محسوب می‌شوند عنوان کرد: می‌توان با تهیه پرونده ثبت جهانی، آن را به عنوان تنها مجموعه‌ای تاریخی معرفی کنیم، می‌توان خدمات رفاهی، پذیرایی و… را در مجموعه‌های کناری آن ارائه داد و در خود قلعه می‌توان با استفاده از دستگاه‌هایی مانند «وای فای» و… اقدام با ایجاد تأسیسات مختصر کرد.

این دکتری مرمت آثار باستانی در ادامه سخنان خود با تاکید بر اینکه ما فقط یک قلعه فلک الافلاک را داریم و نمی‌توانیم همه خدمات را به این قلعه بیاوریم افزود: این قلعه یک ظرفیتی دارد، حتی بهترین تأسیسات هم تخریب ایجاد می‌کند، حتی اگر یک سیم را از روی دیوار و یا از لای بندکشی‌ها بکشیم، باز هم تخریب است.

تخریب‌های «فلک الافلاک» باید مرمت شود

گوهربین با تاکید بر اینکه ما باید مجموعه قلعه را ببینیم، چرا از محوطه هزاره اول پایین قلعه به عنوان موزه باز باستان شناسی استفاده نمی‌کنیم تصریح کرد: چرا همه خدمات را در داخل قلعه ارائه بدهیم؟ می‌توان تمام خدمات را در پایین دست و قسمت‌های دیگر ارائه داد.

وی خطاب به مسئولان لرستان عنوان کرد: این مجموعه قابلیت ثبت جهانی به صورت طبیعی، غیر طبیعی و انسان ساخت را دارد تصریح کرد: کجای جهان دو چشمه، یک محوطه باستانی و مجموعه بزرگی از تأسیسات نظامی در پای یک بنای تاریخی مانند قلعه فلک الافلاک وجود دارد؟ اگر از این دیدگان به موضوع نگاه کنیم، دیگر نمی‌گوییم که همه خدمات را به داخل قلعه ببریم.

این دکتری مرمت آثار باستانی با اشاره به اینکه لرستان پایگاه مفرغ در جهان است، لازم است یک موزه مخصوص مفرغ در آن ایجاد کرد افزود: لرستان قابلیت‌های زیادی دارد که نادیده گرفته شده است، می‌گوئیم لرستان یک قلعه دارد آن وقت می‌خواهیم از این قلعه برای موزه باستان شناسی، ارائه خدمات، جشن، کنسرت و… استفاده کنیم.

گوهربین با بیان اینکه یک سالن اجتماعات در پایین دست آن ایجاد کنیم و رویدادهای فرهنگی را آنجا برگزار کنیم ادامه داد: مجموعه قلعه فلک الافلاک باید دیده شود و حفظ شود.

وی با بیان اینکه بدون شک هر بنای تاریخی به تأسیسات نیاز دارد گفت: اما این امر متفاوت از دخل و تصرف در بنای تاریخی است، لازم است که این تخریب‌ها مرمت شود.

اطلاعات جامع مرمت قلعه و ارگ برای ثبت جهانی کامل شود

این دکتری مرمت آثار باستانی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه من در چند محوطه میراث جهانی کار کرده‌ام، نحوه برخوردها در محوطه‌های میراث جهانی و میراث فرهنگی امروز نه تنها در لرستان در خیلی از شهرها متأسفانه با مشکل مواجه شده است بیان داشت: این امر از زمانی که وزارت میراث فرهنگی به سمت سیاسی شدن رفت، صورت گرفت، متأسفانه نظرات مدیران، نظرات کارشناسی نیست.

گوهر بین با بیان اینکه تا دهه ۸۰ تمام رؤسای میراث فرهنگی یا معمار بودند، یا باستان شناس و یا مرمت گر بودند، گفت: روزانه من با این اتفاقات مرمتی مواجه هستم، تا این ایراد کلان حل نشود، مشکلات حل نخواهند شد.

وی با تاکید بر ضرورت راه اندازی شورای فنی دوست داران میراث فرهنگی در لرستان با حضور مجموعه‌ای از فارغ التحصیلان این حوزه گفت: همچنین نهادهایی مانند شورای شهر و استانداری به میراث فرهنگی فشار بیاورند که اطلاعات جامع مرمت قلعه و ارگ را برای ثبت جهانی کامل کند.

پیمانکار باید جریمه شود

این دکتری مرمت آثار باستانی با تاکید بر اینکه وقتی قلعه ثبت جهانی شود، یک مدیر متخصص در این رابطه به کار گرفته می‌شود گفت: همچنین مرمت‌ها اصولی و تخصصی صورت خواهد گرفت.

گوهربین همچنین بر لزوم برگزاری نشست‌های دوره‌ای و تخصصی برای دانشجویان و کارشناسان تاکید کرد و گفت: همچنین نشست‌های تخصصی با حضور مسئولان وزارت میراث فرهنگی برگزار شوند.

وی در ادامه با تاکید بر مطالبه گری مردم در راستای حفظ و احیای بناهای تاریخی لرستان گفت: همچنین مطالبه گری راجع به طرح جامع مرمت قلعه و ارگ صورت گیرد.

این دکتری مرمت آثار باستانی افزود: همچنین پیمانکار طرح تأسیسات قلعه فلک الافلاک باید جریمه شود، این اقدامات باید در همین مرحله متوقف شود و آنچه را که تخریب شده، برگردد.

انتقاد از عدم تکمیل طرح مطالعاتی و مرمت «فلک الافلاک»

محمد محمدی اصل یکی دیگر از کارشناسان حوزه معماری و میراث فرهنگی لرستان نیز در این نشست در سخنانی با بیان اینکه باید نگرش سامانه‌ای به مجموعه قلعه فلک الافلاک داشته باشیم، اظهار داشت: امروز مشکل ما مشکل عبور تأسیسات است، فردا مشکل آتش سوزی را داریم، روز دیگر مشکل دیگری را داریم، باران، سیلاب، رطوبت، آفتاب و… همه در رابطه با این مجموعه وجود دارد.

وی با تاکید بر اینکه کلیت ماجرا این است که هنوز مطالعات قلعه فلک الافلاک و مرمت آن تمام نشده است گفت: هنوز ما این مشکلات را در این مجموعه داریم، آخرین مطالعاتی که در قلعه انجام شده، ۹ گمانه در بستر قلعه زده شد، در این ۹ گمانه به یک بستر سنگی برخورد کردند و حدس می‌زنند که سابق بر این و قبل از اسلام، شاید یک قلعه چهار گوشه با مصالح سنگی بزرگ شبیه آنچه که در پل‌های تاریخی لرستان و محوطه‌های پا منار بوده، وجود داشته است.

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی لرستان با تاکید بر اینکه این مطالعات هنوز مانده است و هنوز نمی‌دانیم کل لایه‌های تاریخی زیر قلعه به چه شکل است؟ ادامه داد: در خصوص مرمت هم به همین گونه است، هنوز کاوش‌های ما تمام نشده، پرونده مطالعات ما بسته نشده که بعد بر اساس آن یک طرح جامع مرمت ارائه بدهیم.

نگهداری اشیا تاریخی قلعه به شکل «انباری»!

محمدی اصل بیان داشت: الان بر اساس آماری که گفته می‌شود، ۱۲ هزار شیء تاریخی، کمی بیشتر و یا کمتر، در بخشی بسیار کوچک، آسیب پذیر و در یکی از برج‌ها که سه طبقه است در شرایط بسیار ناگواری در حال نگهداری هستند.

وی با تاکید بر اینکه گنجینه قلعه، غیر از موزه است، مردم همیشه موزه‌ها را می‌بینند، گفت: این گنجینه استاندارد می‌خواهد، کارگاه مرمت می‌خواهد، لابراتوار می‌خواهد و…، که ما اینها را نداریم و همین گونه به روش انباری آنها را آنجا چیدمان کرده‌ایم.

این کارشناس حوزه معماری و میراث فرهنگی لرستان گفت: خدایی ناکرده اگر اتفاقی رخ دهد که حتماً اتفاق خواهد افتاد، برای اینکه ما نمی‌توانیم جلوی عوامل طبیعی را بگیریم، آنجا فاجعه‌ای در سطح جهانی رخ خواهد داد.

وجود ترک‌های سازه‌ای در «فلک الافلاک»

محمدی اصل در ادامه سخنان خود به بحث استحکام بخشی قلعه فلک افلاک اشاره کرد و گفت: مشاور و پیمانکار چند سال پیش پودرهای بتنی در زیر قلعه رد کرده‌اند، این امر لایه‌های تاریخی را قطع می‌کند، همان هم در بحث استحکام بخشی قلعه فراموش شده است.

وی با اشاره به ترک‌ها سازه‌ای که در قلعه فلک الافلاک ایجاد شده است تصریح کرد: یک سری شاهدهای گچی به خصوص در بخش ورودی اداری موزه مردم شناسی وجود دارد، هر موقع که به قلعه می‌روم، اینها را چک می‌کنم، این ترک‌ها «مویی» نیست، بلکه ترک‌های سازه‌ای است، چه در سقف و چه در دیوار بار بر، گسل روز به روز در حال فعال شدن است و این امر نشان از نا ایمن بودن بستر قلعه دارد، حتی در بخش سنگی که محکم‌تر از بستر خاکی است، این بستر سنگی هم مقاوم نیست و مسئله دارد.

قلعه خودش یک موزه است

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی لرستان در ادامه سخنان خود با اشاره به ورودی قلعه فلک الافلاک بیان داشت: این ورودی که به این شکل درست شده، خودش یک تحریف است، اصلاً ورودی اینجا نبوده است، مسیر ورودی در جای دیگری بوده است.

محمدی اصل با اشاره به باروی قلعه فلک الافلاک و یک دایره بسیار نازیبایی را که با حجم عظیم بتن ریزی روی این بارو در گذشته قرار داده‌اند بیان داشت: یکی دیگر از مشکلات قلعه بحث رطوبت زدگی است، ناودان‌ها به شکل مناسب نصب نشده‌اند، رطوبت وارد بنا می‌شود و شاهد تخریب‌های بیولوژیک خواهیم بود.

وی با تاکید بر اینکه همچنین گیاه‌هایی در اطراف قلعه کاشته شده که در فصل گرم سال با یک فندک، کبریت و ته سیگار یک بازدید کننده آتش می‌گیرند، کما اینکه پارسال این اتفاق رخ داده بود تصریح کرد: قلعه فلک الافلاک بخشی از ارگ خرم آباد است، ترکیب ارگ و شارستان از نمونه‌های بارز معماری ایرانی در تمدن ایرانی است.

این کارشناس حوزه معماری و میراث فرهنگی لرستان با بیان اینکه می‌بینید که چقدر ما در قلعه کار داریم که انجام نداده‌ایم ادامه داد: من اصلاً موافق نیستم که قلعه موزه باشد، قلعه خودش یک موزه است، ما از قلعه چه می‌خواهیم، قلعه فلک الافلاک حداقل هزار سال مقر حکم رانی حاکمان غرب ایران بوده است.

محمدی اصل با بیان اینکه قلعه هزار سال دار الحکومه لرستان فیلی و لرستان کوچک بوده است، قلعه خودش موزه است گفت: چه چیزی را می خواهیم به این اضافه کنیم؟ اگر بنا است احیایی صورت گیرد، باید متناسب باشد، قلعه نه جای گنجینه و نه جای موزه باستان شناسی و مردم شناسی است.

وی ادامه داد: اگر کاربری به قلعه داده می‌شود، بحث کاربری نظامی قلعه باید باشد و نه چیز دیگری.

باید از یک سیستم فناوری روز استفاده کنیم

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی لرستان در ادامه سخنان خود با اشاره به موضوع تأسیسات در قلعه بیان داشت: بحث سیستم الکتریکال و دوربین‌ها و حفاظتی مطرح می‌شود، امروز دیگر سیم جمع شده است، با یک «وای فای» و یک سری سنسورها، این را وصل می‌کنند و کاربری آن هم بسیار بیشتر است، در بلند مدت هزینه‌های آن هم کمتر است.

محمدی اصل با تاکید بر اینکه لازم نیست بخش ایمنی قلعه را ببریم داخل داکت، سپس دیوار را تخریب کنیم، باید از یک سیستم فناوری روز استفاده کنیم گفت: همچنین می‌توانستیم برای برق قلعه نیز، با تمهیدات ویژه ای آنها را از کف رد کنیم، به لحاظ فنی، عمر یک تأسیسات، یک پنجم عمر یک ساختمان است، حالا در بنایی مانند قلعه تناسب خیلی بیشتر می‌شود.

وی ادامه داد: به این شکلی که امروز دیوار قلعه تخریب شده، دیواری که باربر، سازه‌ای و طاق‌های با دهنه چهار متر و سه متر در آن زده شده، موجب می‌شود که نظام توزیع متناسب بار دچار مشکل شود، لااقل می‌توانستیم این تأسیسات را از کف رد کنیم، همچنین باید این تأسیسات به شکل رو کار ایجاد می‌شد تا اگر مشکلی ایجاد شد، در همان نقطه جلوی آن را بگیریم، مجدد درست کنیم، با این حجم انبوه داکت ها، اگر در یک نقطه‌ای به مشکل بربخوریم، ناچاریم دوباره آنها را تخریب کنیم و بگردیم، ببینیم مشکل کجاست.

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی لرستان با تاکید بر اینکه این تخریب همیشگی خواهد بود، تخریبی که خودمان باعث آن شده‌ایم، نه تخریب به دلیل عوامل بیرونی بیان داشت: امیدوارم راه حلی در این رابطه اندیشیده شود.

لزوم استفاده از ظرفیت کارشناسان خبره میراث فرهنگی

زهره خدایی معاون پژوهش مرکز پژوهش‌ها و مطالعات راهبردی شورای شهر خرم آباد نیز در این نشست اظهار داشت: در سال‌های گذشته من ارتباط کاری با میراث فرهنگی داشته‌ام، میراث فرهنگی تعداد زیادی کارشناس خبره و کاربلد دارد.

وی ادامه داد: بنیه کارشناسی میراث فرهنگی، بنیه ضعیفی نیست، کارشناسانی که بافت تاریخی و بناهای تاریخی را رصد می‌کنند، در صورت دیدن هر مشکلی به جا و به موقع اقدام می‌کنند.

معاون پژوهش مرکز پژوهش‌ها و مطالعات راهبردی شورای شهر خرم آباد تصریح کرد: کارشناسان میراث فرهنگی به جزئیاتی دقت می‌کنند که شاید از نظر ما اهمیت نداشته باشد.

خدایی گفت: وجود این کارشناسان را در کنار آئین نامه‌ها، دستور العمل ها، پروتکل‌های ابلاغی اگر قرار دهیم، انتظار این است وقتی اتفاقی رخ می‌دهد، اعمال نظر و اعمال سلیقه در آن صورت نگیرد.

وی بیان داشت: وقتی در دستور العمل ها و آئین نامه‌ها به جزئی‌ترین مسائل پرداخته شده و تعریف شده که هر نوع مداخله در بناهای تاریخی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد، هیچ راهی نمی‌ماند که آزمون و خطایی صورت گیرد.

معاون پژوهش مرکز پژوهش‌ها و مطالعات راهبردی شورای شهر خرم آباد با تاکید بر اینکه باید به چگونگی و چرایی اتفاقات اخیر قلعه بپردازیم، چرا این اتفاق رخ داده است و چگونه باید کاری کرد که این اتفاقات تکرار نشود گفت: وقتی میراث فرهنگی نسبت به موضوعات مختلف حساسیت دارند، پس حتماً این شایستگی و توانایی را دارند که مواظب باشند برای مجموعه بزرگی مانند قلعه فلک الافلاک اتفاقی رخ ندهد و آسیبی نبیند.

خدایی گفت: شاید عواملی در این موضوع دخیل باشند که باعث می‌شود این گونه اتفاقاتی رخ دهد.

آمادگی تشکل‌های مردم نهاد برای پیگیری مشکلات «فلک الافلاک»

مجتبی رومانی نماینده تشکل‌های مردم نهاد لرستان نیز در این نشست با بیان اینکه چندین سال است که در میراث فرهنگی لرستان شاهد سو ء مدیریت هستیم اظهار داشت: در نامه‌های مختلف به مدیریت ارشد استان، خواستار تغییر در مدیریت میراث فرهنگی بوده‌ایم.

وی با بیان اینکه من که تخصص مرمت ندارم، موقعی که وضعیت قلعه فلک الافلاک را با این شرایط می بی نم، ناراحت می‌شوم، هر عقل سلیمی بر لزوم استفاده از خرد جمعی تاکید دارد گفت: مدیر اگر تخصص ندارد، می‌تواند از ظرفیت کارشناسان خبره استفاده کند.

نماینده تشکل‌های مردم نهاد لرستان بر لزوم استفاده از این کارشناسان خبره در میراث فرهنگی لرستان تاکید کرد و بیان داشت: می‌شد از سیستم‌ها و فناوری جدید برای تأسیسات قلعه استفاده کرد، نه اینکه با تیشه قلب یک بنای تاریخی را اینگونه خراش داد.

رومانی با اشاره به اینکه مردم با دیدن این اتفاق در قلعه، آزرده خاطر شده‌اند گفت: جانمایی سرویس‌های بهداشتی در قلعه فلک الافلاک نیز متأسفانه مشکلات زیادی را در این بنای تاریخی ایجاد کرده است.

وی با تاکید بر اینکه حال میراث فرهنگی لرستان خیلی خراب است گفت: میراث فرهنگی می‌توانست موجب پیشرفت در حوزه اقتصاد و اشتغال لرستان شود، فلک الافلاک یک دارایی است که متأسفانه هیچ گونه خلق ارزشی برای آن و همچنین ثبت جهانی آن صورت نگرفته است.

نماینده تشکل‌های مردم نهاد لرستان با اشاره به اینکه صخره قلعه فلک الافلاک متأسفانه در ضلع‌های مختلف در حال فرسایش است و این در حالی است که هیچ برنامه‌ای برای جلوگیری از این امر وجود ندارد گفت: همچنین پوشش گیاهی این قلعه نیازمند تغییر و اصلاح است.

رومانی با اشاره به آمادگی شورای سازمان‌های مردم نهاد لرستان برای پیگیری مسائل و مشکلات مربوط به فلک الافلاک عنوان کرد: میراث فرهنگی در رابطه با پادگان ۰۷ و بناهای تاریخی در آن سکوت کرده است.

وی با اشاره به مشکلات سایر بناهای تاریخی در لرستان و ضرورت رفع آنها بیان داشت: سند جامع گردشگری استان چندین سال است که تهیه نشده است.