دلایل تمایل کمتر پژوهشگران ایرانی به تالیف کتاب‌های علمی

برنده جایزه «بهترین کتاب علمی» کامستک درباره این‌که چرا پژوهشگران ایرانی بیشتر تمایل به چاپ مقاله دارند؟، ضمن بیان این‌که تالیف کتاب نیاز به چند سال ممارست دارد، گفت: در آیین‌نامه‌های ارتقا و آیین‌نامه‌های تبدیل وضعیت در وزارت علوم و وزارت بهداشت، کتاب آنچنان که باید و شاید مورد اقبال نیست.

به گزارش ایسنا، بهمن‌ماه سال ۱۴۰۰ دکتر علی‌اکبر موسوی موحدی؛ رییس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران و دکتر اسماعیل قوانلو؛ عضو هیات علمی دانشکده مکانیک دانشگاه شیراز، به عنوان برندگان جایزه کامستک ۲۰۲۱ در دو بخش «یک عمر تلاش در ارتقای شیمی» و «بهترین کتاب علمی» انتخاب شدند و این محققان اول مرداد ماه ۱۴۰۱ با حضور برخی اعضای کامستک، معاون پژوهشی وزیر علوم و رییس مرکز همکاری‌های بین‌المللی وزارت علوم مورد تجلیل قرار گرفتند.

با وجود این‌که در گذشته پژوهشگران ایرانی بارها برنده جوایز بخش‌های مختلف کامستک شدند؛ ولی این اولین‌بار است که جایزه بهترین کتاب علمی کامستک به یک محقق ایرانی می‌رسد.

به همین بهانه در مصاحبه‌ای با دکتر اسماعیل قوانلو، عضو هیئت‌علمی دانشکده مکانیک دانشگاه شیراز و یکی از نویسندگان کتاب «مکانیک پیوسته محاسباتی ساختارهای نانوسکوپی» دلایل برگزیده شدن این کتاب را مورد بررسی قرار دادیم و به این موضوع پرداختیم که چرا پژوهشگران ایرانی بیشتر از کتاب، تمایل به نگارش مقالات علمی دارند؟

دکتر اسماعیل قوانلو در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص دلایل تمایز کتاب «مکانیک پیوسته محاسباتی ساختارهای نانوسکوپی» با دیگر کتاب‌های علمی گفت: این کتاب نتیجه یک کار گروهی منسجم بوده و ما از همکاری دکتر هاشم رفیعی‌تبار که پدر علم نانو فناوری ایران هستند، بهره‌ بردیم. تجربیات ایشان به ما کمک زیادی کرد تا این کتاب را به سرانجام برسانیم. همچنین همکاری دکتر احمد فاضل‌زاده که استاد راهنمای من بودند، کمک زیادی در این مسیر بود. بنابراین مهم‌ترین ویژگی این کتاب؛ انجام کارگروهی کیفیت این کتاب را بیشتر کرد و سبب شد تا این‌که کتاب مورد توجه قرار گیرد.

وی در ادامه اظهار کرد: همچنین بین‌رشته‌ای بودن موضوع کتاب باعث شد افراد در حوزه‌های مختلف مکانیک، فیزیک و نانو تکنولوژی بتوانند از این کتاب بهره‌مند شوند و به همین دلیل این کتاب از اقبال خوبی برخوردار شد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شیراز خاطر نشان کرد: این کتاب در دو سالی که از انتشار آن می‌گذرد، بارها مورد استناد قرار گرفته است. چون ما سعی کردیم به صورت جامع تمامی موضوعاتی که در این حوزه وجود داشته را پوشش دهیم. بخشی از مباحث مطرح‌شده در این کتاب، حاصل دستاوردهای پژوهشی گروه ما بود و ما سعی کردیم مطالعاتی که پیش از این انجام شده بود را نیز به صورت یک مجموعه واحد کاربردی و قابل فهم برای محققان این حوزه در سطوح مختلف (چه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و چه محققان برجسته)  فراهم کنیم.

تالیف کتاب نیاز به چندین سال ممارست دارد

قوانلو در پاسخ به این سوال که چرا پژوهشگران در ایران بیشتر از کتاب، به چاپ مقاله توجه دارند؟ گفت: نوشتن کتاب ممارست، انرژی زیاد و حوصله زیادی نیاز دارد. برای مثال فقط دو سال صرف نوشتن این کتاب شد و انجام مطالعات و دستاوردهای پژوهشی آن مربوط به ۱۰ سال قبل بود. جمع‌آوری این تحقیقات به صورت انسجام‌یافته، نیاز به زمان و انرژی دارد.

وی به ساده‌تر بودن نوشتن مقاله اشاره کرد و گفت: نکته مهمی که وجود دارد، این است که نوشتن مقاله برای افراد متخصص، کار دشواری نیست و می‌توان در سال یک تعداد مشخص مقاله به چاپ رساند؛ اما برای تالیف کتاب حتماً باید چندین سال ممارست داشت.

برنده جایزه «بهترین کتاب علمی» کامستک، موضوع مهم دیگر را آیین‌نامه‌های ارتقا و آیین‌نامه‌های تبدیل وضعیت در وزارت علوم و وزارت بهداشت، دانست و گفت: در این آیین‌نامه‌ها کتاب، آنچنان که باید و شاید مورد اقبال نیست. حداقل در حوزه مهندسی و علوم پایه، به نظر می‌رسد که این طور است و چون امتیازات کمی هم به تالیف کتاب تعلق می‌گیرد، نتیجه این می‌شود که بسیاری از همکاران ترجیح می‌دهند زمانی که صرف نوشتن کتاب می‌کنند را صرف نوشتن مقاله کنند.

چرا تالیف کتاب اهمیت بیشتری نسبت به مقاله دارد؟

قوانلو به دلایل اهمیت بیشتر تالیف کتاب اشاره کرد و گفت: وقتی کتاب به چاپ می‌رسد، اتفاق مهم این است که در تمام دنیا نویسنده کتاب را به عنوان یکی از سرآمدان آن حوزه می‌بینند. چون این کتاب در سراسر دنیا منتشر می‌شود و به همین دلیل فرد یک مرجعیت خاص پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: نکته دیگر این است که کتاب هیچ‌گاه از بین نمی‌رود؛ ولی مقالات علمی -حتی مهم‌ترین آن‌ها- شاید بعد از چند سال اهمیت موضوع خود را از دست بدهند. کتاب وقتی به سرانجام می‌رسد و در تمام کتابخانه‌های دنیا پخش می‌شود، تا سالیان سال اثر آن باقی می‌ماند و نام کشور و نام محققان کشور باقی می‌ماند.

نویسندگانی که نمی‌توانند حقوق مادی خود را دریافت کنند

برنده جایزه «بهترین کتاب علمی» کامستک، در پاسخ به این سوال که آیا تحریم‌ها مشکلی برای چاپ کتاب توسط یک انتشارات بین‌المللی ایجاد کرد یا خیر؟ توضیح داد: تحریم‌ها برای چاپ کتاب، مشکلی ایجاد نکردند؛ ولی وقتی کتابمان توسط یک انتشارات بین‌المللی چاپ می‌شود، نمی‌توانیم حق و حقوقمان را دریافت کنیم. پس از این‌که قرارداد بسته می‌شود، ما خود کتاب را نیز نمی‌توانیم به راحتی دریافت کنیم و ممکن است یک سال و نیم طول بکشد که اصل کتاب بعد از چاپ به دست ما برسد؛ چون حتی پست هم کتاب را برای ما نمی‌آورد.

وی خاطر نشان کرد: به دلیل تحریم‌ها حق و حقوق مادی نویسندگان نیز به راحتی قابل وصول نیست؛ کما این‌که ما هنوز از این کتاب هیچ دریافتی نداشتیم.

به گزارش ایسنا، کتاب «مکانیک پیوسته محاسباتی ساختارهای نانوسکوپی» (computational continuum mechanics of nanoscopic structures)، توسط دکتر اسماعیل قوانلو؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه شیراز، دکتر هاشم رفیعی‌تبار؛ عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم و استاد گروه مهندسی و فیزیک پزشکی دانشگاه پزشکی شهید بهشتی و دکتر سید احمد فاضل‌زاده؛ استاد دانشکده مکانیک دانشگاه شیراز تالیف شده است. این کتاب که در سال ۲۰۱۹ توسط انتشارات بین‌المللی اشپرینگر منتشر شده، در سال ۲۰۲۱ عنوان بهترین کتاب علمی کامستک انتخاب شد.

کمیته دائمی همکاری‌های علمی و فناوری سازمان همکاری اسلامی (کامستک) به منظور افزایش همکاری‌های علمی و افزایش ارتباطات علمی کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی تشکیل شده و رئیس جمهور پاکستان از طرف سازمان کنفرانس اسلامی به عنوان رئیس کامستک انتخاب شده است.

جوایز کامستک به صورت دوسالانه در ۹ رشته تخصصی شامل یک عمر تلاش در ارتقای رشته زیست‌شناسی، یک عمر تلاش در ارتقای رشته شیمی، جایزه محقق جوان، جایزه بهترین کتاب علمی، جایزه بهترین پتنت (ثبت اختراع) علمی، جایزه بهترین مقاله علمی در رشته زیست‌شناسی، جایزه بهترین مقاله در رشته شیمی، جایزه بهترین مقاله در ریاضیات و جایزه بهترین مقاله در رشته فیزیک، برای قدردانی از محققان کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی اهدا می‌شود و هر جایزه شامل یک گواهی، مدال افتخار و جایزه نقدی است.

انتهای پیام