سفر به بهشت روی زمین

حضور در این بقعه آسمانی بر روی زمین ، هرگاه و هر سفر و همواره ، از لحظات عمر من بشمار نیامده و تردید ندارم که در باره همه دلباختگان چنین است. بامداد چهارشنبه ٢٩ تیرماه جاری ( سال ١٤٠١ شمسی ) از فرودگاه امام خمینی ره به سوی سرزمین مقدس (طوی ) ، بقعه ای که از روز خلقت حضرت آدم ( ع) و نه بلکه از روز خلقت جهان ، مکان و خانه أبدی و در بر گیرنده پیکر مقدس أمیر المومنین ( ع ) ، و یعسوب الدین ، و قائد غرً المحجًلین در نظر گرفته شده و پیامبرانی همچون آدم و نوح و هود و صالح از چندین هزار سال پیش ، به امید آن که در این سرزمین و در این خاک مقدس و در کنار پیکر این محبوب دو جهان بیارامند ، روی به این بقعه بهشت روی زمین نهاده و در آن و در خانه ابدی خود آرمیدند تا اینکه دو ضجیع ، و دو جار حضرتش قرار گیرند!

در کنار مزار حضرت هود و صالح در وادی السلام

در میان یکصد و بیست هزار پیامبر ! تنها نام این چهار پیامبر در زیارت حضرتش اشاره شده است و وه که چه سعادتی را نصیب خود کرده و نامشان جاوید گردیده است!
با پرواز زیبای شرکت هواپیمایی کاسپین ، و پس از دیدار و نشست با مسوولین فرودگاه و محبت همیشگی آنان ، روی به سوی نجف أشرف ، زادگاهم و شهری که در آن دیده به جهان گشوده ، و عشق آن که در تار و پودم نهفته است ، و سرانجام به امید شفاعت صاحب این بقعه و پیکر مقدس بخاک خفته در آن ، خانه ابدی من در آن قرار دارد ، به پرواز در آمدم.
طبق معمول در آغاز به آستانه علوی مشرف شده و با تبرک جستن و دست نیاز دراز نمودن به حضرتش برای بهره از رشحات معنوی و روحانی صاحب قبر ، و توفیق در ساخت حسینیه فرزند والا تبارش ، سالار شهیدان حضرت أبا عبد الله الحسین (ع) ، بدون درنگ رو به سوی کربلا نهادم.

مقصد من حسینه قمی ها در کربلا در نزدیکترین مکان به بارگاه حسینی از سوی قبله ، و در کنار صحن مطهر امام مجتبی (ع) ، و صحن حضرت عقیله زینب کبری (ع) است.
این حسینیه که بیش از هزار متر مربع است نزدیک به شش دهه پیش از سوی بزرگانی همچون آیة الله حاج شیخ مرتضی حائری یزدی ، آیة الله حاج سید محمد محقق داماد ، و بسیاری از برجستگان و شخصیت های حوزوی و اجتماعی و بازاریان ارجمند و والامقام و دلباخته حضرت سید الشهداء (ع) خریداری شده و با همًت بزرگانی همچون مرحوم حاج شیخ نصر الله خلخالی و سپس مرحوم شهید آیة الله حاج شیخ احمد انصاری با ساختمانی مجلل در آن هنگام که دارای چهل اتاق و فضا و صحن و حسینیه در زیر زمین بود ، بنا گردید که بیش از سه دهه این مکان به زائران و میهمانان حضرتش خدمات رسانی می نمود.
اما با سرکوب قیام شعبانیه سال ١٣٧٠ شمسی ، تمامی این موسسات و حسینیه ها و مدارس علمی و کتابخانه ها از سوی دولت بعث منهدم و زمین آن ها مصادره گردید.

با لطف الهی و عنایت حضرت ارباب ، بحمد الله این زمین و سایر مکان حسینیه های ایرانیان در عراق پس گرفته شد و توفیق یار گردید که با رشحات معنوی و روحانی سالار شهیدان و برادر والا مقامش ، و عنایت عزیزان و دلباختگان حسینی ، با مقدماتی که سال ها به درازا کشید تا نقشه ها و امکانات رسمی به پایان برده شود ، از شش ماه پیش و در نیمه ماه مبارک رمضان که مصادف با سالروز میلاد با سعادت کریم اهل بیت علیهم السلام بود ، بحمد الله ساخت حسینیه قمی ها در کربلا در زمینی حدود هزار متر مربع ، و با متراژ حدود ده هزار متر مربع در ٩ طبقه و بیش از ١٦٠ سوئیت آغاز گردید.
پیمانکار این پروژه عظیم در اختیار شرکت سبطین که عهده دار کارهای ساختمانی عتبه حسینی است قرار داده شد که ضروری است از محبت ها و الطاف حجة الاسلام و المسلمین حاج شیخ عبد المهدی کربلایی تولیت آستانه حسینی کمال تشکر و سپاسگزاری شود.

از آنجا که سرزمین کربلا بر روی سفره گسترده ای از آب قرار دارد که با حفر حدود دو متر ، به آب می رسیم ! بنابراین در این راستا مجبور به حفر ستون هایی به عمق ١٤ متر و قطر یک متر به تعداد ٩٧ عدد ( پایل) در این هزار متر بودیم که بستر قدرتمندی برای ساخت فوندانسیون قرار گیرد که با لطف الهی در سه ماه از این مرحله عبور کرده و در روز عید غدیر ، سالروز وصایت و ولایت أمیر المومنین (ع) به پایان برده شد.
و اکنون مرحله دوم و آماده سازی و ساخت فوندانسیون را پشت سر قرار داده ایم.
بدون تردید دعای عزیزان ، بدرقه راه ما بوده و امیدواریم که در نزدیک ترین زمان ممکن این فضا و حسینیه ، خدمات رسانی خود را آغاز نماید انشاء الله !

در این بازدید که در شدت گرمای ٥٠ درجه سانتیگراد بود ، از بخش های گوناگون دیدن کرده و با مهندسین و دست اندر کاران و صاحبنظران ، تمام موارد مورد بررسی و دقت قرار گرفت که دو روز چهارشنبه و پنج شنبه ٢٩ و ٣٠ تیر جاری ( ١٤٠١ شمسی) را در کارگاه سپری کرده و از جای جای پیشرفت مراحل ساخت و جز این ها دقت نظر به عمل آمد.

دیدار با شهردار کربلا جناب آقای مهندس عماد، دیدار با جناب مهندس سید ولید موسوی ، رییس شرکت سبطین ، دیدار با حجة الاسلام و المسلمین حاج شیخ عبد المهدی کربلایی ، تولیت شرعی آستانه حسینی ، دیدار با تولیت آستانه حاج رشید العبایچی ، و دیدار با استاندار استان کربلا جناب آقای نصیف الجنابی ، و دیگر مسوولین استان ، از دیگر برنامه ها و دیدارهای ما در این راستا بود.
گفتنی است که در طول عملیات باد شده ، با سه دستگاه آب نهفته در این مکان که آب زلالی نیز می باشد ، به خارج از کارگاه و در فاضلاب شهری پمپاژ شده و از حسن تصادف در روز پنجشنبه ٣٠ تیرماه آب زمین کاملا خارج شده و موقعیت به خواسته مهندسان سازه از آب پاک گردید!

همچنان که لازم به اشاره است که در عمق ١٤ متری زمین به کف سنگی مقاومی رسیدیم که به گفته کارشناسان باز در نوع خود و در این بستر زمین کمتر اتفاق می افتد ، که باز می توان این رویدادها را از عنایت حضرت به خانه میهمانان و زائران خود بشمار آورد !
در اینجا بنظر می رسد که فشرده ای به تاریخ حسینیه و زمان بوجود آمدن آن و نیز به دیگر ویژگی های این مکان اشاره بنمایم.
واژه حسینیه در نوشتارهای کهن وجود ندارد. به نظر می رسد حسینیه‌ها، در امتداد ساختارهای مسجد ، زاویه ، تکیه و در نتیجه پیوستن و بازتولید بخش‌هایی از ساختار و کارکردهای آنها، به وجود آمده‌اند. به احتمال زیاد، نخستین حسینیه‌ها از دوران صفوی به بعد و در حوزه فرهنگی شیعی ایران پدیدآمده است.

حسینیه از مکان‌های مذهبی شیعیان است که بیشتر در آن، مراسمِ سوگواری امام حسین(ع) و شهدای کربلا برگزار می‌شود. در مناطق گوناگون شیعه‌نشین نام‌هایی مانند مَأتَم، امامباره، عاشورخانه و عزاخانه و اخیرا موکب ، برای اشاره به این مکان به کار می‌رود.
در بسیاری از محله‌های شهرهای شیعه‌نشین دست کم یک حسینیه دائم وجود دارد. گفته شده که لکهنو (در اواسط دهه ۱۲۱۰) حدود ۲۰۰۰ و تهران (در اواخر دهه ۱۳۴۰ش) حدود ۶۳۰ حسینیه داشته است. براساس آمار (۱۳۷۵ش)، ۷۵۲۸ حسینیه در ایران وجود داشته که بیش از ۱۱% کل اماکن دینی و مذهبی این کشور را تشکیل می‌داده است.
کارکرد اختصاصی حسینیه‌ها، برگزاری مراسم سنّتی عزاداری و روضه خوانی به ویژه برای امام حسین(ع) و یارانش و کارکرد عمومی آنها، برگزاری آیین‌های مذهبی و فرهنگی است.
بیشتر حسینیه‌ها، معماری ساده‌ای دارند. کارکرد حسینیه در محرم و صفر بیشتر است. هزینه‌های آن، معمولا از کمکهای مردمی تامین می‌شود.

مردم دوره آل بویه، به دستور معزالدوله دیلمی در ۳۵۲ق، در روز عاشورا خیمه‌ها و یا چادرهایی برای عزاداری در خیابان‌ها برپا می‌کردند.
در برپایی خیمه، و یا به عبارتی چادرهای عزا از داربست‌های چوبی یا فلزی استفاده می‌شد و روی آن را با پارچه‌های برزنتی و جز این ها می‌ پوشانیدند. بیاد دارم که در دهه محرم در جای جای صحن مطهر حسینی و عباسی ، چادرها و یا خیمه های عزا بر پاشده که هر خیمه از آنِ یکی از شهرهای معروف ایران همچون خیمه قمی ها ، و تهرانی ها ، و اصفهانی ها و .. قرار داشت و در یک دهه عزاداری بر حضرت أباعبد الله الحسین ع و شهیدان و یاران با وفایش اقامه عزا می گردید.

در تکیه و یا خیمه عزای قمی ها ، شخصیت هایی همچون مرحوم حاج سید محمد کوثری ، چهل اخترانی ها ، چاووشی ها ، مرحوم آل طه و گاه چهره های برجسته و مشهوری که از ایران به کربلا مشرف می شدند ، شبی را منبر رفته و عزاداران از تبارهای مختلف در این مراسم حضور داشتند. این رسم همچنان تا حدود نیم قرن پیش و پیش از انقلاب بعثی ها در کربلا ادامه داشت.
در منابع تاریخی ، درباره احداث بناهای دائم با عنوان حسینیه، گزارشی به چشم نمی خورد و پیشترها، عزاداری، در مساجد، حرم امامان معصوم ، امامزاده ها، بازارها، تکیه‌ها و... برگزار می‌شده است. بنظر می رسد ، اختصاص بنایی به نام حسینیه، از دوره قاجار تثبیت شده است، زیرا که که تاریخِ بنای حسینیه‌های مهم و معروف نیز تاریخی قدیم‌تر را نشان نمی‌دهد.

نامگذاری مکان‌های ویژه عزاداری حسینی، در مناطق گوناگون شیعه‌نشین پیرو مناسبات و ادبیات محلی بوده است؛ مثلاً در ایران و عراق، بیشتر از واژه تکیه استفاده می‌شده است و در روندی رو به رشد، حسینیه در کنار واژه‌هایی چون میدان و چهارسوق به کار می‌رفته است. در ایران معاصر، بیشترِ مکان‌هایی که برای برگزاری مراسم عزاداری حسینی بنا می‌شوند حسینیه نامیده می‌شوند و تقریباً دیگر هیچ مکان نوساخته‌ای را با این کاربرد، تکیه نمی‌نامند و حتی در بازسازی‌ها، نام تکیه‌ها را به حسینیه یا مسجد و حسینیه برمی‌گردانند.
در عراق نیز همچون ایران ، واژه حسینیه شهرت یافته و تاکنون ادامه دارد.

شیعیان عمان ، و بحرین ، و کویت و حجاز و جز این ها از مناطق شیعه نشین منطقه خلیج فارس ، درباره این مکان‌ها از واژه مَأتَم، و حسینیه ، شیعیان شبه قاره و پاکستان از امام بارا/ امامباره، عاشورخانه و عزاخانه، و در افغانستان از واژه منبر استفاده می‌کرده‌اند که گاه هنوز همین نامگذاری ها ادامه داشته ، لیکن اغلب به حسینیه اکنون شهرت بیشتری یافته اند.
با وجود اهمیت زیاد مساجد، حسینیه‌ها در اجرای مراسم ویژه سوگواری شیعی (سینه زنی، روضه خوانی و وعظ و در برخی مناطق، تعزیه خوانی) جایگاهی ویژه دارد. بارزترین کارکردهای حسینیه‌ها عبارتند از: برپایی سوگواری دردهه اول محرّم یا اول محرّم تا ۲۸ صفر برای امام حسین(ع)؛ مراسم سوگواری یا میلاد، برای پیامبر(ص) یا دیگر معصومان(ع) در دیگر روزهای سال قمری؛ مراسم ماه رمضان، به ویژه در شبهای قدر؛ مجالس قرائت قرآن؛ اجرای مجالس ترحیم شهروندان؛ و سایر برنامه‌های مذهبی و فرهنگی بکار گرفته می شود.

پررونق‌ترین مرکز ارتباط جمعی شیعیان در محرّم و صفر، حسینیه‌ها هستند. حضور و همیاری مردم در این مکانها برای آماده سازی و تأمین خدمات و اجرای مراسم، بدون در نظر گرفتن سن و جنسیت و وضع مالی و جایگاه و رتبه اجتماعی، امکان گسترده‌ای برای تقویت حس همدلی و همبستگی میان شیعیان را فراهم می‌آورد.
چون حسینیه‌های هر محل، معمولا حائز هویتِ محلی ویژه خود هستند، این کارکرد اجتماعی حسینیه‌ها در مقیاس محله، مناسبات عمیق و ریشه داری را در میان ساکنان، ایجاد و تقویت می‌کند.

تقویت همبستگی در حسینیه‌های متعلق به جمعیت های مهاجر یا مسافر در شهرهای دیگر، مثلا حسینیه‌های آذربایجانیها در تهران و حسینیه‌های ایرانیان همچون حسینیه تهرانی ها ، و یا قمی ها ، و یا اصفهانی ها ، و یا آذربایجانی ها که از همه مشهورتر و فعال تر در یک قرن اخیر بوده اند در عتبات و به ویژه در کربلا بارزتر و مشهورتر و معروف تر است.
در دوره‌های اخیر، حسینیه‌ها مرکزی برای برنامه‌های عام‌المنفعه، از جمله تشکیل صندوق‌های قرض الحسنه، بشمار می روند.
از حدود کمتر از یک قرن پیش ، به علًت محدودیت مکان و مسافرخانه و محلً اقامت زائران در شهرهای زیارتی پراهمیتی چون کربلا و نجف، حسینیه‌ها برای پذیرایی از مسافران نیز به کار گرفته شدند؛ مانند حسینیه تهرانی ها، و قمی ها ، و اصفهانی ها در کربلا، که بزرگ‌ترین حسینیه های کربلا به شمار می‌رفت و با هدایا و نذورات مردم تهران ، قم ، اصفهان و جز این ها ساخته شده بود. این حسینیه ها علاوه بر داشتن شبستانی وسیع در طبقه اول و زیرزمینهای بزرگ و متعدد، اتاق های فراوانی در دو و یا سه طبقه برای سکونت زائران داشت که در جریان قیام شیعیان عراق، در سال ۱۳۷۰ شمسی و یا ١٩٩١ میلادی معروف به انتفاضه شعبانیه و یا خیزش مردمی بر علیه بعثیان ، که با سرکوبی شدید از سوی جانیان بعثی فرو خوابانیده شد ،

تمامی این حسینیه ها و مدارس دینی و نیز حسینیه مرحوم آیة الله العظمی بروجردی که ویژه روحانیون مجرًد بود ، همه به دست ارتش بعث ویران گردید.

بیشتر حسینیه‌ها معماری ساده‌ای دارند و فضایی سرپوشیده برای تجمع‌اند ولی بعضی از آنها از لحاظ تزیینات داخلی و بیرونی دارای اهمیت‌اند، مانند حسینیه شیخ محمدتقی فرحی و حسینیه آقا شیخ علی در بهشهر مازندران و حسینیه مشیر. حسینیه ارشاد نیز که با اهداف فرهنگی و اجتماعی در حدود سال ۱۳۴۵ش در تهران تأسیس شده، از معماری مدرن و تالار برگزاری سخنرانی برخوردار است.
حسینیه‌ها معمولاً بناهایی ساده داشته ولی گاهی در مجموعه‌ای شامل باغ، مسجد، ایوان، حمام و بازارچه و... نیز بنا می‌شوند، که این نوع حسینیه ها اغلب در ایران و شهرهای گوناگون آن بود.

گاه، نام واقف یا بانی را بر روی حسینیه می‌گذارند، مثل حسینیه سیدمحمد صالح در کربلا، حسینیه اصطهباناتی در نجف و حسینیه مؤمن علی یزدی در کاظمین یا آنها را به نام اصناف می‌خوانند، مانند حسینیه خیاط‌ها، حسینیه دباغ‌ها، حسینیه صباغ‌ها، هر سه در بیرجند یا حسینیه خرازی ها، حسینیه نجارها، حسینیه قنادها و حسینیه بزازها، همگی در سبزوار.

حسینیه‌هایی که اهالی برخی شهرها در شهرهای دیگر بنا می‌کنند، به نام گروه مهاجران یا زائران خوانده می‌شوند، مانند حسینیه اصفهانی‌ها، حسینیه تهرانی‌ها، حسینیه قمی‌ها، و حسینیه آذربایجانی‌ها، همگی در کربلا بودند.
نام‌گذاری حسینیه‌ها به نام امامان و معصومان و فرزندان آنها نیز مرسوم بوده و می باشد. تأمین هزینه‌های احداث، نگهداری و برگزاری مراسم در حسینیه‌ها را برخی بانیانِ متمول برعهده می‌گیرند و معمولاً درآمدها یا املاکی را به این منظور وقف می‌کنند.‌ گاه این هزینه‌ها را مردم به صورت دسته جمعی برعهده می‌گیرند. برخی نیز منزل خود را به طور دائم یا موقت به صورت حسینیه درمی‌آورند. غیر از انگیزه عمومی مذهبی، نذر برای شفای بیماران یا حصول موفقیت در کاری مهم نیز از انگیزه‌های احداث حسینیه‌های دائم یا موقت است.

* خادم افتخاری اعتاب مقدسه و عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران
دوشنبه سوم مرداد ماه سال ١٤٠١ شمسی