شاعری که با عنایت اباعبدالله (ع) اثری ماندگار خلق کرد

از امیر باده نوش جام عاشقی می‌گوید؛ شاعر لحظه وداع امام حسین (ع) را اینچنین روایت می‌کند:

خواهرش بر سینه و بر سر زنان                                  رفت تا گیرد برادر را عنان

سیل اشکش بست بر وى راه را                                  دود آهش کرد حیران شاه را

در قفاى شاه رفتى هر زمان                                       بانگ مهلا مهلا اش بر آسمان

کاى سوار سرگران کم کن شتاب                               جان من لختى سبک‌تر زن رکاب

محمدعلی مجاهدی، پدر شعر آیینی و پژوهشگر این حوزه می‌گوید: عمان سامانی با بهره‌گیری از قرائت عرفانی و توحیدی از فرهنگ خون‌نگار عاشورا، دست به خلق منظومه «گنجینة‌الاسرار» می‌زند.

وی که منظومه «گنجینة‌الاسرار» را تصحیح کرده است می‌افزاید: منظومه عمان به دلیل بیان ساده و نگاه زلال عارفانه به واقعه عاشورا در میان عوام و خواص ارج و مقبولیتی عام یافته است.

عمان سامانی، شاعر پرآوازه آیینی

عمان سامانی یکی از بنام‌ترین شاعران عاشورایی است که شعر‌های او، همواره در زمره‌ی جدی‌ترین آثار ادبی ایران در زمینه آیینی تشریح و تفسیر شده است.

نویسنده و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی گفت: از آثار عمان سامانی می‌توان به گنجینة الاسرار، مخزن الدرّر، معراج نامه و دیوان اشعار اشاره کرد که در این میان، مثنوی «گنجینةالاسرار» یکی از جالب‌ترین آثار عمان سامانی درباره عرفان عاشورا است.

احمد رحیم‌خانی سامانی افزود: در این مثنوی نسبتاً کوتاه، نکته‌های ظریفی از عشق و عرفان با بیانی هنرمندانه و گرم طرح شده است.

وی گفت: عمان را باید اولین شاعری نام برد که اشعار کربلایی را از قالب سوگ خارج کرد و در قالب حماسی آمیخته به عشق و روشنگری ارائه نمود.

میرزا نورالله عمان سامانی، تخلصش عمان و ملقب به «تاج الشعراء» است که در سنه ۱۲۵۸ ه. ق در سرزمین آرمیده بر ساحل زاینده رود و نگین طبیعت زمان خان چشم به جهان گشود و در کوچه پس کوچه‌های قریه سامان و مکتب خانه ها، ذره ذره، عمان شد که می‌تواند برای همه هنرمندان الگو باشد.

نیاکان او همه از دری‌سرایان، پارسی‌گویان و آذری‌سرایان عصر خود بوده‌اند. پدرش میرزا عبدالله متخلص به «ذره» مولف «جامع‌الانساب» و جدش میرزا عبدالواهاب سامانی متخلص به «قطره» و عمویش میرزا لطف‌الله متخلص به «دریا» همگی از شاعران عهد ناصری بوده‌اند. میرزا نورالله همانند بسیاری از نیاکان خود در سلک تصوّف و عرفان بوده و در زمره ارادتمندان سعادت‌علی‌شاه اصفهانی و جانشین وی ملا سلطان محمّد گنابادی (سلطان‌علی‌شاه) از قطب‌های سلسله صوفیّه نعمت‌اللهیه بود.

آثار «تاج الشعرا»

پس از به پایان رساندن تحصیلات مقدماتی راهی اصفهان، و در خدمت آخوند کاشی مشغول فراگیری علوم متداول زمان خود شد.
او در عصر قاآنی، وصال شیرازی، صبای کاشانی و ملک الشعرای بهار، آنچنان نموئی پیدا کرد که با درگذشتش هم چراغ پر فروغ آثارش خاموش نگشت.

از این شاعر سده ۱۴ آثار متعددی به طبع رسیده و در کارنامه ادبی وی آثاری، چون «محزن‌الدرّر»، دیوان اشعار، منظومه «معراج‌نامه» و «گنجینه اسرار» را دید؛ اما در این میان، «گنجینه اسرار» را باید اوج ذوق شاعرانه وی دانست.

گنجینه عمان در حقیقت یک سفرنامه است؛ سفرنامه‌ای عارفانه و روحانی که حرکت کاروان کربلا را در مسیر شهادت، مرحله به مرحله گزارش می‌کند و حرکت امام حسین (ع) به سمت کربلا را حرکت در وادی عرفان تعبیر می‌کند که در نهایت این حرکت با شهادت سیدالشهدا (ع) و یارانشان، به وصال می‌انجامد.

بیشتر بخوانید

• هنر راوی گذشته، کنشگر امروز و پیشگام فرداست

گنجینه عمان مبتنی بر قرائت عرفانی از فرهنگ خون نگار عاشورا است، قرائتی که به مقوله‌های تاریخی و جغرافیایی و اجتماعی اعتنایی ندارد و تنها از منظر معرفتی به واقعه کربلا نگاه می‌کند و در تبیین راز و رمز‌های آن از شیوه بی‌دلانه سود می‌جوید. عمان، ماجرای این حرکت الهی را از «عالم ذر» به روایت می‌نشیند و از صدای عام «الست بربکم» ربوبی و «قالوا بلی» این نفوس کروبی با ما سخن می‌گوید، تا صبغه ماورایی قیام سالار شهیدان، حسین بن علی (ع) را به تصویر کشد.

وی به میدان رفتن امام حسین (ع) را چنین به تصویر می‌کشد:

«دیگرم شوری به آب و گل رسید                                      گاه میدان‌داری این دل رسید

روی در میدان این دفتر کنم                                              شرح میدان رفتن شه، سرکنم

چون که خود را یکه و تنها بدید                                         خویشتن را دور از آن تنها بدید

قد برای رفتن از جا، راست کرد                                         هر تدارک خاطرش می‌خواست، کرد

پس به چالاکی، به پشت زین نشست                                    این بگفت و برد سوی تیغ، دست:‌

ای مشعشع ذوالفقار دل شکاف                                          مدتی شد تا که ماندی در غلاف

آن قدر در جای خود کردی درنگ                                           تا گرفت آیینه اسلام، زنگ
هان و هان‌ای جوهر خاکستری                                                زنگ این آیینه می‌باید بری...»

عمان معتقد است امام حسین (ع) و یارانش تشنگی را می‌جستند حال آن که سیراب بودند

استاد ادبیات و زبان فارسی می‌گوید: در روز عاشورا اصلا بحث تشنگی مطرح نیست؛ عمان معتقد است امام حسین (ع) و یارانش تشنگی را می‌جستند حال آن که سیراب بودند از شراب طهور الهی، آن‌ها خود به دنبال تشنگی بودند.

حشمت‌الله پاک‌طینت گفت: عمان سامانی معتقد است که گودال قتلگاه محل قرار عاشق و معشوق است؛ امام حسین (ع) در آنجا به دیدار حق می‌رود؛ به دنبال معشوق خود در آنجا می‌گردد و در سماعی سرخ عروج پیدا می‌کند؛ و اینجا بود که عمان زیباترین و مانا‌ترین مزد عاشقی اش را از جام وصال کوی دوست گرفت.

احمد رحیم‌خانی سامانی نویسنده و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی می‌گوید: عمان سامانی در سال ۱۳۲۲ قمری (۱۲۸۳ شمسی)، در ۶۴ سالگی در سامان بدرود حیات می‌گوید، این شاعر پیش از مرگ وصیت می‌کند پیکرش را در قبرستان وادی‌السلام نجف به خاک بسپارند، به همین دلیل، جسدش را به صورت امانت یا همان تودیع‌المیت در سامان می‌گذارند و سپس هم‌راه با کاروانی به نجف اشرف منتقل می‌نمایند، به گفتۀ استاد مرحومم مرتضی تبیان سامانی (علیه الرحمه) پیکر عمان را در قبرستان وادی‌السلام بین مزار حضرت هود و صالح (ع) به خاک می‌سپارند.

کیست این پنهان مرا در جان و تن                                              کز زبان من همی‌گوید سخن؟

این که گوید از لب من راز کیست؟                                                بنگرید این صاحبِ آواز کیست؟

در من اینسان خودنمایی می‌کند                                                      ادّعایِ آشنایی می‌کند

کیست این گویا و شنـْوا در تنم؟                                                     باورم یا رب نیاید کین منم

وی اضافه کرد: روایت شده که عمان حتی پیش از آن‌که مثنوی گنجینة‌الأسرار را بسراید و نام و آوازه‌اش در مجالس ادبی، عرفانی و دینی بپیچد، در سفری که در آن، اعیان و بزرگان بسیاری از استان چهارمحال و بختیاری نیز حضور داشتند، به عتبات عالیات می‌رود و به خدمت میرزایی شیرازی می‌رسد و میرزای شیرازی، صاحب فتوای تحریم تنباکو، وقتی متوجه حضور او می‌شود، به احترام و اکرام از او یاد و پذیرایی می‌نماید.

یکی از جذا‌ب‌ترین بخش‌های مثنوی «گنجینة‌الاسرار» عمان سامانی به توصیفی عرفانی از وداع امام حسین (ع) با خواهر بزرگوارشان حضرت زینب (س) اختصاص دارد.

تا ببوسم آن رخ دلجوى تو                                         تا ببویم آن شکنج موى تو

شه سراپا گرم شوق و مست ناز                              گوشه چشمى بدان سو کرد باز

دانشگاه شهرکرد میزبان آیین بزرگداشت عمان سامانی

محرم  ۱۴۰۱ دانشگاه شهرکرد میزبان آیین بزرگداشت عمان سامانی، از بنام‌ترین شاعران عاشورایی کشور است.

سرپرست دانشگاه شهرکرد گفت: راه‌اندازی بنیاد دائمی عمان سامانی شاعر برجسته آیینی نیز در دستور کار قرار دارد.

یاسر پیرعلی افزود: با هماهنگی انجام شده میان رادیو فرهنگ و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، آیین‌های بزرگداشت مفاخر استان‌ها به میزبانی دانشگاه‌های سراسری برگزار می‌شود که بر این اساس، دانشگاه شهرکرد در محرم امسال میزبان آیین بزرگداشت عمان سامانی است.

آیین بزرگداشت عمان سامانی، همزمان ۱۲ و ۱۳ مرداد در شهر‌های شهرکرد و سامان برگزار می‌شود.

شب شعر عاشورایی با حضور جمعی از شعرای ملی و استانی در شهر سامان، برپایی نشست علمی پژوهشی پیرامون بررسی آثار و اثرات عمان سامانی در حوزه ادبیات فارسی و برگزاری آیین بزرگداشت این شاعر آیینی در دانشگاه شهرکرد از جمله برنامه‌های پیش‌بینی شده برای معرفی هر چه بهتر این شخصیت ادبی به شمار می‌رود.

پیرعلی گفت: با توجه به جایگاه اشعار این شاعر آیینی در غنا بخشی به فرهنگ عاشورایی بناست بنیاد عمان سامانی به صورت دائم در دانشگاه شهرکرد راه‌اندازی شود.

باشگاه خبرنگاران جوان چهارمحال و بختیاری شهرکرد